به گزارش خبرنگار ایرنا، لباس محلی به تَن داشت، رو به آفتاب ایستاده بود، دستهای پینه بسته‌اش را چَتر چشمانش کرد تا نور خورشید اذیتش نکند، در حالی که به مسیر پیش‌رویش نگاه می‌کرد گفت: بسیاری از راههای عشایری تخریب یا تصرف شده و ما برای تردد با مشکلات زیادی روبه رو هستیم.
سپس نگاهش را به انتهای جاده دوخت، دستمال تاکرده‌ای را از جیبش بیرون آورد و عرق پیشانیش را پاک کرد، صورتش حسابی سوخته بود دستی به صورتش کشید و ادامه داد: سالهاست که از ایل‌راه‌ها برای عبور دام استفاده می‌کنیم اما روستاییان بدون توجه به این مسئله، ایل‌راه‌ها و مراتع مورد استفاده عشایر را به تصرف خود درآورده‌اند، وقتی روستاییان مانع استفاده عشایر از مراتع و بعضا حتی آب می‌شوند، نگهداری دام‌ها در مسیر ایل‌راه‌ها سال به سال دشوارتر می‌شود.
کمی‌آن طرف‌تر مرد جوانی ایستاده بود که با هر جمله مردسالخورده سرش را به نشانه تأیید تکان می‌داد، با پایان یافتن صحبت‌های مرد سالخورده چند دقیقه‌ای در سکوت گذشت.
سپس مرد جوان لب به سخن گشود و از معضلات عشایر در دامان طبیعت گفت.
او با گله‌مندی از وضعیت عشایر این منطقه به مشکلات آنها با روستانشینان اطراف اشاره کرد و گفت: برداشت غیر مجاز مصالح از رودخانه توسط لودرها و کامیون‌ها از مهمترین معضلات این قشر است.
یکی از جوانان ایل قشقایی با بیان برخی مشکلات عشایر ادامه داد: بسیاری از ایل‌راه‌های فارس تخریب یا تصرف شده؛ جاده منتهی به منطقه بین روستای چهل‌چشمه و زنگنه بن‌رود که محل اتراق عشایر است روز به روز باریک‌تر می‌شود و در حال تخریب است؛ این در حالیست که تخریب این مسیرها عشایر را با مشکلات بسیاری رو به رو می‌کند.
قصه تکراری تصرف و تخریب ایل‌راه‌ها
قصه تکراری تصرف و تخریب ایل‌راه‌ها که سالهاست موجب گلایه‌های بسیاری از سوی عشایر در مناطق مختلف استان فارس شده هنوز هم ادامه دارد؛ سفرهای فصلی هرساله برای عشایر تکرار می‌شود اما مشکلات این قشر در مسیر کوچ همچنان پابرجا است.
سالهاست که حوادث مرگبار در جاده‌های غیراستاندارد، جان عشایر فارس را نشانه گرفته است؛ همین چند ماه پیش بود که حادثه مرگبار رانندگی منجر به فوت جوانی از عشایر در منطقه سیاخ‌دارنگون شیراز شد.
جاده‌های خطرناک، بلای جان عشایر کوچ‌رو
۳۰ خردادماه در اثر این سانحه و برخورد شدید موتورسیکلت و خودروی باری وانت، ابوالفضل میری‌نژاد از ایل قشقایی طایفه کوروش در دم جان باخت.
این اولین و آخرین باری نبود که تصادفات جاده‌ای در فارس موجب جان باختن عشایر شد، در طول سالهای گذشته تصادف‌های بسیار در دل جاده‌های فارس موجب مرگ عشایر، تلف شدن دام‌های آنها و وارد شدن خسارت‌های زیادی به این قشر شده است.
به اعتقاد فعالان حوزه عشایری کمتر روزی را می‌توان یافت که در جاده‌های اصلی و فرعی استان تصادف رانندگی رخ ندهد.
