این اتاق فکر آمریکایی با بیان اینکه گروه BRICS شامل کشورهای برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی که در سال ۲۰۰۱ به عنوان گردهمایی مجموعه ای از بازارهای نوظهور پرجمعیت و با رشد سریع ایجاد شد، اکنون به عنوان یک قدرت اقتصادی و ژئوپلیتیکی قدرتمند ظاهر شده است.
پانزدهمین اجلاس سران بریکس این هفته در ژوهانسبورگ، آفریقای جنوبی، یکی از مهم ترین نشست ها در تاریخ این گروه به شمار می رود. برونداد اجلاس در آفریقای جنوبی این ظرفیت را دارد که از طریق گسترش گروه و ایجاد یک معماری مالی جدید که به دلار آمریکا وابسته نیست، به روند گذار به دنیای چندقطبی سرعت ببخشد.
«هیپولیت فوفاک» کارشناس این موسسه پژوهشی در تحلیل خود آورده است که کشورهای بریکس پیش از این توانستند اقتصادهای پیشرفته گروه هفت (G۷) را از نظر سهم آنها در تولید ناخالص داخلی جهان پشت سر بگذارند. اکنون این گروه حدود یک سوم فعالیت اقتصادی در سراسر جهان را که بر اساس برابری قدرت خرید اندازه گیری می شود، به خود اختصاص داده است.
پیامدهای این رشد اقتصادی در بسیاری از زمینه ها از جمله تجارت منعکس شده است. در حالی که تجارت بین مسکو و گروه هفت از سال ۲۰۱۴ تحت فشار تحریم های اقتصادی و مالی بیش از ۳۶ درصد کاهش یافته است، تجارت بین روسیه و اعضای بریکس بیشتر شد و در همین مدت بیش از ۱۲۱ درصد افزایش یافت. پس از تحریم های اتحادیه اروپا، چین و هند به بزرگترین واردکنندگان نفت روسیه تبدیل شده اند.
تجارت چین با روسیه در سال گذشته به رکورد ۱۸۸.۵ میلیارد دلار رسید که حکایت از افزایش ۹۷ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۴ دارد و حدود ۳۰ درصد بیشتر از سال ۲۰۲۱ است. این افزایش با بیش از دوبرابر شدن صادرات ریلی گاز مایع روسیه رخ داد. مسکو با این اقدام صادرات خود را که هدف تحریم قرار گرفته بود، متنوع ساخت.
بریکس و ناکارآمدسازی رژیم تحریم ها
طبق اعتراف این اتاق فکر آمریکایی، بریکس با اطاعت نکردن از تحریم های اقتصادی و مالی کشورهای غربی، مرهمی برای روسیه بوده است. این بلوک با تغییر مسیر تجارت روسیه و ارائه دیگر تسهیلات به یکی از اعضای بنیانگذار خود، کارآمدی فشارها به رهبری ایالات متحده را به عنوان ابزاری برای پیشبرد منافع اقتصادی و ژئوپلیتیکی آن تضعیف کرده است.
نویسنده در بخشی از گزارش با عنوان «چندقطبیِ پرجاذبه» آورده است، خنثی‌سازی رژیم تحریم ها نتایجی داشت که بسیار فراتر از تأثیر بحران اوکراین است. گروه بریکس خود را با موفقیت در جبهه های اقتصادی و ژئوپلیتیکی تقویت کرده است و به طور فزاینده ای از سوی بسیاری از کشورهای جنوب جهانی به عنوان روندی جذاب به سمت چندجانبه گرایی شناخته می شود.
بیش از ۴۰ کشور جهان همچون الجزایر، مصر، تایلند و امارات متحده عربی، و حتی برخی کشورهای کلیدی گروه بیست (G۲۰) مانند آرژانتین، اندونزی، مکزیک و عربستان سعودی - به طور رسمی پیش از اجلاس ژوهانسبورگ علاقه‌مندی خود را برای پیوستن به بریکس اعلام کردند.
اگر بریکس توانست اثربخشی تحریم‌های غرب علیه روسیه را کم کند، پس از پذیرش اعضای جدید، روند بی تاثیرسازی تحریم ها تشدید می شود. در یک محیط تجارت جهانی برد و باختی(حاصل جمع صفر)، گسترش این بلوک همچنین تقاضاها را از سمت کشورهای G۷ منحرف می‌کند.
