گروه جامعه - جوانان دیروز مثل‌ها و اشعار پرشماری را برای یادآوری گذران عمر زمزمه می کنند؛ حال که جامعه به سمت سالمندی پیش می‌رود، چه باید کرد که جوانان گذشته و سالمندان امروز به نوعی نشاط و شادابی را جایگزین غم جوانی خود کنند.
روزها و سال‌ها پشت سرهم می‌گذرد، سختی‌های زندگی چنان همه را درگیر کرده که زمانی برای فکر کردن به دوران پیری و سالمندی نمی‌گذارد اما این پیری است که دست از سر ما برنمی دارد اگر خدای نکرده بخاطر بیماری یا حوادث همچون تصادف جان خود را در جوانی از دست ندهیم، سالمندی حتما گریبان همه را می‌گیرد و باید چاره‌ای برای بهتر زیستن و کنار آمدن با تنهایی دوران سالمندی جست.
زندگی سختی‌های خود را دارد، اما غفلت از سالمندان بزرگترین اشتباهی است که همه انسان‌ها در طول زندگی خود مرتکب می‌شوند، سالمندی که روزی جوان و شاداب بودند و امروز به نوعی پیری و کهنسالی ارمغان زندگی برای آنان شده است، برخی گوشه‌ای از خانه سالمندان، برخی دیگر در میان اعضای خانواده اما به دور از احترامی که قدیمی‌ها برای هم قائل بودند و موارد اندکی هم سالمندانی که هنوز جایگاه والایی در میان کانون گرم خانواده دارند. تصمیم‌گیرنده اصلی فرزندان با بهترین احترام از سوی نوه‌ها و نتیجه‌ها را دارند.
سالمندی و زودرنجی
همه شنیده‌ایم که افراد پیر خیلی زود به فردی زودرنج تبدیل می‌شوند، دلش احترام و اهمیت دادن می‌خواهد، شادی و نشاط در کنار اعضای خانواده و نوه‌ها را می‌خواهد، با کوچکترین بی‌احترامی و توجه نکردن به خواسته‌های آنان سریع صورت چروک‌خورده و ابروهای سفید آنان درهم می‌رود، گویی غم بزرگ در دل دارند اما اینگونه نیست؛ آنها تنها کمی توجه و احترام می‌خواهند.
سالمندی دورانی بسیار حساس در زندگی همه انسان‌ها به حساب می‌آید، اینکه روزی فردی جوان، بانشاط، پرجنب و جوش و با هزاران امید و آرزو بوده و اکنون در تنهایی خود زندگی را سپری می‌کند آنها را رنجور می‌کند. برخی از آنها نیز که شریک زندگی خود را از دست داده‌اند این رنج برای آنها چند برابر می‌شود، رنج تنهایی و درد دوری از رفیق چندین ساله، آلام آنها را دوچندان می‌کند.
این فلسفه وجودی زندگی همه ما در دوران جوانی و سالمندی است حال که ۱۰ درصد جمعیت ایران سالمند هستند و براساس پیش‌بینی‌ها و برآوردها تا سال ۱۴۳۰ جامعه سالمندی به ۳۵ درصد می‌رسد، ما نیز در زمره آنان قرار می‌گیریم. بنابراین این رنج تنهایی امروز را به فردا انتقال ندهیم و سعی کنیم با تکریم از سالمندان آینده روشنی برای خودمان در دوران سالمندی ترسیم کنیم.
روز جهانی سالمندان، فرصتی برای فراهم شدن امکان زندگی بهتر سالمندان
امروز - نهم مهر - روز جهانی سالمندان، روزی که باید از خود سوال کنیم که برای زندگی بهتر این قشر، شادابی، نشاط و آرامش ۱۰ درصد جامعه در سنین سالمندی چه باید کرد تا تنهایی و گوشه عزلت گزیدن نصیب آنها نشود و بجای فکر کردن به غم و غصه، زندگی در کنار کانون گرم خانواده را مانند دوران جوانی و میانسالی تجربه کنند.
