به گزارش خبرنگار میراث‌فرهنگی ایرنا، علی دارابی روز سه شنبه -چهارم مهرماه- در نشست تخصصی ثبت جهانی و دستاوردهای آن که در پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری برگزار شد، اظهارداشت: ثبت ۵۴ کاروانسرای ایرانی در فهرست جهانی یونسکو افتخار بزرگی برای ایران و ایرانیان است با این ثبت تعداد آثار ایران در فهرست جهانی به ٢٧ اثر افزایش یافت، البته با احتساب باغ‌ها و قنات‌ها در مجموع ١٠۴ سایت جهانی در ایران داریم.
وی با اشاره به دیفر (رفع ایرادهای پرونده و بررسی در اجلاس‌های سال‌های بعد) شدن پرونده ماسوله گفت: تلاش زیادی برای ثبت ماسوله شد اما از ثبت جهانی بازماند و قرار شد مجدد ارسال شود، ارزیابان یونسکو برای بازدید مجدد ماسوله آبان ماه به ایران می‌آیند تا پس از رفع نواقص در کنترل پرونده های دیگر پرونده ماسوله مجدد به اجلاس یونسکو ارسال شود.
دارابی افزود: در مجموع یکهزار کاروانسرا داریم که ٧٠٠ کاروانسرا ثبت ملی شده اند و ۵۴ کاروانسرا در فهرست جهانی یونسکو ثبت شد.
وی درباره اهمیت و فایده ثبت جهانی آثار میراث فرهنگی توضیح داد: ثبت آثار دارایی و ثروت ملی مردم یک کشور است. از طرفی در دسته بندی مقاصد وجود آثار جهانی مقصد در انتخاب و اولویت گردشگران حرفه ای قرار می‌دهد. با ثبت جهانی یک اثر مسیولیت جهانی برای صیانت و نگهداری آثار فراتر از مسیولیت محلی استاتی و ملی ایجاد می شود.
قائم مقام وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خاطرنشان کرد: یکی از برنامه‌های اجلاس تحلیل از سمن‌های حوزه میراث فرهنگی بود امیدوارم در ایران هم سازمان‌های مردم نهاد این حوزه فعال‌تر عمل کنند و در مجامع بین‌المللی اثربخش حضور یابند. حدود ٢۵ دیدار با سفیران و نمایندگان حاضر در اجلاس ریاض داشتیم، همگان بر جایگاه ایران در حوزه میراث فرهنکی و تمدنی جهان تاکید داشتند.
دارابی گفت: ما به شفافیت و ساختمان شیشه‌ای میراث فرهنگی متعهد و وفادریم، تلاش کردیم امضاهای طلایی را از فرایندها حذف کنیم، سلیقه‌های شخصی در پرونده‌های ثبت جهانی حذف کردیم. شورای مشورتی تخصصی ثبت آثار تشکیل دادیم تا پرونده‌ها تا ١٠ سال آینده را فهرست کردیم.
معاون میراث فرهنگی وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی اظهارداشت: بیش از ٢٠٠ اثر ثبت ملی کشور احصا شده و در حال اولویت بندی هستیم تا پرونده‌ها برای ارسال به یونسکو و ثبت جهانی تدوین شوند، به زودی سامانه‌ای طراحی می‌شود که صاحب نظران ثبت نام کنند، چهره‌های ماندگار میراث و متخصصان صاحب نظر حوزه میراث توسط هیات علمی انتخاب می‌شوند تا درباره تدوین پرونده‌های ملی و جهانی کمک کنند.
دارابی گفت: حوزه میراث فرهنگی پایان پذیر نیست هر چه هزینه کنیم سرمایه گذاری است. ما در این حوزه جزو سرامدان جهان هستیم. در ثبت جهانی میراث ملموس جزو ١٠ کشور جهان و در میراث جهانی ناملموس رتبه ششم جهان را داریم اما برای حفظ این جایگاه ها و ارتقا آن نیازمندیم همه ما را یاری کنند.