آنها بر این باور هستند که وقوع تصادفات ناگوار رانندگی در جاده‌های فارس، لزوم مرمت و ایمن‌سازی این جاده‌ها، تسریع در تکمیل پروژه‌های تعریض محور، حضور بیشتر پلیس راهور، افزایش امنیت خودروها و رانندگی ایمن را به مسئولین و مردم گوشزد می‌کند.
فعالان حوزه عشایری چه می‌گویند؟
یک فعال جامعه اقوام و عشایر در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: استان فارس به دلیل تنوع قومی و جمعیت اقوام مختلف و پراکندگی آنها در مناطق مختلف استان به عنوان قطب عشایر کشور محسوب می‌شود؛ در واقع این استان پهناور یک ایران کوچک است که از ایلات بزرگ قشقایی، لر، خمسه، کهمره و دیگر طوایف مستقل بهره می‌برد.
مهران نامداری کوچ و تردد را ذات جامعه عشایری دانست و افزود: جامعه عشایر جامعه‌ای است که عمده گردش اقتصادی و امرارو معاش آنها از طریق دامداری سیار و کوچ‌رو تأمین می‌شود؛ لذا کوچ و حرکت ذات زندگی این قشر است.
به هم خوردن اکوسیستم طبیعی و کوچ اجباری با نابودی و تصرف ایل‌راه‌ها
مدیرعامل سازمان مردم نهاد جوانان عشایر فارس ادامه داد: متأسفانه به دلیل از بین رفتن ایل‌راه‌ها در شرایط کنونی حیات جامعه اقوام و عشایر به خطر افتاده؛ در واقع از بین رفتن ایل‌راه‌ها را می‌توان یک بحران بسیار بزرگ دانست که زنگ خطر آن مدتهاست به صدا درآمده است.
نامداری اضافه کرد: نابودی و تصرف ایل‌راه‌ها مشکلات بسیاری را برای این قشر فراهم و خسارات و هزینه‌های سنگینی را به آنها وارد کرده است، از بین رفتن ایل‌راه سبب به هم خوردن اکوسیستم طبیعی و کوچ اجباری عشایر شده است.
بروز مسائل اجتماعی و درگیری‌های خشونت‌بار
وی یادآور شد: در کنار این اتفاقات ناخوشایند بروز مسائل اجتماعی و درگیری‌های خشونت‌بار بین روستاییان و عشایر که به جرح و مرگ افراد منجر شده هم معضلات فراوانی را ایجاد کرده است.
چه باید کرد؟
مسئول کانون فرهنگی هنری استاد محمد بهمن بیگی بر ضرورت تدوین قوانین بازدارنده برای حل این معضلات تأکید کرد و گفت: بدون شک حمایت مردمی که در مسیر کوچ عشایر هستند و تلاش ادارات و سازمان‌های مربوطه نیز به کاهش این مشکلات کمک خواهد کرد.
وی عنوان کرد: متأسفانه در داستان غم‌انگیز از بین رفتن ایل‌راه‌ها قصور و کوتاهی زیادی انجام شده و امید است در آینده کمتر شاهد تصرف و از بین رفتن ایل‌راه‌ها باشیم.
این کنشگر اجتماعی به بیان پیشنهاداتی برای حل این مشکل پرداخت و گفت: اگر می‌خواهیم به جامعه مولد عشایر کمک کنیم باید تلاش شود تا مسیرها و ایل‌راه‌های عشایری احیا شوند، همچنین می‌بایست امنیت راه‌ها با حضور بیش از پیش پلیس راهور، نیروهای مردمی، بسیج و سپاه عشایر فارس تأمین شود تا عشایر بتوانند بدون دغدغه از مناطق ییلاقی به قشلاقی و بالعکس کوچ کنند.
لزوم ثبت ایل‌راه‌ها
نامداری ثبت ایل‌راه‌ها و صادر شدن سند برای این مسیرها را راهکار مهمی برای صیانت از راههای عشایری دانست و افزود: ایل‌راه‌های عشایر به دلایل مختلف از بین رفته و یا تصرف شده است؛ مهمترین عللی که در نابودی ایل‌راه‌ها اثرگذار بوده گسترش بی‌رویه شهرها و روستاها و دست‌اندازی‌ها و سواستفاده از این مسیرها بوده است.