براساس آمارهای موجود اکنون ۱۰ درصد جامعه ایران در سن پیری قرار دارند اما برآورد کارشناسان جمعیت رسیدن آمار سالمندان به ۳۵ درصد جمعیت کشور تا سال ۱۴۳۵ است که این موضوع نوعی تهدید جدی برای جامعه جوان ایران محسوب می‌شود زیرا جمعیت ۱۵ تا ۶۴ ساله در سن زادآوری کشور حدود ۷۰ درصد شامل می‌شوند اما در سال ۱۴۳۵ این تعداد هم به حدود ۵۵ درصد جامعه می‌رسند و شیب کاهشی این آمار هم آغاز خواهد شد.
با توجه به اینکه اکنون نرخ باروری در کشور به رقم ۱.۶ رسیده و فاصله کمی تا ورود به سیاه‌چاله جمعیتی وجود دارد، اکنون ایران در اوج میانسالی است و تا ۲۰ سال آینده رشد چشمگیر جمعیت سالمند را شاهد خواهیم بود و جامعه جوان نیز روند کاهش خواهد داشت.
علی گودرزی دبیر جایزه ملی جوانی جمعیت نیز پیشتر گفته بود: به نظر می‌رسد دولت باید در چند سال باقیمانده از پنجره جمعیتی کشور و فرصت کمی که برای باروری زنان دهه شصتی باقیمانده با استفاده از ظرفیت‌های فرهنگ ساز نرخ باروری را به سطح جانشینی برساند و از تله باروری عبور کند وگرنه در سیاه‌چاله جمعیتی خواهیم افتاد.
گودرزی تاکید کرد: اکنون برخی استان‌ها مانند گیلان در تله جمعیتی افتاده و نرخ مرگ و میر این استان از تعداد موالید آنها در سال ۱۴۰۱ پیشی گرفته است. اگر امروز برای مساله جمعیت فکری نکنیم در ۳۰ سال آینده کل استان‌ها و کشور دچار پیری جمعیت خواهد شد و ۳۰ درصد جمعیت کشور سالمند می‌شود و آن روز دیگر کاری نمی‌توان انجام داد.
جمعیت بالای ۶۰ سال در کشور به ۱۰.۵ درصد رسید
دبیر سابق ستاد ملی جمعیت نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: وقتی به آمار منتشر شده توسط مرکز آمار ایران توجه می‌کنیم، مشاهده می‌شود که نرخ سالمندی در حال افزایش است طبق آمارهای موجود تا سال ۱۳۹۰ جمعیت بالای ۶۰ سال و بیشتر ۸.۳ درصد، سال ۱۳۹۵ جمعیت بالای ۶۰ سال و بیشتر به رقم ۹.۳ درصد کل جامعه کشور رسیده است. اما این آمارها در سال ۱۴۰۰ با افزایش مواجه شده است به طوری که جمعیت بالای ۶۰ سال و بیشتر در کشور عدد ۱۰.۵ درصد جامعه را نشان می‌دهد.
سیدکاظم فروتن اظهار داشت: آمارهای جمعیتی نشان می‌دهد ساختار جمعیتی ایران به دلیل عدم تمایل خانواده‌ها به داشتن فرزند یا داشتن تنها یک یا دو فرزند رو به پیری است، بر اساس پیش‌بینی‌های مرکز آمار ایران و نیز پیش‌بینی‌های سازمان ملل متحد، کشور ایران در سال ۲۰۵۰ میلادی (۱۴۳۰ شمسی) جزء پیرترین کشورها و از میانگین سنی جهان، هم پیرتر خواهد بود. در حالی که در زمان انتشار این آمار (سال ۲۰۱۲)، کشور ما با نسبت سالمندی هشت درصد، جزء جوان‌ترین کشورها بود.
وی ادامه داد: حمایت از ازدواج جوانان و فرزندآوری آنها، ارزشمند کردن فرزندآوری که سال‌ها تقبیح شده بود توسط عوامل فرهنگ‌ساز، رسانه‌ها و رفع موانع و مشکلات خانواده‌ها در این مسیر که عمدتاً در قانون جوانی جمعیت مورد توجه هستند می‌توانند ما را از این بحران عبور دهند اما لازم است بدانیم مهمترین موضوع فرهنگ‌سازی و الگوسازی است که آحاد مردم و گروه‌های اجتماعی باید به آن توجه کنند.