جزو کشورهای موفق در ثبت جهانی هستیم
محمدحسن طالبیان معاون سابق میراث‌فرهنگی وزارت میراث فرهنگی در سخنانی گفت: درباره پرونده ماسوله نیز این را باید بدانیم که پرونده ماسوله اصلا پرونده بدی نیست، بلکه پیچیدگی پرونده منظر سخت است و درک آن برای ارزیاب‌ها مقداری مشکل است.
طالبیان توضیح داد: ثبت در کشور ما، رویکرد حفاظتی دارد و اگر ما از ابتدا به جای ثبت تخت جمشید و میدان امام اصفهان و ... بافت تاریخی شهرها را ثبت می‌کردیم اکنون شاهد تخریب بافت تاریخی شهرهایی مثل مشهد نبودیم.
معاون سابق میراث‌فرهنگی اضافه کرد: با هدف تعادل بخشیدن به پرونده‌های ثبت جهانی و نیز جبران عقب‌ماندگی ۲۴ ساله، ثبت زنجیره‌ای پرونده‌ها را آغاز کردیم و دو هدف اصلی را دنبال می‌کردیم که یکی از آنها ایرانی بودن آثار است مثل کاروانسراها که کاملا ایرانی هستند.
وی گفت: در زمینه ثبت جهانی کشور موفقی هستیم، پرونده‌های ما معمولا ثبت می‌شود. ظرفیت‌های بسیار زیادی داریم و می‌توانیم غفلت‌ها و عقب‌ماندگی را جبران کنیم.
طالبیان خاطرنشان کرد: برای تهیه و ثبت پرونده کاروانسراهای ایران زحمات زیادی کشیده شد و اکنون خدا را شاکریم که این پرونده ثبت جهانی شد. این پرونده پرونده‌ای به وسعت ایران است و خوشبختانه اتفاقات بسیار خوبی در این پرونده افتاده است. در شروع کار پرونده ۲۵۰ کاروانسرا به دفتر ثبت جهانی آمد. در چند دوره این کاروانسراها پالایش شدند چون باید اصالت داشته باشند و مدیریت آنها خوب باشد. به همین دلیل ۵۶ کاروانسرا انتخاب شد که در نهایت ۵۴ کاروانسرا جهانی شدند.
معاون سابق میراث فرهنگی وزارت میراث فرهنگی گفت: ما باید به سراغ پرونده‌هایی از جمله خانه ایرانی و حمام ایرانی هم برویم. اینها قله‌های فرهنگی هستند که از ایران به جاهای دیگر رفته است. بسیاری از پرونده‌ها باعث می‌شوند که در معماری جدید اتفاقات خوبی بیفتد مثلاً قبلاً معماران، پارک طراحی می‌کردند اما الان به سراغ باغ ایرانی می‌روند این اتفاق خوبی است.
وی افزود: برخی از استان‌ها مانند ایلام، چهارمحال یا سیستان و بلوچستان و کردستان پرونده‌ای به ما ندادند این نشان می‌دهد که یا پرونده‌ای نداشتند یا خیلی ضعیف کار کردند. به هر حال الان از تهران، گیلان، خراسان و مرکز کشور در این پرونده کاروانسرای ثبت شده داریم. سیر تحول معنادار از معماری چاپارخانه تا دوره قاجار برای ما در پرونده‌های کاروانسرا مهم بود.
طالبیان خاطرنشان کرد: برای ثبت راه آهن با این موضوع مواجه شدیم که در برخی جاها از وسط سایت‌های زباله می‌گذشت. باید همه برای ۱۴۰۰ کیلومتر بسیج می‌شدند که حداقل آن را تمیز کنند. کارهای بزرگ زحمات زیادی هم می‌طلبد. این آغاز راه است باید سرمایه گذاری کرده و بخش خصوصی را درگیر کنیم.
