به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، دیپلماسی علمی یک حرکت چندوجهی است که در محیط بین‌المللی رخ می‌دهد و جابجایی دانشجو یکی از ابعاد مهم آن است. جذب و پذیرش دانشجوی بین الملل چه دانشجویان نخبه که با بورس تحصیل می‌کنند و چه آنها که شهریه می‌پردازند، امروزه یکی از عوامل موفقیت دانشگاه‌ها به شمار می‌آید و در رتبه‌بندی های جهانی به عنوان یکی از مولفه های بین المللی محسوب می‌شود.
کوتاه کردن فرآیندهای ارایه خدمات به دانشجویان بین الملل مانند صدور روادید و صدور پروانه اقامت، موضوع اشتغال هدفمند و نافع و خدمات بانکی و حمل و نقل و جابه جایی فیزیکی دانشجو، استفاده از رایزنان فرهنگی که در حال حاضر در ۸۱ کشور مستقر هستند و همچنین سفرای ایران در کشورهای مختلف از دیگر ظرفیت هایی است که می تواند در جذب دانشجویان بین الملل از آنها استفاده شود.
بر اساس آمار سازمان امور دانشجویان در حال حاضر بیش از ۱۰۰ هزار دانشجوی بین‌الملل از ۱۱۹ کشور جهان در ایران شاغل به تحصیل هستند و این سازمان زیر نظر وزارت علوم، تحقیقات و فناوری افزایش تعداد این دانشجویان به ۲۵۰ هزار نفر را در برنامه ای تا سال ۱۴۰۴ هدفگذاری کرده است، البته تحقق اهداف تعیین شده در این زمینه مستلزم تلاش تمام دانشگاه ها و دستگاه های تصمیم‌گیر و ایجاد زیرساخت های مناسب برای این مهم است.
بر همین اساس جذب و پذیرش دانشجویان خارجی همواره از برنامه‌های وزارت علوم و سازمان‌های تابعه بوده و تاکنون اقدامات زیادی به این منظور انجام شده است که ازجمله آن می‌توان به اعطای مجوز به موسسات فعال این حوزه، آموزش زبان فارسی به متقاضیان تحصیل در ایران، راه‌اندازی سامانه‌ای برای آشنایی با شرایط تحصیل در ایران، فراهم کردن زمینه اشتغال این دانشجویان و راه اندازی سامانه بورس تحصیلی اشاره کرد.
تصویب آیین‌نامه فعالیت مؤسسات جذب دانشجویان غیرایرانی
یکی دیگر از برنامه های مهم در این زمینه تصویب آیین‌نامه تشکیل و فعالیت مؤسسات جذب دانشجویان غیرایرانی و شیوه نامه اجرایی آن توسط شورای‌عالی برنامه‌ریزی و مدیریت شورای‌عالی انقلاب فرهنگی است؛ بر این اساس افرادی که در این زمینه تخصص داشته و با کشورهای دیگر ارتباط دارند و صلاحیت و شرایط لازم را دارا می باشند، می‌توانند درخواست صدور مجوز این مؤسسات را ارایه دهند که موسسات به صورت قانونی اقدام به این کار کنند.
در ماده ۶ این شیوه نامه تصویب شده در بخش حدود وظایف مؤسسات آمده است: مؤسسات می‌تواند به منظور معرفی و جذب هرچه بیشتر نخبگان غیرایرانی برای تحصیل در ایران اقدام به تبلیغات رسانه‌ای و برگزاری نمایشگاه در سایر کشورها کنند و باید توجه داشته باشند که تبلیغات در رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی معاند و ضد جمهوری اسلامی ممنوع است. همچنین این مؤسسات می‌توانند با مؤسسات اعزام دانشجوی ایرانی به سایر کشورها پس از اخذ تأیید از کارگروه پذیرش همکاری کنند.
سازمان امور دانشجویان پس از تصویب آیین نامه و شیوه نامه تشکیل موسسات جذب، فراخوان عمومی داد تا متقاضیان تشکیل موسسات جذب دانشجو با مراجعه به سایت saorg.ir ثبت نام کنند و درخواست بدهند.
