این روزها جهان با گرمای بی‌سابقه دست وپنجه نرم می‌کند و در ایران نیز این وضعیت، مشکل‌هایی را به وجود آورده است. هفته گذشته به دلیل افزایش دمای هوا در سراسر این کشور، کارکنان دولتی، بانک‌ها دو روز تعطیل و بسیاری از شرکت‌های خصوصی تعطیل یا دورکار شدند. این تصمیم پس از آن گرفته شد که اداره هواشناسی دمای بیش از ۴۰ درجه سانتیگراد را در بسیاری از شهرها و ۵۰ درجه سانتیگراد را برای جنوب‌غرب کشور پیش‌بینی کرد.
همزمان «سعید کریمی» معاون درمان وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از آماده‌باش مراکز درمانی برای روزهای گرم هفته خبر داد و با اشاره به هشدارهای هواشناسی افزود: کودکان زیر ۴ سال و افراد بالای ۶۵ سال و افراد پرخطر همچون بیماران قلبی، دیابتی، افراد دارای فشار خون در معرض گرمازدگی هستند و باید خودمراقبتی بیشتری داشته باشند.
کره زمین در دهه‌های اخیر دائما در حال گرم تر شدن بوده و هشت سال گذشته، داغ‌ترین سال‌های ثبت‌شده در تاریخ کره زمین به شمار می‌رودوی در حالی تاکید کرد که «در روزهای بسیار گرم چند روز آینده، افراد حتی‌الامکان نباید بین ساعات ۱۰ تا ۱۶ از منزل خارج شوند» که از نگاه کارشناسان، دمای بسیار بالا، کار یا ورزش ایمن در بیرون از منزل را غیرممکن می‌کند، بیماری‌های قلبی و ریوی را تشدید و آلودگی هوا را بدتر می‌کند. گرما به ویژه برای افرادی که در فضای باز کار می‌کنند و برای نوزادان و افراد مسن خطرناک است. با این حال هنگامی که گرما با رطوبت ترکیب شود به مراتب کشنده‌تر می‌شود.
شرایط کنونی جهان چگونه است؟
کره زمین طی دهه‌های اخیر دائما در حال گرم تر شدن بوده و هشت سال گذشته، داغ‌ترین سال‌های ثبت‌شده در تاریخ کره زمین به شمار می‌رود. امسال نیز رکوردهای جهانی در این زمینه ثبت شده است.
لازم به یادآوری است که میانگین دمای کره زمین به ۱۷.۰۱ درجه سانتیگراد رسیده که از رکورد ۱۶.۹۲ درجه سانتیگراد در آگوست ۲۰۱۶ (مرداد ۱۳۹۵) با گرم شدن تابستان در نیمکره شمالی فراتر رفته است.
وبسایت شبکه «الجزیره» در گزارشی به بالاترین دمای ثبت شده تا کنون در نقاط مختلف جهان اشاره کرده و می‌نویسد که در حال حاضر، بالاترین دمای ثبت شده رسمی ۵۶.۷ درجه سانتیگراد (۱۳۴ درجه فارنهایت) است که در سال ۱۹۱۳ (۱۲۹۲) در دره مرگ کالیفرنیا ثبت شده است.
این گزارش اضافه کرد که گرمترین دمای شناخته شده در آفریقا ۵۵ درجه سانتیگراد (۱۳۱ درجه فارنهایت) است که در استان «کبیلی» تونس در سال ۱۹۳۱ (۱۳۱۰) ثبت شده است. ایران رکورد گرمترین دمای آسیا را دارد و دمای رسمی ۵۴ درجه سانتیگراد (۱۲۹ فارنهایت) در سال ۲۰۱۷ (۱۳۹۶) در اهواز ثبت شد.
بالاترین دمای ثبت شده رسمی ۵۶.۷ درجه سانتیگراد (۱۳۴ درجه فارنهایت) است که به دره مرگ کالیفرنیا در سال ۱۹۱۳ (۱۲۹۲) ارتباط می‌یابدنقشه زیر گرمترین دمای ثبت شده در هر کشور را در سراسر جهان نشان می‌دهد. دست‌کم ۲۲ کشور حداکثر دمای ۵۰ درجه سانتیگراد (۱۲۲ فارنهایت) یا بالاتر را ثبت کرده‌اند.