وی بیان کرد: درباره چالش‌های حریم و عرصه و ارزش‌های برجسته پرونده‌ها، باید همکاران ما در حوزه ثبت جهانی در این برنامه صحبت می‌کردند چون این کارها بسیار سخت بود. در وسط راه خیلی از همکاران می‌گفتند که تعداد کاروانسراها را کمتر بگیریم ولی گفتیم اجازه بدهید کار بزرگ انجام شود.
وی درباره چالش‌هایی که با کاروانسراها داشت توضیح داد: در استان خوزستان به کاروانسرای افضل شوشتر رفتیم شبانه دیدم حوض بزرگی دارد که با پلاستیک پوشانده شده بود و نمی‌دانستیم کاروانسراست یا چیز دیگری؛ تمام شیشه‌ها و ویترین و کابل‌ها را برداشتیم امیدوارم الان وضعیت آن برنگشته باشد. وقتی مرتب شد دیدیم چقدر کاروانسرای خوبی با معماری شوشتری است به نحوی که ارزیاب گفت این یکی از بهترین هاست. در سکوی آن مجسمه‌های عجیب و غریب گذاشته بودند یا سقف را ایزوگام کرده بودند.
طالبیان گفت: کاروانسرای «یام» بازسازی شده است. سرمایه گذار آن می‌گفت که همه به من می‌گویند تو باعث شدی کاروانسرا ثبت نشود در حالی که این طور نیست به هر حال نباید دو کاروانسرای یام و مادرشاه از فهرست بیرون می‌رفت. مداخلات در کاروانسرای هتل عباسی یا همان مادرشاه قبل از منشور ونیز بود. باید این دو کاروانسرا در آینده به پرونده اضافه شود. کاروانسرای یام توسط ارزیاب به عنوان بازسازی خوب تأیید شد.
مردم حافظان اصلی بناها و حرایم هستند
علیرضا ایزدی مدیرکل دفتر ثبت آثار تاریخی وزارت میراث فرهنگی در این نشست در سخنانی گفت: کاروانسراها و اماکنی مانند آن قصه‌های رفته از یاد هستند که ما با صدای بلند راویان این قصه‌ها هستیم. برخی از کاروانسراهای ما البته دارای مشکلاتی هستند و صیانت از این آثار حاصل خون جگر خوردن دلسوزان حوزه میراث‌فرهنگی است.
او افزود: ثبت ملی و جهانی آثار یک اقدام ارزشمند است اما در حقیقت مردم حافظان اصلی بناها و حرایم هستند. در حقیقت این مردم هستند که صیانت از آثار تاریخی را بر عهده دارند.
ایزدی ادامه داد: وظیفه امروز میراث‌فرهنگی به مراتب سخت‌تر از وظیفه گذشته این دستگاه است. ایران نام بزرگی است که من و شما باید بزرگترش کنیم و همین ثبت جهانی‌ها می‌تواند صیانت از تمدن بزرگ ایران باشد. ما باید برای ایران شدن خون جگرها بخوریم. این خون‌جگرخوردن‌ها در سایه دوستی و رفاقت و همدلی است.
وی خاطرنشان کرد: مردم بافت‌های تاریخی را برای ما نگه داشتند. آنها حافظان بافت‌ها هستند، اگر به دنبال ثبت بدون حریم باشیم نه من و نه شما نمی‌توانیم مشکل آن را حل کنیم. ثبت در حوزه ملموس و ناملموس باید نشاط اجتماعی و ملی را ایجاد کند. وظیفه ما است که حافظ اصالت‌ها باشیم. وظیفه امروز میراث فرهنگی سنگین‌تر از گذشته است.
وی گفت: در همدان بزرگداشت خواجه رشید الدین را برگزار کردیم، از دانشگاه بوعلی نظرسنجی کردیم و فقط سه درصد دانشجویان با این شخصیت آشنا بودند. ما تا چند سال پیش می‌گفتیم قطر فوتبال ندارد الان با احترام اسم قطر را می‌آوریم. ایران نام بزرگی است که ما باید آن را بزرگ‌تر کنیم.