فروتن افزود: گسترش و بهبود تأمین اجتماعی و رفع نیازهای اقتصادی، اجتماعی و بهداشتی جسمی و روانی افراد سالمند از اهمیت بسزایی برخوردار است. برنامه‌ها برای سالمندان و مراقبت از آنها باید فراتر از امور درمانی باشد و باید رفاه کامل جسمی، روانی و اجتماعی آنها مدنظر قرار گیرد. ولی مهمترین کار امروز تلاش برای افزایش تعداد جوانان آن زمان است چرا که در سال ۲۰۵۰ میلادی این جوانان هستند که باید از این ۲۶ میلیون سالمند حمایت کرده و آنها را تکریم و مراقبت کنند.
دبیر سابق ستاد ملی جمعیت گفت: ایده اصلی برای ایجاد تعادل و کنترل پیری جمعیت در آینده، توجه و اهتمام به موالید و افزایش نرخ باروری در کشور است. آنچه مهم است ساختار و هرم جمعیتی کشور است هر جوانی یک روز سالمند خواهد شد اما در صورتی جامعه آمادگی پذیرش و تکریم سالمندان را دارد که تعداد جوان متناسب به عنوان تولید کننده اقتصاد، علم و امنیت در کشور باشد.
نوع برخورد خانواده‌ها مساله مهمی در جامعه است
یک جامعه‌شناس خانواده و مدرس دانشگاه نیز در این باره معتقد است؛ متغیرهای زیادی بر داشتن یک جامعه بانشاط و شاداب داشته تاثیرگذار است. باید همه دست به دست بدهند تا یک جامعه با فراغت، شاداب و با شادمانی زیاد را برای مردم آن جامعه رقم بزنیم به طوری که در این جامعه اعضای زیادی مانند زنان، مردان، کودکان و سالمندان حضور داشته باشند.
عالیه شکربیگی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار داشت: سالمندان به عنوان آسیب‌پذیرترین قشر جامعه به شمار می‌روند و بسته به اینکه در چه رده سنی قرار دارند، در جامعه تاثیرگذاری مربوط به خود را دارند اما در مجموع گروه‌های سنی بالاتر از ۶۰ یا ۷۰ سال را جامعه سالمندان تشکیل می‌دهند.
وی اضافه کرد: اولین موضوعی که بتواند سعادت و سلامت سالمندان را تامین کند مساله قانونگذاری و سیاستگذاری در سطح کلان جامعه به عنوان یکی از موضوعات مهم است. فراتر از آن نیز سطوح میانه یعنی سازمان‌ها و نهادهایی که به نوعی سیاست‌های کلان را اجرایی می‌کنند و در سطح خرد نیز نوع برخورد خانواده با سالمندان موضوعی بسیار دارای اهمیت است زیرا در صورت برخورد درست، سالمندان در کنار خانواده هستند در غیر این صورت خانواده‌ها، سالمندان و کهنسالان را از میان اعضا خانواده خود به سرای سالمندی می‌سپارند.
وی با اشاره به اینکه این موضوعات به عنوان بحث‌هایی است که باید برای ما مشخص باشد، اظهار داشت: در سه سطح مساله قانونگذاری، سطوح میانه و خانواده‌ها، بسترهای رفاهی و معیشتی برای سالمندان ارایه می‌شود.
شکربیگی افزود: در هنگام مراجعه به پارک‌های سطح شهر مشاهده می‌شود که در بنیادهای این پارک‌ها، جاهایی برای سالمندان طراحی نشده و اگر هم طراحی شده باشد در زمینه معماری، نورپردازی و همه زیرساخت‌ها به سالمندان توجهی نشده است تا مشخص شود که یک فرد سالمند از چه مکانی از این پارک استفاده کند. این موضوع وظیفه نهادهای سطح میانه است و باید مانند سازمان‌های مرتبط مانند شهرداری امکانات و زیرساخت‌ها را در این زمینه فراهم کنند.