به نوشته الجزیره، بالاترین دمای ثبت شده در اروپا ۴۸.۸ درجه سانتیگراد (۱۱۹.۸ فارنهایت) در جزیره «سیسیل» ایتالیا در ۱۱ اوت ۲۰۲۱ (۳۰ مرداد ۱۴۰۰) بود. در ۱۹ ژوئیه ۲۰۲۲ (۲۸ تیر ۱۴۰۱)، بریتانیا بالاترین دمای خود را ثبت کرد که به ۴۰.۲ درجه سانتیگراد (۱۰۴.۴ فارنهایت) رسید.
در سال ۲۰۲۰ (۱۳۹۹)، جزیره «سیمور» در قطب جنوب حداکثر دمای ۲۰.۷ درجه سانتیگراد (۶۹.۳ فارنهایت) را ثبت کرد. بر اساس گزارش «سازمان جهانی هواشناسی سازمان ملل متحد» (WMO)، دمای قطب جنوب طی ۵۰ سال گذشته نزدیک به ۳ درجه سانتیگراد (۵.۴ فارنهایت) افزایش یافته است.
روزنامه «نیویورک تایمز» به تازگی (۳ اوت/۱۲ مرداد) نوشت که گرمای شدید بخش‌هایی از نیمکره شمالی را برای هفته‌ها خفه کرده است، زیرا شهرهای سراسر جهان همچنان با دمای بالا و خطرناک مواجه هستند.
به نوشته این روزنامه آمریکایی، در اروپا، گرمای شدید مقام‌های یونان، ایتالیا و اسپانیا را بر آن داشته تا اقدامات اضطراری را برای محافظت از ساکنان و گردشگران فعال کنند. شرایط سوزان با طوفان‌های شدید در بالکان و شمال ایتالیا همراه بوده که منجر به سیل ناگهانی و تخریب اموال شده است. هوای گرم و خشک به آتش سوزی‌هایی که بخش هایی از کرواسی، یونان، سوئیس و جزایر قناری اسپانیا را سوزانده، کمک کرده است.
به عنوان نمونه «واسیلیس کیکیلیاس»، وزیر حفاظت مدنی یونان، گفته که اگرچه آتش سوزی‌های شعله‌ور در سراسر یونان تحت کنترل درآمده است اما شماری از غیرنظامیان در ۱۰ روز گذشته پس از وقوع ۶۶۷ آتش سوزی در اراضی جنگلی در سراسر این کشور جان خود را از دست داده‌اند.
در شرق آسیا، امواج گرما رکوردهای دمایی را در سراسر چین شکسته است؛ جایی که مقام‌ها هشدار داده‌اند رطوبت بالا می‌تواند باعث افزایش تقریبی ۲۰ درجه فارنهایت شود. آن طور که در نقشه زیر مشاهده می‌شود، گرمای هوا از شرق آسیا گرفته تا خاورمیانه، آفریقا و آمریکای شمالی و لاتین را دربر گرفته است.
رکوردشکنی گرما در تیر و مرداد امسال
دمای کره زمین در اواخر ژوئیه (مرداد) به اوج خود می‌رسد اما به گفته محققان سازمان جهانی هواشناسی، کره زمین ماه گذشته (تیرماه) گرمترین ماه در تاریخ را ثبت کرده است.
با نگاهی به نمودار زیر و رتبه‌بندی ۳۰ روز از گرمترین روزها، بالاترین «میانگین روزانه» دمای جهانی ثبت شده به روزهای ژوئیه ۲۰۲۳ (اواخر تیر و اوایل مرداد) برمی‌گردد.
همچنین بالاترین «میانگین ماهانه» دمای جهانی ثبت شده به ماه ژوئیه (اواخر تیر و اوایل مرداد) برمی‌گردد. نموار زیر این روند رو به رشد را از سال ۱۹۴۰ (۱۳۱۹) تا به امروز تصویرگری می‌کند.