ایزدی افزود: پژوهشگاه میراث فرهنگی باید به آثار و پرونده‌ها نگاه جدی داشته باشد. تمنا دارم که در حوزه علمی بیشتر کمک کنید.
واژه ایرانی به درستی برای کاروانسراها انتخاب شده است
مصطفی پورعلی مدیرکل پیشین دفتر ثبت آثار تاریخی وزارت میراث فرهنگی در این نشست گفت: همه ما از ثبت جهانی آثار از جمله پرونده کاروانسراهای ایرانی خوشحالیم و این یک اتفاق بسیار خوب و مبارک است.
او افزود: به درستی واژه ایرانی برای پرونده کاروانسراها انتخاب شده است و خوشبختانه این پرونده با همین نام ثبت جهانی شد.ثبت این پرونده‌ها در حقیقت به معرفی صحیح ایران می‌پردازد. ۵۴ کاروانسرا اتفاقی انتخاب نشده بلکه هر کدام از این کاروانسراها دارای یک ویژگی منحصر به فرد هستند.
پورعلی گفت: وقتی دوستان ما از واژه ایرانی برای کاروانسرا استفاده کردند ایکوموس به آن ایراد گرفت این موضوع فقط فنی نیست در این عنوان چندین پرونده هم داریم مثل قنات ایرانی یا باغ ایرانی. این بحث‌ها صرفاً موضوعات فنی شاید نباشد بلکه حوزه معرفی ایران در سطح جهانی را نشان می‌دهد.
مدیرکل پیشین دفتر ثبت آثار تاریخی بیان کرد: کاروانسراهای انتخابی آثاری هستند که هر کدام به دلایل خوبی انتخاب شدند هر کدام یک راه تاریخی را شهادت می‌دهند. شاید مرنجاب در راه اصلی نیست اما قبلاً این طور بوده است. الان مشکل شهرسازی جدید این است که به راه‌های باستانی توجهی نداریم. امروزه راه رشت_ قزوین را مهمترین راه گیلان می‌دانیم درحالی که این مسیر راه تاریخی گیلان نبوده است بلکه این راه از زمان ناصرالدین شاه به وجود آمد. به همین دلیل در این مسیر کاروانسرا نداریم.
ثبت جهانی کاروانسراها اتفاق بسیار مهمی است
مصطفی ده پهلوان رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی در این نشست گفت: کاروانسراهای جهانی ایران باید روح و جان پیدا کنند، درباره این کاروانسراها قصه‌های زیادی در سفرنامه‌ها وجود دارد باید آنها را به مردم معرفی کنیم. این تعداد کاروانسرا مانند انسان‌هایی هستند که دست به دست هم دادند تا حافظی برای این سرزمین باشند.
وی گفت: ثبت جهانی کاروانسراها اتفاق بسیار مهمی است و ادامه این مسیر و طی کردن راه تنها در حالی میسر است که این ۵۴ کاروانسرا روح و جان پیدا کنند و روح و جان پیدا کردن این ۵۴ کاروانسرا با پژوهش محقق خواهد شد.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی افزود: این ۵۴ کاروانسرا مانند انسان‌هایی هستند که در دل خود دارای قصه‌های فراوانی هستند و صیانت و پاسداری از این کاروانسراها بسیار دارای اهمیت است. از ثبت جهانی این ۵۴ کاروانسرا نباید به راحتی گذشت این آثار دارای اهمیت فراوانی هستند و نویدبخش روزهای روشن در آینده میراث‌فرهنگی هستند.
۵۴ کاروانسرا یعنی ۵۴ موزه
جبرئیل نوکنده مدیر موزه ملی ایران گفت: زمانی که اثری می‌خواهد ثبت شود یکی از موضوعات یونسکو بحث مدیریت بازدید است، یک اثر وقتی در فهرست جهانی قرار می‌گیرد به موزه تبدیل می‌شود. الان ۵۴ موزه به موزه‌های ایران اضافه شد پس باید با آنها برخورد موزه‌ای شود و رویدادهای موزه‌ای در کاروانسراها انجام گیرد. تا الان ما یک بیستم کاروانسراهای ایران را در یونسکو ثبت کرده ایم.
