فریده باغ‌علیشاهی در گفت و گو با خبرنگار اجتماعی ایرنا به وضعیت بیماران روان مزمن و مددجویان فاقد هویت کشور پرداخت و افزود: اکنون ۵۶ هزار توانخواه در مراکز بهزیستی نگهداری می‌شوند که از این تعداد ۱۵ هزار و ۷۰۰ نفر مددجوی فاقد هویت یا فاقد سرپرست موثر هستند و با دستور قضایی در یکهزار و ۳۷ مرکز تحت پوشش بهزیستی در سراسر کشور نگهداری می‌شوند.
به گفته او، از کل این میزان بیشترین فراوانی مربوط به افراد دارای معلولیت ذهنی با ۶ هزار و ۳۰۰ نفر و پس از آن بیماران روان مزمن با چهار هزار و ۹۰۰ پذیرش و سالمندان با سه هزارو ۹۰۰ نفر و در آخر افراد دارای معلولیت جسمی با ۶۰۰ نفر می باشد. از این ۱۵ هزار و ۷۰۰ نفر تمامی آنها به معنای واقعی فاقد هویت نیستند و افرادی هستند که دارای سرپرست بوده و به دلیلی با دستور قضایی در مراکز بهزیستی نگهداری و پذیرش شده اند.
برای پذیرش در مراکز شبانه روزی با دستور قضایی قبل از ورود غربالگری صورت نمی‌گیرد و برای شناسنامه و احراز هویت شخص اقدامی نمی‌شودمدیرکل دفتر امور مراکز توانبخشی و مراقبتی بهزیستی گفت: به طور کل از مجموعه پذیرش شدگان دارای دستور قضایی چهارهزار و ۷۰۰ نفر فاقد هویت هستند و از شناسنامه برخودار نبوده و شماره ملی ندارند. از این شمار نیز بیشترین فراوانی مربوط به بیماران روان و سالمندان با یکهزار و ۶۰۰ نفر است.
باغ‌علیشاهی درباره چرایی فقدان هویت این افراد گفت: برای پذیرش در مراکز شبانه روزی با دستور قضایی قبل از ورود غربالگری صورت نمی‌گیرد و برای شناسنامه و احراز هویت شخص اقدامی نمی‌شود. اما وقتی فرد وارد مرکز می‌شود می‌توان با همکاری ثبت احوال و با همکاری دستگاه قضایی به شناسایی خانواده پرداخت. سپس با شناسایی مشکلات خانواده یا همان آسیب‌شناسی، در راستای توانمندسازی خانواده گام برداشته و در فرآیند بازگشت به دامن خانواده تسهیل‌گری شود.
محروم از هویت بخاطر رهاشدن
مدیرکل توانبخشی بهزیستی در پاسخ به اینکه آیا همه این افراد رهاشده هستند، توضیح داد: تمامی این افراد رهاشده نیستند. اکثر افرادی که ما در مراکز نگهداری می کنیم با هماهنگی خانواده یا با اخذ دستور دستگاه قضایی توسط خانواده به بهزیستی مراجعه می کنند.
باغ علیشاهی ادامه داد: البته ما رهاشدگی هم داریم و نمی‌توان منکر آن شد. همانطور که گفته شد تقریبا ۸ درصد افرادی که در مراکز نگهداری می‌شوند فاقد هویت هستند و شناسنامه آنان در دسترس نیست.
کووید۱۹ و خیز رهاشدگی
مدیرکل دفتر امور مراکز توانبخشی و مراقبتی بهزیستی درباره روند رهاشدگی در کشور گفت: باید گفت که پس از همه گیری کرونا و مشکلات پیچیده و گسترده ناشی از این پاندمی، تاب‌آوری خانواده‌ها کاهش یافته و ارجاع و پذیرش به خصوص بیماران دارای اختلالات روان را بیشتر کرده است. البته پیش از همه‌گیری کرونا نیز ما رهاشدگی و یا انتقال بیماران روان و سالمندان به مراکز توانبخشی و نگهداری بهزیستی را داشتیم و نوسانی نداشت. اما پس از شیوع کووید۱۹ از سال ۱۳۹۹، این موضوع وارد فاز افزایشی شد.
ساماندهی کودکان در حیطه فعالیت معاونت اجتماعی است و در حوزه فعالیت معاونت توانبخشی بین گروه هدف ما نیز کودکانی یافت می‌شوند که دارای معلولیت و فاقد هویت هستند و در مراکز متناظر با نوع اختلال سامان دهی می شوند.
