گروه بریکس (BRICS) یکی از قدم های سرنوشت ساز در شکل دهی به آینده خود، کشورهای درحال توسعه و جهان را برداشت و در اجلاس سران در ژوهانسبوگ آفریقای جنوبی ۶ کشور را به عضویت گروه در آورد.
اندیشکده «شورای آتلانتیک» در گزارشی با بیان اینکه بریکس تعداد اعضای خود را بیش از دو برابر افزایش داد، به آینده این ائتلاف پرداخت و گمانه زنی در مورد تبدیل بلوک به رقیبی جدید برای G۷ را بررسی کرد.
تعداد اعضای بریکس اکنون به ۱۱ کشور افزایش یافته است. گروه بریکس متشکل از برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی در نشست هفته گذشته خود در ژوهانسبورگ از کشورهای ایران، آرژانتین، مصر، اتیوپی، امارات متحده عربی و عربستان سعودی برای پیوستن به این گروه از ماه ژانویه ۲۰۲۴ دعوت کرد.
به نوشته شورای آتلانتیک، اکنون بریکس یک رقیب سرسخت برای قدرت‌های حاضر در گروه هفت (G۷) خواهد بود و قادر می شود تا ژئواکونومی و ژئوپلیتیک جهان را در طیف گوناگونی از موضوعات، از جنگ اوکراین تا وضعیت دلار آمریکا به‌عنوان ارز ذخیره جهانی تغییر دهد.
این اتاق‌فکر آمریکایی دیدگاه های کارشناسان خود را در زمینه آینده نقش آفرینی بریکس در جهان گردآوری کرده است که در بخش زیر خلاصه ای از نظرات برخی از آن ها ارائه می گردد.
بریکس و تغییر ژئوپلیتیک خاورمیانه با اعضای جدید
«جاناتان پانیکوف» مدیر ابتکار امنیت خاورمیانه در برنامه شورای آتلانتیک معتقد است که پذیرش اعضای جدید از میان کشورهای خاورمیانه حکایت از به جریان افتادن تغییرات ژئوپلیتیکی در منطقه است. تصمیم کشورهای بریکس برای دعوت از چهار کشور خاورمیانه - عربستان سعودی، امارات، مصر و ایران - به همان اندازه که منعکس کننده فرصتی برای یکپارچگی اقتصادی نزدیکتر با این کشورها است، امواج دگرگونی ژئوپلیتیکی را هم نشان می دهد.
از نظر این کارشناس، عربستان سعودی و امارات متحده عربی به دنبال تعامل و تعمیق همکاری با کشورهای غیرغربی و تنوع بخشیدن به مشارکت اقتصادی خود به عنوان اقدامی در موازنه روابط با ایالات متحده هستند. ریاض و ابوظبی پیوستن به بریکس را گامی در مسیر پیشبرد هدف خود می دانند.
از طرف دیگر برای اعضای بریکس هم اضافه شدن عربستان سعودی و امارات فرصت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری جدیدی را به همراه خواهد داشت. مصر هم با وجود گرفتار بودن در یک بحران مالی و اقتصادی از سوی مسکو و پکن برای عضویت معرفی شد تا دو کشور بتوانند از نظر استراتژیک روابط خود را تقویت و در آینده از ظرفیت های قاهره استفاده کنند. موقعیت استراتژیک این کشور، کنترل کانال سوئز و میادین گازی تازه کشف شده، مصر را از نظر گروه بریکس به صورت بالقوه سودآور و از نظر اقتصادی و سیاسی در دهه‌های آینده ارزشمند کرده است.
این تحلیلگر در مورد عضویت ایران نیز تاکید دارد: تصمیم برای گنجاندن ایران از سوی روسیه و چین حمایت شده است؛ ذخایر عظیم گاز و نفت این کشور موجب جلب رضایت برزیل، آفریقای جنوبی و هند شد. حضور در بریکس یک شبه اقتصاد ایران را متحول نمی کند اما تهران روابط با چین را با توجه به شرایط اقتصادی خود که به شدت تحت تحریم های آمریکا قرار دارد، دارای اهمیت می داند. گروه‌هایی مانند بریکس به مرور زمان، این ظرفیت را دارند تا قدرت واشنگتن در زمینه تحریم ها و منزوی کردن کشورهایی که سیاست‌هایی مغایر با منافع ایالات متحده را دنبال می‌کنند، تضعیف نمایند.