وی گفت: کاروانسرا جزو معدود جاهایی است که از مردمان عادی تا حاکمیت از آن استفاده می‌کردند. اگر کتاب کاروانسراها چاپ شد و ارتباط میراث فرهنگی وقت با مؤسسه باستان شناسی آلمان نبود آیا کار دیگری انجام می‌شد؟ چرا با مؤسسات تحقیقاتی دنیا ارتباط نداریم؟
ثبت 1199 اثر فهرست جهانی یونسکو
رسول وطن دوست چهره ماندگار میراث فرهنگی و عضو ایکوم ایران در این نشست گفت: یکهزار و 199 اثر میراث فرهنگی در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده است، که پرونده آنها توسط ۱۶۸ کشور به یونسکو ارسال شده است در این میان ۹۳۳ پرونده فرهنگی، ۲۲۷ پرونده طبیعی و ۳۹ پرونده مختلط (فرهنگی و طبیعی) بوده است.
عضو تیم شرکت کننده در چهل و پنجمین اجلاس یونسکو در ریاض افزود: سهم قاره آفریقا درحالی‌که ۳۶ کشور به ثبت آثارشان اقدام کرده‌اند ۸.۵۹ درصد بوده است. از این میان ۵۶ اثر فرهنگی، ۴۲ پرونده طبیعی و ۵ پرونده نیز مختلط بوده است، که سهم 8.59 درصدی به خود اختصاص داده اند.
چهره ماندگار میراث فرهنگی کشور بیان کرد: ۱۸ کشور عرب نیز با ثبت 83 اثر فرهنگی، 6 اثر طبیعی و 3 اثر مختلط سهمشان ۷.۷۶ درصد بوده است، این در حالی است که سهم کشورهای آسیا و پاسیفیک که ایران هم یکی ( ۳۶ کشور)، ۲۰۵ اثر فرهنگی ۷۲ اثر طبیعی و ۱۲ اثر مختلط است که جمعاً ۲۸۹ اثر را به ثبت رسانده اند.
وی افزود: ۵۰ کشور اروپا و آمریکای شمالی هم در مجموع ۵۶۵ پرونده جهانی دارند که ۱۱ پرونده مختلط، ۶۹ پرونده طبیعی و ۴۸۵ پرونده نیز فرهنگی است و جمعا 47 درصد ثبت های جهانی را تشکیل می دهند.
وطن دوست بیان کرد: سهم ۲۸ کشور آمریکای لاتین هم ۱۴۹ پرونده جهانی بوده که ۱۰۳ پرونده فرهنگی، ۳۸ پرونده طبیعی و ۸ پرونده طبیعی است. این آمار نشان می‌دهد که سهم اروپا و آمریکای شمالی در ثبت آثار بیشتر از بقیه بوده است. در حالی که ما در ایران حدود ۲۴ سال از ثبت آثار در فهرست جهانی عقب ماندیم. در صورتی که باید جزو نخستین کشورها باشیم.
وی با تاکید بر ضرورت ثبت جهانی پرونده‌های زنجیره‌ای بیان کرد: ایران در بحبوحه انقلاب سه اثر را در فهرست جهانی ثبت کرد. از آن زمان یعنی سال ۵۸ به بعد که درگیر سال‌های جنگ شدیم تا سال 1382 خبری از ثبت جهانی نبود و ما در این مدت غفلت کردیم. در همین دوران بود که خیلی از کشورهای اروپایی بدون محدودیت ثبت سالانه آثارشان را ثبت کردند. برخی از کشورها یک شهر را ثبت کرده بودند که در آنها ده‌ها اثر بود.