با نگاهی به نمودار زیر می‌توان به این نکته پی برد که در این بازه زمانی، دمای سطح دریا نیز بسیار بالاتر از میانگین جهانی بوده است. در این نمودار که بازه زمانی ژانویه ۱۹۷۹ تا ژوئیه ۲۰۲۳ (دی ۱۳۵۷ تا اول مرداد ۱۴۰۲) را ترسیم کرده نشان می‌دهد که اینک دمای سطح دریا بیش از هر زمان دیگر، یک رکورد تاریخی را ثبت کرده است.
بر اساس تحقیقات صورت گرفته توسط ناسا و اتحادیه اروپا و دانشگاه مین آمریکا، ماه ژوئیه جاری (اواخر تیر و اوایل مرداد) به عنوان گرمترین ماه در صدها و حتی هزاران سال ثبت خواهد شد. «گاوین اشمیت» اقلیم‌شناس ارشد ناسا در نشست خبری با خبرنگاران گفت: «ما شاهد تغییرات بی‌سابقه‌ای در سراسر جهان هستیم. امواجی که در آمریکا، اروپا و چین مشاهده می‌شود تمامی رکوردها را شکسته و روند گرمای شدید هوا امری غیرقابل انکار است.»
ریشه‌های وضعیت کنونی؛ مقصر اصلی کیست؟
اگرچه گرمای شدید هوا ریشه در مسائل گوناگونی دارد اما از نگاه ناظران، بانی اصلی شرایط کنونی «انسان»است. «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان ملل متحد نیز همزمان با بررسی ریشه بحران، تبعات و پیامدهای ناگوار ناشی از گرم شدن بیش از حد زمین را مورد بررسی قرار داد.
اگرچه گرمای شدید هوا ریشه در مسائل گوناگونی دارد اما از نگاه ناظران، بانی اصلی شرایط کنونی «انسان»است
دبیرکل سازمان ملل گفت که «عواقب این گرما واضح و غم‌انگیز است؛ کودکان در سیل ناشی از باران‌های موسمی غرق می‌شوند. خانواده از شعله‌های آتش فرار می‌کنند و کارگران در گرمای سوزان از حال می‌روند. این گرما برای کل سیاره زمین یک فاجعه است و دانشمندان معتقدند انسان ها بدون شک مقصر هستند. تغییر آب و هوایی اینجاست؛ وحشتناک است و این تازه آغاز راه است.»
از نگاه کارشناسان، این افزایش حیرت‌انگیز گرمای بی‌سابقه توسط دو عامل ترکیبی «ادامه انتشار گازهای گلخانه‌ای در سطح بالا» و «بازگشت پدیده ال‌نینو» ایجاد شده‌است؛ ال‌نینو یکی از چرخه‌های مشهور آب‌وهوایی جهان است که هر ۲ تا ۷ سال یک‌بار باعث ایجاد ناهنجاری‌های بزرگی در آب‌وهوای سراسر سیاره زمین می‌شود. انتظار می‌رود که رویداد جاری ال‌نینو در سال‌های آینده باعث افزایش شدید گرما و رطوبت شود و در برخی مناطق طوفان‌ها و سیل‌های شدید و در برخی دیگر خشکسالی‌ها و آتش‌سوزی‌های عظیم را به‌همراه داشته باشد.
روزنامه «نیویورک تایمز» نیز نوشته‌است که دوره‌های گرمای استثنایی به طور عمده از سوزاندن سوخت‌های فسیلی و تا حدی با بازگشت ال نینو به عنوان یک الگوی آب و هوایی چرخه‌ای مرتبط است.
چه باید کرد؟
افزایش حیرت‌انگیز گرمای بی‌سابقه توسط دو عامل ترکیبی «ادامه انتشار گازهای گلخانه‌ای در سطح بالا» و «بازگشت پدیده ال‌نینو» ایجاد شده استدر این برهه که جهان به طور غافلگیرکننده‌ای بجای گرمایش با جوشش مواجه است، کشورهای مختلف از ابزارهای گوناگونی برای مقابله با آن و کاهش آسیب‌ها بهره می‌گیرد به عنوان نمونه در ایران چند روز تعطیل اعلام می‌شود و در برخی از بزرگترین شهرهای آمریکا از جمله شیکاگو، نیویورک و فیلادلفیا، مراکز خنک‌کننده را در کتابخانه‌های عمومی و مراکز اجتماعی برای کسانی که قادر به فرار از دمای گرم نیستند، ایجاد کرده‌اند.
