آشتی زمین و آسمان در شب‌های «کاروانسرای قصر بهرام گرمسار»

به گزارش خبرنگار ایرنا، تماشای کاروانسرای قصر بهرام نگین پارک ملی کویر گرمسار استان سمنان بنایی منحصر به فرد در مکانی بکر، جلابخش جسم و روح است. این بنا در این نقطه از کویر درندشتِ شرق پایتخت، محل مناسبی برای تیم‌های رصد و اهل نجوم و تماشای ستاره‌ها است. کاروانسرای قصر بهرام در دل کویر قرار دارد ولی گویی به آسمان نزدیکتر است و ستاره‌ها بیشتر در دسترس قرار دارند.

همه این ها را باید در کنار آسمان صاف و زلال کویر درنظرگرفت که فرصت تماشای ستارگان را از این بنای تاریخی در استان سمنان فراهم کرده است.

یکی از خبرهای خوب شهریور ۱۴۰۲ ثبت جهانی کاروانسرای قصر بهرام واقع در پارک ملی کویر استان سمنان در فهرست کاروانسراهای بین‌المللی ایران بود، کاروانسرای «قصر بهرام» مربوط به دوره ساسانی و به روایتی توسط بهرام گور ساسانی در زیستگاه گورخر ایرانی ساخته شد و در دوره شاه عباس صفوی بازسازی و به عنوان کاروانسرا استفاده می‌شد، خیلی دوست داشتم کاروانسرایی که به قصر بهرام یا با نام‌هایی مانند کاروانسرای شاه عباسی و رباط سیاه‌کوه شناخته می‌شود و اکنون این کاروانسرا ثبت جهانی شده است را از نزدیک ببینم؛ بدون شک ویژگی‌های منحصر به فرد بنا موجب ثبت جهانی آن شد، این بود که بار و بنه سفر را برداشتم و به راه افتادم.

به سوی کاروانسرای قصر بهرام

هوا گرگ و میش بود که به ورودی پارک ملی کویر گرمسار در غرب استان سمنان رسیدم، کمی پیش رفتم منظره‌های زیبا از تلفیق طبیعت، کوهستان، تاریخ، تلالو نور خورشید در آیینه آب در چاله‌هایی که مشخص نیست چند روز است از مهمان ناخوانده خود میزبانی می‌کند، هوش از سر می‌برد.

خودرو با سرعت در حال عبور از زیبایی ها بود و چشمان در تقلای تماشای زیبایی. این همه زیبایی کویر این سوال را برمی انگیرد که کدام سمت را نگاه کنم، چقدر زود از مقابل چشمانم گذشت، کاش می‌توانستم بیشتر تماشا کنم.

راه سنگفرش، بخشی از جاده بین‌المللی و تاریخی ابریشم

از هیجانم برای دیدن زیبایی‌ها بالاخره راننده کمی سرعت خودرو را کم کرد و در نهایت ایستاد. می‌گفت اینجا جاده تاریخی سنگفرش(جاده ابریشم) است، در گذشته این مناطق کاملا باتلاقی بود و برای جلوگیری از گرفتار شدن مسافران جاده سنگفرش به عنوان مسیری امن ساخته شده بود تا مسیری امن برای عبور کاروان‌ها باشد، مسیری امن برای کاروان‌های شترسوار، شترانی که در دل کویر هم بارکش بودند و هم سنگ صبور ساربان در سکوت کویر.

باورم نمی‌شد این جاده سنگفرش بعد از گذشت صدها سال همچنان پابرجاست، چطور ممکن است جاده‌ای ساخته شده در دوره صفوی با سنگ، زغال چوب و ساروج در دل گرما و سرمای کویر، زیر تیغ آفتاب تا شلاق‌های باران، همچنان تاب آورده تا امروز ببینیم و به شاهکارهای نیاکانمان ببالیم.

در تاریخ آمده است جاده سنگ‌فرش به دستور شاه عباس در دوره صفوی از دریاچه نمک تا دامغان ساخته شد و بخشی از جاده سنگ‌فرش در شهرستان گرمسار واقع در دشت کویر نمک، منطقه سیاه‌کوه است که بیست و پنجم اسفند ۱۳۸۰ با شماره ثبت ۵۶۵۳ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید.

حیات وحش منطقه کویری گرمسار

دوباره در خودرو نشستیم و همانطور که مجذوب و مبهوت زیبایی‌های آفرینش بودیم به مسیر ادامه دادیم تا به پاسگاه محیط بانی رسیدیم و امکان جلوتر رفتن از این نقطه به بعد بدون مجوز و هماهنگی امکانپذیر نبود. چون از این نقطه به بعد کویر تحت مدیریت حفاظت محیط زیست است، ما هم طبق قانون با هماهنگی‌های قبلی وارد این بخش از پارک ملی کویر گرمسار شدیم.