برنامه های تشویقی برای دانشگاه‌ها
از دیگر اقداماتی که سازمان امور دانشجویان در این زمینه انجام داده است، تشویق دانشگاه ها برای جذب دانشجویان بین الملل است که می تواند در جذب دانشجویان بین الملل موثر باشد. جشنواره انتخاب دانشجوی نمونه بین الملل هم سال ۱۴۰۰ برگزار شد و ۶ دانشجوی نمونه بین الملل از سوی رییس جمهوری مورد تقدیر قرار گرفتند.
طراحی سبد جامع بورس های دانشجویی
در دنیا اعطای بورس‌ها به دانشجویان بسیار متنوع است و همه کشورها بسته به ظرفیت هایی که دارند، بورسیه می دهند؛ بنابراین وقتی از بورسیه صحبت می شود، در واقع سخن از ظرفیت هایی است که کشور دارد و آن را در اختیار دانشجویان و دانش آموزان خود قرار می دهد تا در شرایط بهتری در داخل یا خارج از کشور تحصیل کنند یا اینکه کشور برای تقویت مناسبات خود بورس و فرصت های تحقیقاتی را از خارج به داخل تعریف می کند و به همین دلیل کشورهای دنیا در این زمینه سرمایه گذاری های زیادی انجام می دهند.
بر همین اساس یکی دیگر از برنامه های سازمان امور دانشجویان طراحی سبد جامع بورس های دانشجویان به عنوان سامانه سیب (سامانه یکپارچه بورس‌های دانشجویی) است که این سامانه شامل بورس های دانش، بنگاه های اقتصادی، مشاغل، وطن، کوتاه مدت خارج و داخل کشور، سرآمدان، ابرار، فنی و مهندسی، علوم انسانی، سلامت، علوم پایه، هنر، سال آخر و سایر دستگاه ها است.
هاشم داداش پور رئیس سازمان امور دانشجویان دی ماه گذشته در اجلاس روسای دانشگاه های سراسر کشور که در سازمان پژوهش‌های علمی و صنعتی ایران برگزار شد، درباره چالش ها و راهکارهای جذب دانشجویان بین الملل گفت: از یک سال و نیم گذشته با توجه به رویکرد دولت سیزدهم با دانشگاه‌های کشور وارد موضوع جذب دانشجویان بین‌الملل شده‌ایم؛ در این میان رقبای منطقه‌ای و جهانی قدرتمندی نیز وجود دارند که توانسته اند طی ۲۰ سال جایگاه خود را تثبیت کنند و گسترش دهند؛ بنابراین همه دانشگاه‌های کشور باید خود را برای حضور در این حوزه و جذب دانشجویان بین الملل آماده کنند.
وی یادآور شد: بیشتر تمرکز ما بر جذب دانشجویان عراقی و افغانستانی است که تاکنون ۵۶ هزار دانشجو از عراق و ۳۳ هزار دانشجو از افغانستان جذب شده اند و جذب از کشورهای دیگر حدود پنج هزار دانشجوی خارجی است که این نشان می‌دهد در تنوع جذب دانشجوی خارجی خوب عمل نکرده ایم.
رییس سازمان امور دانشجویان به جذب دانشجوی بین الملل در ترکیه اشاره کرد و گفت: آمارهای این کشور نشان می‌دهد در جذب این دانشجویان و تنوع آن موفق عمل کرده است و ما وقتی در کشور خودمان روند جذب این دانشجویان را نگاه می‌کنیم، نگاهی فراتر از محیط خود نداشته است به عنوان مثال ما از قاره آفریقا و آمریکای لاتین جذب چندانی نداشته ایم به طوری که آفریقا دارای ۵۴ کشور است ولی ما فقط ۲۸۴ نفر از این قاره و ۱۷ نفر از آمریکای لاتین جذب کرده ایم.