مهمترین معضل سالمندان احساس تنهایی است
این جامعه‌شناس ادامه داد: البته برخی خانواده‌ها نیز یک گروه از سالمندان را به سرای سالمندی می‌سپارند، گروهی دیگر پرستار برای سالمند در نظر می‌گیرند. اما باید در این زمینه پرسید آیا همه اینها را سالمندان نیاز دارند یا شاید نیازهای دیگر فراتر از این نیاز است.
وی اظهار داشت: اکنون احساس تنهایی سالمندی یک بحث جدی است زیرا بر اساس تحقیقات انجام شده مهمترین معضل این گروه از جامعه هدف مساله احساس تنهایی است و سالمندان در خانه، سرای سالمندی و یا در سازمان‌ها و نهادهایی مانند بهزیستی در واقع تنها هستند.
شکربیگی با اشاره به وجود سه نوع سالمند در نهاد خانواده گفت: این گروه‌ها شامل سالمندان فعال، سالمندانی با نقش اثربخش در خانواده و سالمندان با نقش منفعل در جامعه هستند. البته برخی دیگر از گروه سالمندان در مرکزیت نهاد خانواده وجود دارند که با توجه به اهمیت این موضوعات، باید روی این مسایل متمرکز شد که کدام گونه از این سالمندان را تحت پوشش خانواده، نهادهای حمایتی و سرای سالمندان قرار دارند.
وی معتقد است: به لحاظ ابعاد اجتماعی باید نیازهای سالمندان پیش از تحمیل بحران سالمندی در جامعه از سوی سیاستگذاران برنامه‌ریزی و سیاستگذاری درستی انجام داد تا پاسخ درستی به این سوال که برای یک جامعه شاداب برای سالمندان چه موضوعاتی است داده شود.
این مدرس دانشگاه با بیان اینکه اکنون نیازهای سالمندان تامین نشده است، افزود: یکی از موضوعات مهم در جامعه اکنون مساله ازدواج، اشتغال و رفع نیازهای این گروه از جامعه است که هنوز برای این مشکلات آنان اقدامات عملیاتی صورت نگرفته است،که البته باید گفت که این موضوعات برای جامعه جوانان نیز وجود دارد و جزو دغدغه‌ها و نیازهای اصلی آنان است.
نهاد خانواده برای شادابی سالمندان باید چه کارهایی انجام دهد؟
این جامعه‌شناس با طرح این سوال که نهاد خانواده برای شادابی سالمندان چه کارهایی باید انجام دهد، اظهار داشت: اکنون در بستری قرار گرفته‌ایم که خانواده‌ها در جامعه شهری زیاد شده اما برای حضور سالمندان در کنار خانواده‌ها تمهیداتی اندیشیده نشده است اما ذات خانواده مراقبت از اعضای خود مانند سالمندان محسوب می‌شود.
وی اظهار داشت: به همین منظور باید سیاست‌هایی از سوی نهادهای سیاستگذار اندیشیده و نهاد خانواده هم اقداماتی انجام دهد. در این بستر یک همدلی و همراهی بین نهادهای تاثیرگذار نیاز است. البته نهادهای مدنی نیز نقش‌هایی اثرگذار در این زمینه خواهند داشت، اگر بتوانند در این بستر کمک کنند، در نهاد خانواده موفقیت‌هایی حاصل خواهد شد.
شکربیگی افزود: در این بستر همه چیز را نادیده نمی‌گیرند و نهادهای مدنی به شیوه‌ای مناسب رشد پیدا نکرده‌اند تا بتوانند به نهاد خانواده و یا سالمندان کمک کنند یا به عنوان چشم کنترل‌گر دولت بتوانند به این موضوعات ورود کنند. بنابراین باید در راستای سیاستگذاری درست در حوزه سالمندی، کمک نهادهای مدنی و خانواده‌های به سالمندان نگاه‌ها و برنامه‌ها را تغییر داد.