وی به علت رهاشدگی کودکان دارای معلولیت پرداخت و گفت: در اکثر موارد ما شاهد فقدان خانواده موثر برای نگهداری هستیم و آسیب‌های اجتماعی که برخی والدین با آن مواجه هستند عامل محوری دیگر در رهاکردن فرزندان است.
سالمندان نیز به دلیل شرایط سنی، در دوران خاصی بسر می‌برند و توجه به نیازهای آنها بسیار اهمیت پیدا می کند
مدیرکل دفتر امور مراکز توانبخشی و مراقبتی بهزیستی درباره رهاکردن سالمندان اظهار داشت: سالمندان نیز به دلیل شرایط سنی، در دوران خاصی بسر می‌برند و توجه به نیازهای آنها بسیار اهمیت پیدا می کند. در میان سالمندان افرادی هستند که آسیب‌پذیر هستند و نیاز به خدمات ویژه دارند. برای مثال افراد خیلی پیر که در سنین بالای ۹۰ هستند و نیازهای ویژه در نگهداری را طلب می کنندیا سالمندان بیوه یا دارای تجرد قطعی، سالمندان فاقد فرزند و سالمندانی که توان مالی ندارند .
فقدان خانواده محور رهاشدگی /۸۲ درصد سالمندان توانایی زندگی مستقل دارند
به گفته باغ‌علیشاهی، در حقیقت برای کشورهای در حال توسعه ، نظام های حمایتی اجتماعی آنقدر وسیع نیست که نیازهای همه سالمندان را پوشش دهد و در جامعه ما خانواده بهترین مامن و محیط و پشتوانه برای نگهداری سالمند است و میتواند در حقیقت حمایت مالی، اجتماعی و معنوی را از این قشر به عمل بیاورد. سالمندی که خانواده موثر نداشته باشد، همچنین درآمدی کافی هم نداشته باشد و نتواند علاوه بر معیشت نیازهای بهداشتی درمانی خود را تامین کند، میتواند زمینه حرکت به سمت اقامت در مراکز شبانه روزی را ایجاد کند. لیکن رها شدگی میتواند در اثر آسیب‌های اجتماعی اعتیاد و تکدی گری ایجاد شود .
او اضافه کرد: در مورد درخواست پذیرش در مراکز چه معلولان و چه سالمندان باید گفت که موضوع فقط کاهش تاب‌آوری نیست بلکه سبک زندگی نیز تغییر کرده است.
در شرایط فعلی جامعه به دلیل عوامل پیچیده اقتصادی، محیطی، اجتماعی و فرهنگی به سمتی پیش می‌رود که در آینده نزدیک در خانواده فقط همسر و فرزندان مدنظر باشند و متاسفانه این تصور که فرد دیگری وارد این حلقه شود در حال کمرنگ تر شدن است.
مدیرکل دفتر امور مراکز توانبخشی و مراقبتی بهزیستی ادامه داد: از میان رهاشدگان افرادی وجود دارند که می توان زمینه ترخیص و بازگشت آنان به سوی خانواده را فراهم کرد و در ضوابط مراکز به خدمات استاندارد برای توانبخشی و مراقبت، ارتقای سطح توانمندی و کیفیت زندگی تاکید شده است.
به گفته باغ‌علیشاهی، هدف این است که بازگشت صورت بگیرد و مراکز به این سمت پیش بروند. البته خانواده نیازمند آموزش است و به مناسب سازی نگرش نیز نیاز دارد تا بتواند پذیرای مجدد سالمند یا فرد دارای معلولیت باشد.
وی درباره افراد مجهول الهویه گفت: این افراد که وارد مرکز می شوند در برخی مواقع ممکن است فرد دارای معلولیت شدید هم نباشند و فقط خانواده موثر وجود ندارد که بهزیستی در تلاش است که این افراد را توانمند و وارد اجتماع کند.
از کل سالمندان جامعه حدود ۸۲ درصد افرادی هستند که می‌توانند زندگی مستقل داشته باشند و فقط ۱۳ درصد سالمندان نیازمند کمک در انجام فعالیت روزمره و حدود پنج درصد از سالمندان نیز نیازمند مراقبت‌های خاص هستند.
مدیرکل دفتر امور مراکز توانبخشی و مراقبتی بهزیستی در پایان تاکید کرد: در حوزه معلولین نیز کلاً مراکز توانبخشی افرادی را نگهداری می‌کنند که دارای معلولیت شدید و خیلی شدید هستند که ممکن است آخرین انتخاب برای خانواده مراکز شبانه روزی بهزیستی باشد.