طبق اظهارات مسوولان سازمان امور دانشجویان، سهم دانشگاه‌های دولتی از جذب دانشجویان بین الملل ۲۴ درصد یعنی ۲۷ هزار نفر است یعنی دانشگاه‌های دولتی ایران از حدود ۱۰۰ هزار دانشجوی خارجی جذب شده تنها ۲۷ هزار دانشجو جذب کرده اند، با این وجود که این عدد در حال تغییر است، نشان می‌دهد دانشگاه‌های ایران در یک سال گذشته در این زمینه تلاش چندانی نکرده است.
بر این اساس دانشگاه های قم، فردوسی مشهد، ارومیه، اصفهان، مازندران، کردستان، تبریز، شهید چمران اهواز، حکیم سبزواری و یزد، دانشگاه‌هایی بوده اند که در سال ۱۴۰۰ بیشترین جذب دانشجوی خارجی داشته اند.
بررسی آمارهای این سازمان نشان می دهد از تعداد دانشجویان بین الملل پذیرفته شده ۹۹ درصد شهریه‌پرداز و یک درصد بورسیه هستند. این در حالی است که کشور رقیب ایران، ترکیه در سال ۲۰۲۰ میلادی ۱۸۵ هزار نفر و در سال ۲۰۲۱، حدود ۲۲۴ هزار جذب دانشجوی خارجی داشته که این بیانگر آن است که در سال های گذشته ایران در این زمینه موفق عمل کرده است. بر همین اساس سازمان امور دانشجویان اقدامات تحولی برای جذب دانشجویان بین الملل انجام داده است که از جمله آن می توان به ارائه خدمات اقامت به دانشجویان بین الملل در طول تحصیل و خروج و مراجعات مکرر آن اشاره کرد.
به گفته مسوولان ذیربط، سازمان امور دانشجویان در راستای تحقق اهداف دولت سیزدهم به دنبال آن است که تمام فرآیند کنسولی دانشجویان خارجی در سامانه‌ای انجام شود، در همین زمینه کارت اقامت دانشجویان بین الملل در دستور کار نیروی انتظامی است.
طبق اظهارات رییس سازمان امور دانشجویان، افزایش مؤسسات جذب دانشجوی بین الملل از دیگر برنامه های این سازمان است. براین اساس به ۲۷ مؤسسه جذب دانشجو مجوز داده شد و ۲۰ مجوز نیز جدید با تشکیل کارگروه به زودی ارائه می شود. برنامه این سازمان افزایش تعداد مؤسسات مجوزدار به ۱۵۰ موسسه تا سال آینده است تا در دو سال آینده ۲۵۰ هزار دانشجوی بین الملل در ایران جذب شوند و ایران جزو ۱۰ کشور اول جذب این دانشجویان قرار گیرد.
طرح جایزه ملی جذب دانشگاه‌های برتر
طرح جایزه ملی جذب دانشگاه‌های برتر از دیگر طرح های سازمان امور دانشجویان برای افزایش جذب دانشجویان خارجی است. شاخص‌های این طرح استخراج و دانشگاه‌ها در حال ارزیابی هستند و منابع مالی خوبی برای این طرح در نظر گرفته شده است تا دانشگاه‌ها برای جذب این دانشجویان بیشتر تشویق شوند.
بررسی ها نشان می دهد، تمام کشورها برای جذب دانشجویان بین الملل سامانه ای طراحی کرده اند و بر همین اساس این سازمان طراحی سامانه یکپارچه دانشجویان بین الملل را در دستور کار خود قرار داد که این سامانه با سه زبان زنده دنیا کار خود را آغاز کرده است و به تدریج به ۱۲ زبان افزایش می یابد.
نگاهی به چالش ها و راهکارهای جذب دانشجویان بین الملل
مرکز پژوهش های مجلس شورای اسلامی ۲۷ تیرماه ۱۴۰۲ گزارشی درباره چالش ها و راهکارهای جذب دانشجویان بین الملل در ایران منتشر کرد. در این گزارش آمده است: از دهه ۸۰ دلایلی همچون گسترش ارتباطات علمی و فرهنگی بین‌المللی، کاهش منابع مالی و بروز مساله صندلی های خالی و افزایش تقاضای نسل جدید افغانستانی های مقیم ایران برای ورود به دانشگاه ها باعث شد تا جذب دانشجوی بین الملل به یک گزینه مطلوب برای نظام آموزش عالی و بخشی مهم از قدرت نرم ایران تبدیل شود.