گویی وارد فضایی دیگر شده بودیم، حال هوای عجیبی بود، خانواده جبیرها در میان خارها خرامان می‌تاختند، گوشه‌ای دیگر گورخرهای آسیایی چشم‌نوازی می‌کردند. گورخرهایی که بر خلاف گونه آفریقایی، راه‌راه نبودند، اصلا سیاه و سفید هم نبودند، گورخرهایی از لحاظ رنگ ظاهری شبیه اسب بودند، اما اسب نبودند، بلکه گونه‌هایی در خطر انقراض‌ در پارک ملی کویر گرمسار بودند که اکنون به همت متخصصان بومی در زادگاهشان معرفی و تکثیر شدند.

منظره‌های زیبایی بود و حس عجیب و غریبی را در وجود آدمی تداعی می‌کرد، گونه‌ای روزگاری به دلیل شکار بیش از حد و نامهربانی شکارچیان از زیستگاهش حذف شده بود، دوباره به زیستگاهش معرفی شده و اکنون بچه به دنبال مادرش می‌دود و جمعیت پویا است، گویی زیر نور آفتاب و در آن گرمای نزدیک ظهر بازیشان گرفته بود به این طرف و آن طرف می‌دویدند، فرصت کم بود. سوار بر خودرو شدیم و به سمت قصر بهرام به راه افتادیم.

رسیدن به کاروانسرا

از زیبایی‌های این کاروانسرا زیاد شنیده بودم در دلم تب و تابی بود دلم می‌خواست کاروانسرایی را که روزگاری در سر راه قدیمی و تاریخی کاروان‌روی کویری اصفهان، کاشان، خوار( گرمسار) و خراسان بود را بیبینم، جایی حضور یابم که روزگاری استراحتگاهی بود برای کاروان‌ها با خاطرات نهفته آنها.

در همین فکرها بودم که از جاده‌ای که از بالای تپه به سمت کاروانسرا می‌رسید، قصر بهرام دیده شد، بنایی زیبا و سفید با درختانی سبز در ورودی، همان‌طور که خیره به بنا از نمای بالا بودیم، بنا محو شد و بالاخره چند دقیقه بعد به کاروانسرا رسیدیم.

بر خلاف دیگر کاروانسراها که نمای کاهگلی دارند، این بنا نمای سنگی داشت، سنگ‌هایی زیبا به رنگ سفید با دروازه‌ای بزرگ و چوبی.

نقش سنگ در بنای کاروانسرا قصر بهرام

سنگ‌های سوراخ دار در قسمت ورودیِ در نظرم را به خود جلب کرد. کارشناس همراهمان می‌گفت که پاشنه در دروازه‌های ورودی بر روی آنها می چرخیده است.

وارد شدیم. کف راهرو از جنس سنگ بود و در وسط سنگفرش یک آبراه بود که کارشناس همراه می‌گفت این سنگ‌ها را معماران در زمان ساخت کاروانسرا با دست تراش دادند و این اشکال منظم را ایجاد کردند، که البته بعضی از بخش‌ها به مرور زمان ویران و دوباره مرمت شد.

ذهنم درباره تامین آب این بنا مشغول شد که از کارشناس آنجا پرسیدم و گفت یکی از شگفتی‌های قصر بهرام، وجود آبراهه ای سنگی در اطراف این کاروانسرای تاریخی است که آب را از هفت کیلومتر دورتر از چشمه شاه دامنه سیاه کوه به قصر بهرام منتقل می‌کرده و هنوز بخشی از بقایای این آبراهه قابل مشاهده است، آب به وسیله ۲ مجرای روی هم که مجرای زیرین از لوله‌های سفالین و دیگری مانند نهری سنگی از تخته سنگ‌های سفید یکپارچه ساخته شده بود، به بنا منتقل می‌شد.

جلوتر رفتیم حوض بزرگی وسط بنا به همراه گیاهانی که سرسبزی به فضا داده بودند ترکیب آرام‌بخشی داشت. به ویژه وقتی که با وزش نسیم آب درون حوض تکان می‌خورد و ایوان‌ کاروانسرا درون آب تاب می‌خورد و تماشای این صحنه در آب و نگاهی بر آسمان آبی بدون لکه ابر در آن سکوت بی پایان فکر را به این شعر می برد:

آن قصر که جمشید در او جام گرفت
آهو بچه کرد و روبه آرام گرفت
بهرام که گور می‌گرفتی همه عمر
دیدی که چگونه گور بهرام گرفت

زیبایی‌های معماری کاروانسرا

در ۲ طرف سردر قصر بهرام ۲ اتاق کوچک قرار دارد که گویا قراولخانه بود، اندرونی بنا نیز محوطه بزرگی است که گرداگرد آن چهار ایوان و ۲۲ اتاق در اطراف با یک در بدون روزنه با پوشش گچی دیده می‌شود.