پانیکوف می افزاید: از نظر کشورهای بریکس، به ویژه اعضای جدید، کاهش اهرم اقتصادی و مالی جهانی ایالات متحده زمینه بازی متعادل تری را ایجاد می کند و کشورهایی مانند ایران آن را راهی برای کاهش بیشتر تأثیر تحریم ها می دانند. این امر برای واشنگتن هم حاوی یک هشدار است «نیاز به تقویت و تجدید روابط با متحدان هرگز تا به این اندازه مهم نبوده است». شاید جهان نوظهور چند قطبی باشد، اما برخی از قطب ها نزدیکتر از سایرین خواهند بود.
جایگاه تعیین کننده چین در گروه BRICS
«هانگ تران» عضو ارشد مرکز ژئواکونومیک شورای آتلانتیک نیز بر این باور است که شش عضو جدید در بریکس پذیرفته شده اند و در این میان گنجاندن ایران که با حمایت شدید چین و روسیه صورت گرفت، محور ضدآمریکایی این بلوک را تقویت می کند. حال مقابله ایالات متحده و غرب با بریکس به عنوان سازمانی که دو عضو تحریم شده بین‌المللی دارد، خصمانه‌تر و چالشی خواهد بود. این تصمیم نشان‌دهنده نفوذ چین و روسیه در گروه است.
طبق این تحلیل، افزوده شدن عربستان سعودی و امارات به این گروه وزن اقتصادی مهمی به آن اضافه می کند و همچنین به آن اهمیتی در ژئوپلیتیک بازار جهانی نفت می بخشد. حضور همزمان عربستان سعودی و آرژانتین در گروه بیست نیز هماهنگی دیدگاه های اعضای بازارهای نوظهور در G۲۰ را تسهیل می کند.
این تحلیلگر تاکید دارد: تصور این واقعیت که عربستان سعودی، ایران و امارات متحده عربی عضو بریکس می شوند تا همین اواخر سخت بود. این تحول نشان‌دهنده اهمیت و تاثیر تنش‌زدایی دیپلماتیک میان کشورها با میانجیگری چین است.
وی افزود: اعضای بریکس همچنین در این اجلاس موافقت کردند که استفاده از ارزهای محلی خود را برای تسویه مبادلات تجاری و سرمایه گذاری تقویت کنند و همچنان به کاهش اتکای خود به سیستم پرداخت جهانی و مالی مبتنی بر دلار آمریکا ادامه دهند.
«کاپیل شارما» مدیر و عضو ارشد مرکز آسیای جنوبی شورای آتلانتیک هم معتقد است برای اینکه بریکس در بلندمدت کارآمد باشد، هند و چین باید اختلافات خود را حل کنند. از نظر کشورهایی مانند هند، بریکس بلوک مهمی است که ۴۰ درصد از جمعیت جهان و ۲۷.۷ تریلیون دلار از اقتصاد جهانی را در خود دارد.
با این حال، تمرکز قدرت اقتصادی در نهادهای تحت رهبری غرب موجب شده است تا هند و سایر اعضای جنوب جهانی تا حد زیادی نادیده گرفته شوند. رهبران هند بر این باورند که بریکس می تواند سکویی باشد تا چشم اندازی جدید و عادلانه تر را برای همکاری جهانی و حل مشکلات به ارمغان بیاورد.
در بخش دیگر این گزارش به نقل از تحلیلگر فوق آمده است گسترش BRICS از پنج به یازده کشور ممکن است به کسب اهرم هایی از سوی هند و این بلوک منجر شود، زیرا روند توسعه گروه بریکس بر کشورهای تولیدکننده انرژی و همچنین همکاری بالقوه برای تغییر مبادلات تجاری از دلار متمرکز است. حال اعضا سعی خواهند کرد از این گسترش برای ایجاد تغییرات در سازمان ملل و سایر نهادهای جهانی استفاده کنند.
وی تاکید دارد: برای اینکه بریکس در بلندمدت موثر باشد، هند و چین باید چالش های مرزی خود را حل کنند و در مورد مسائل سخت جهانی و همچنین به‌کارگیری سرمایه‌ها برای اقتصادهای در حال توسعه همکاری داشته باشند.