در کنار این ظرفیت ایجادشده، قانونگذار در ماده ۳۵ قانون تنظیم بخشی از مقررات مالی دولت و دیگر مصوبات قانونی و سیاستی اجازه جذب دانشجوی خارجی را به دستگاه های متولی داد. با این حال تعداد دانشجویان بین الملل در ایران تا پایان دهه ۸۰ به ۲ هزار نفر نرسید. در دهه ۹۰ با تصویب نقشه جامع علمی کشور و قوانین برنامه پنجم و ششم توسعه و سند جامع روابط علمی بین المللی و گسترش فعالیت جامعه المصطفی العالمیه و دانشگاه آزاد اسلامی، تعداد دانشجویان بین الملل به میزان قابل توجهی افزایش یافت، به نحوی که بر اساس گزارش سازمان امور دانشجویان در سال ۱۴۰۰ به حدود ۱۳۰ هزار نفر [دانشگاه‌های وزارت علوم و وزارت بهداشت، دانشگاه آزاد و مراکز دینی] رسید.
گرچه مسوولان سازمان امور دانشجویان ظرفیت فعلی جذب نظام آموزش عالی ایران را تا ۲۵۰ هزار دانشجوی خارجی هم اعلام می کنند اما با وجود تأکید بر کمّیت، به کیفیت آموزشی، پژوهشی، رفاهی و فرهنگی این دانشجویان توجه چندانی نشده و از همین منظر آسیب هایی متوجه نظام آموزش عالی کشور شده است. در این زمینه نتایج بررسی ها نشان می دهد که مهم ترین موانع جذب و پذیرش دانشجویان بین الملل مستعد به ایران موضوعاتی همچون مسائل کنسولی و اقامتی، دیوان سالاری زیاد، عدم اطلاع رسانی و مسایل آموزشی است.
برای رفع این موانع، پیشنهادهایی از قبیل گسترش دوره های تحصیلی بین رشته ای، تسهیل روند صدور روادید ورود اولیه و روادید عبور و مرور مکرر، شرایط اقامتی و اجازه اشتغال نخبگان غیرایرانی، آموزش کارمندان دانشگاه، گسترش تعاملات علمی و فرهنگی با دانشگاه های کشورهای همسایه، اصلاح نظام سنجش متقاضیان بورسیه و ایجاد مشوق برای تحصیل به زبان فارسی برای غیرایرانی ها ارائه شد.
طبق گزارش رصدخانه مهاجرت ایران، با اجباری شدن آموزش حضوری بعد از دوران همه گیری کرونا و اعلام وزارت علوم دولت عراق مبنی بر عدم تأیید مدرک برخی از واحدهای دانشگاه آزاد اسلامی، تعداد دانشجوی بین الملل در این دانشگاه کاهش بسیاری داشته است. بر اساس اطلاعات ارائه شده هم اکنون ۶۴ درصد دانشجویان بین الملل در ایران مرد و ۳۶ درصد زن هستند.
با توجه به تاکیدات دولت سیزدهم بر افزایش جذب دانشجویان بین الملل یکی از دغدغه ها و اولویت های اصلی وزارت علوم و به ویژه سازمان امور دانشجویان رسیدن به هدفگذاری تحصیل ۲۵۰ هزار دانشجوی خارجی در ایران است.
تحقق این هدف نیازمند همکاری همه دستگاه های تصمیم گیر، دانشگاه ها و موسسات جذب بین الملل است تا به این مهم دست یابیم، فراموش نکنیم کشورهای دیگر هم در این زمینه بیکار نیستند و اهمیت این موضوع را درک کرده اند و امروز شاهد رقبای زیادی به ویژه در منطقه هستیم.