نمونه دیگر از اقدام‌های مقابله‌ای موقتی را میانه تیرماه امسال در شهر «فینیکس» آمریکا شاهد بودیم که البته فینیکس به‌طور مداوم بالاترین دما را در سطح این کشور تجربه می‌کند. این شهر در طول تابستان به راه‌اندازی ایستگاه‌های هیدراتاسیون (آب‌رسانی)، مراکز خنک‌کننده، مکان‌های استراحت سایبان‌دار و محل‌های اهدای آب اقدام می‌کند.
اما باید راه‌های مقابله‌ای با تغییرات اقلیمی و گرمای کره زمین را در سطح کلان‌تر جست وجو کرد که کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی و کاستن از انتشار گازهای گلخانه‌ای در کنار راه‌حل‌های طبیعی همچون کاشت درختان و بازیابی آب می‌توانند به کاهش دما در سطح جهان کمک کنند.
کاهش استفاده از سوخت‌های فسیلی و کاستن از انتشار گازهای گلخانه‌ای در کنار راه‌حل‌های طبیعی همچون کاشت درختان و بازیابی آب می‌توانند به کاهش دما در سطح جهان کمک کنندضمن اینکه مهار این معضل بزرگ وپیشرونده در جهان بی‌تردید مشارکت حداکثری و جهانی می‌طلبد، همان گونه که گوترش تاکید کرده است: ما به همه کشورها نیاز داریم که در راستای پیمان همبستگی اقلیمی اقدام کنند. همه طرف ها باید گرد هم آیند تا انتقال عادلانه از سوخت‌های فسیلی به انرژی‌های تجدیدپذیر را تسریع بخشند. این کار باید همزمان با توقف گسترش استفاده از نفت و گاز و تأمین بودجه و مجوز برای زغال‌سنگ، نفت و گاز جدید انجام شود. همه کشورها باید پاسخ دهند و از مردم خود در برابر گرمای شدید، سیل های مرگبار، طوفان ها، خشکسالی ها و آتش سوزی های خشمگین ناشی از آن محافظت کنند.
در این راستا مسئولیت‌هایی نیز متوجه کشورهای توسعه یافته است که بخش قابل توجهی از آلودگی و گرمای کره زمین به صنایع آنها مربوط می‌شود. بنابراین کشورهای توسعه یافته باید یک نقشه راه روشن و معتبر برای دو برابر شدن منابع مالی «صندوق سازگاری» (Adaptation Fund) ارائه کنند. سال ۲۰۲۵ (۱۴۰۴) باید به عنوان نخستین گام در جهت اختصاص دست‌کم نیمی از کل بودجه آب و هوا به صندوق سازگاری باشد.
در چنین شرایطی کشورهای توسعه یافته باید به تعهدهای خود مبنی بر ارائه ۱۰۰ میلیارد دلار در سال به کشورهای در حال توسعه برای حمایت از آب و هوا و تکمیل کامل «صندوق آب و هوای سبز» (GCF) عمل کنند. در این میان بانک‌های توسعه چندجانبه مورد نیاز است که وجوه خود را برای کمک به کشورهای در حال توسعه و افزایش اختصاص منابع مالی به انرژی‌های تجدیدپذیر، سازگاری و ضرر و زیان در این زمینه افزایش دهند.
منابع؛
https://www.nytimes.com/interactive/۲۰۲۳/world/global-heat-map-tracker.html?auth=login-google۱tap&login=google۱tap
https://public.wmo.int/en/media/press-release/july-۲۰۲۳-set-be-hottest-month-record
https://worldweather.wmo.int/en/home.html
https://www.aljazeera.com/news/۲۰۲۳/۷/۵/what-is-the-highest-temperature-ever-recorded-in-your-country-۲