این گزارش با بیان اینکه تمرکز در ژوهانسبورگ بر پذیرش اعضای جدید، تسهیل تجارت و سرمایه گذاری در یک محیط چالش برانگیز جهانی و نزدیک کردن زنجیره های تامین است، افزود: اعضای بریکس در مورد توسعه پایدار در دوره تغییرات آب و هوایی، اصلاح حاکمیت جهانی و روند افزایش تجارت با ارزهای محلی بحث خواهند کرد. پس از اعمال تحریم ها علیه روسیه تعداد روزافزونی از اقتصادهای نوظهور در حال بررسی راه هایی هستند تا تجارت خود را با ارزهایی غیر از دلار انجام دهند. دلار اگرچه همچنان ارز ذخیره جهانی است اما سیطره آن ازسوی سایر ارزها متزلزل شده است.
تعداد قابل توجهی از کارشناسان، از جمله مقامات ارشد دولت ایالات متحده، اعتقاد پیدا کرده اند که استفاده تهاجمی واشنگتن از تحریم های اقتصادی و مالی برای پیشبرد سیاست خارجی، می تواند هژمونی دلار را در سال های آینده تهدید کند. «جانت یلن» وزیر خزانه داری آمریکا به تازگی تأکید کرد: وقتی از تحریم های مالی مرتبط با نقش دلار استفاده می کنیم، این خطر وجود دارد که به مرور زمان هژمونی دلار تضعیف شود.
ارز ذخیره جدید؟
اهمیت دلارزدایی بدر دوره اخیر بیشتر شده و همین امر ممکن است به تلاش برای معرفی یک ارز ذخیره از سوی بریکس برای اعضا در تجارت فرامرزی منجر شود. باتوجه به مازاد تراز پرداخت در گروه بریکس، این بلوک امکانات مالی لازم برای ایجاد چنین ارز یا واحد حسابرسی را دارد، این گروه اما ساختار نهادی و معیار مشخصی را نیل به این هدف در اختیار ندارد.
براساس تحلیل شورای آتلانتیک، بافرض همسوئی کامل ژئوپلیتیکی اعضا و وجود تمایل به همکاری بیشتر به جای رقابت، معرفی یک واحد پولی مشترک چالش هایی را دارد. برای نمونه ایجاد یورو، که اکنون دومین ارز ذخیره بزرگ جهان است، با موانعی همراه بود: دستیابی به همگرایی کلان اقتصادی، توافق بر روی مکانیسم نرخ ارز، ایجاد یک سیستم پرداخت کارآمد و تسویه چندجانبه، و ایجاد بازار مالی نقدی منظم و باثبات.
در بخش دیگری از گزارش آمده است کشورهای بریکس در حال حاضر از ارزهای خود برای پرداخت های تجاری دوجانبه استفاده می کنند؛ عربستان سعودی نیز در حال بررسی امضای قراردادی با چین برای تسویه معاملات نفتی به رنمینبی است. در همین حال، هند در حال گسترش استفاده از ارزهای محلی برای پرداخت های تجاری دوجانبه و تسویه حساب فراتر از گروه BRICS است. دهلی نو به همین منظور از بیش از بیست کشور دعوت کرده تا حساب های ویژه بانکی vostro را برای تسویه مبادلات به روپیه باز کنند. هند در اقدامی تاریخی، اولین پرداخت نفت خود با روپیه را به امارات متحده عربی در اوایل ماه جاری انجام داد.
گسترش عضویت ها در بریکس، اگرچه مسائلی به همراه دارد اما این توسعه می تواند موجب انتقال از تسویه دوجانبه به چندجانبه شود و شاید در نهایت معرفی یک ارز مشترک بریکس را حتمی کند. در همین حین، گسترش بریکس ممکن است اثربخشی تحریم‌های اقتصادی ایالات متحده را بیش از پیش تضعیف کند و به روند چندقطبی شدن نظم پولی جهان سرعت بدهد. چند عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) اعلام کرده اند تمایل دارند تا به عضویت گروه بریکس درآیند. این اتفاق مزایای مشترک مربوط به استفاده از ارزهای محلی برای معاملات فرامرزی را افزایش می‌دهد و می‌تواند حجم تجارت جهانی به دلار را کاهش دهد.
در پایان تحلیلگر شورای آتلانتیک اعتراف می کند اگرچه چسبندگی ترتیبات نهادی و عمق بازارهای مالی ایالات متحده به اندازه ای است که سلطه دلار برای مدتی در ساختار مالی جهانی باقی خواهد ماند اما بریکس بعد از گسترش عضویت می‌تواند خود را به یک ائتلاف ژئوپلیتیکی قدرتمندتری تبدیل کند که قادر است به روند دلارزدایی و گذار به دنیای چندقطبی شتاب ببخشد.