فضای نگهداری حیوانات، محلی برای پخت و پز و خواب غلامان، سردابی بزرگ در زیر ایوان شاه نشین، از جمله اتاق‌هایی است که در نقشه کاروانسرای قصر بهرام دیده شده است.

۲ شاه نشین در ۲ طرف اندرونی یکی در سمت شرق و دیگری در سمت غرب، زیبایی‌های بنا را دوچندان کرده است.

البته در پشت بنا نیز چند حوض نیز دیده می‌شود که برای ذخیره آب و استفاده از آب باران کاربرد داشته است.

در حالی که ذهنم پر بود از فکرهای مختلف مانند اینکه چگونه مصالح ساختمانی را در آن زمان به این برهوت منتقل کردند، چگونه سنگ‌های بزرگ چندصدکیلویی را جابه جا می‌کردند و دیوارها را می‌چیدند، چگونه از پله‌های بلند ساختمان هر روز بالا و پایین می‌رفتند، چقدر جنب و جوش داشتند، چگونه آب آشامیدنی اهالی این بنا در این بیانبان برهوت تامین می‌شد؛ در حالی که این سوالات ذهنم را مشغول کرده بود، از بخش‌های مختلف کاروانسرا دیدن کردم و در نهایت به پشت بام کاروانسرا رسیدم.

تا چشم کار می‌کرد تلفیق آسمان آبی با تپه‌های ماهوری تمامی نداشت چقدر تماشای آسمان از اینجا زیباتر بود. هرچه بیشتر نگاه می‌کردی مجذوبتر می‌شدی، لحظاتی را بر پشت بام نشستم به آبی آسمان را با سمفونی سکوت نظاره می‌کردم. گویی وجود آدمی از این سکوت و زیبایی سیری‌ناپذیر بود، به ناچار از پله‌های بلند سنگی دست‌ساز گذشتگان که هر کدام نزدیک به نیم متر ارتفاع داشت، پایین آمدم و به محوطه جنوبی و پشتی کاروانسرا رفتم، دنیایی زیبا بود و البته وصف نشدنی.

آشتی زمین و آسمان در شب‌های کاروانسرای قصر بهرام

هر قدمی که روی زمین برمی‌داشتی صدای خش خش نمک و ماسه در اصطکاک با یکدیگر را احساس می‌کردی صدای آرامبخشی داشت. همین طور که قدم برمی‌داشتم و بر روی خش خش نمک و ماسه و سایه‌ای که به دلیل زاویه تابش خورشید ایجاد می‌شد، قدمهایم را با موزیک طبیعت می‌شمردم، کمی دور شدم. کاروانسرا از این زاویه نمای دیگری داشت. اصلا دنیا دیگری بود تا چشم کار می‌کرد دیوار بود دیواری ممتد که در هر گوشه دیوار ساختمان یک برج بود.

شنیده بودم قصر بهرام شب‌های زیبایی دارد در این منطقه آسمان چنان صاف و زلال است که می‌توان در سکوت کویر و صدای نسیم شبانگاهی به ستاره نگریست و لذت بود، اما فرصت نشد و به ناچار از دیدن زیبایی‌های آسمان کویر محروم ماندیم و در تشنگی تماشای آسمان پرستاره به محل اسکان بازگشتیم.

به گزارش ایرنا، یکی از مزیت‌های سفر به قصر بهرام، بازدید از جاده تاریخی سنگفرش و مشاهده ۲ کاروانسرای دیگر در نزدیکی این کاروانسرا است، کاروانسرا های «عین الرشید» و «سفیدآب» ۲ کاروانسرایی هستند که در نزدیکی قصر بهرام قرار دارند.

قصر بهرام از مرکز شهر گرمسار ۶۵ کیلومتر فاصله دارد و راه دسترسی به این کاروانسرا ۵۵ کیلومتر شوسه است.

کاروانسرای قصر بهرام در سر راه قدیمی و تاریخی کاروان‌رو کویری اصفهان- کاشان- گرمسار- خراسان قرار داشته و دلیل ساختش هم در نوع خودش جالب و بی نظیر است.