جلوگیری از واگذاری‌های بدون کارشناسی
وی بیان کرد: از آنجا که این مسیرها در ایام خاصی از سال مورد استفاده عشایر قرار می‌گیرند عده‌ای سودجو از این فرصت بهره برده و به تخریب یا تصرف این مسیرها پرداخته‌اند، واگذاری‌های بدون کارشناسی و گسترش جاده‌ها نیز عامل تخریب ایل‌راه‌های عشایری هستند.
مدیرعامل سازمان مردم نهاد جوانان عشایر فارس با اعتقاد به اینکه باید معضلات و مسائل مربوط به جامعه عشایر بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد، گفت: جا دارد تشکر ویژه‌ای از تلاش‌های جهادگرانه اداره کل امور عشایر در این زمینه داشته باشم، البته می‌طلبد که مسئولان و سایر دستگاه‌های مرتبط نیز برای حفظ ایل‌راه‌ها تلاش کنند.
سیاست‌ها و تصمیمات کشوری
البته این اتفاقات ناگوار تنها محدود به استان فارس نمی‌شود و بسیاری از جاده‌ها و ایل‌راه‌های غیراصولی و تخریب شده در مناطق مختلف کشور موجبات تصادف و مرگ عشایر را فراهم کرده است.
طبق اعلام رئیس پلیس راهور حدود پنج هزار و ۲۰۰ نقطه حادثه‌خیز در کشور وجود دارد که ۸۷۷ منطقه از این مجموع، جزو مناطق پُر حادثه هستند.
به دلیل اهمیت این موضوع مرمت و بازسازی این مسیرها در دستورکار متولیان امر قرار گرفته و این اقدام در دولت سیزدهم با جدیت بیشتر و حتی اولویت قراردادن مسیرهای عشایری در حال پیگیری است.
رئیس دولت سیزدهم معتقد است جامعه عشایری با تولید محصولات دامی و صنایع‌دستی نقش ستودنی در خودکفایی ملی و تأمین امنیت غذایی دارد و به همین دلیل بهبود وضعیت رفاهی عشایر از برنامه‌های محوری دولت سیزدهم است.
به گفته آیت الله رئیسی نیاز است تا امکانات اولیه زندگی عشایرنشینان مانند برق، آب و راه‌ها به گونه‌ای فراهم شود که این قشر زحمتکش دغدغه‌ای جز تکاپو برای تولید نداشته باشند.
سرپرست سازمان امور عشایر کشور نیز ۱۹تیرماه ۱۴۰۲ اعلام کرد: سه هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای تأمین آب، راه و حمایت از تولیدات عشایری و ۲هزار و ۵۰۰ میلیارد تومان تسهیلات برای عشایر کشور در نظر گرفته شده است.
وضعیت ایمن‌سازی جاده‌ها در استان فارس
ایمن‌سازی جاده‌های عشایر در استان فارس هم به عنوان یکی از مهمترین مطالبات این قشر در حال انجام است.
همان گونه که گفته شد سالهاست که استان فارس به‌عنوان یکی از استان‌های پرتصادف و حادثه‌خیز در کشور شناخته می‌شود و گاهی نیز در صدر سایر استان‌ها در حوزه تصادفات جاده‌ای قرار می‌گیرد.
بیش از ۶هزار و ۵۰۰کیلومتر ایل‌راه در استان فارس
در حال حاضر بیش از ۶هزار و ۵۰۰کیلومتر ایل‌راه در استان فارس وجود دارد؛ ایل‌راه‌هایی که با توسعه‌راه‌های شهری و روستایی با معضلات بسیاری مواجه و باعث شده عشایر کوچ‌رو به جای تردد در مسیر طبیعی و جریان معمولی زندگی، درگیر اتفاقات ناخوشایندی شوند.
این در حالیست که طی ۲سال اخیر اقدامات متعددی در این استان برای کاهش تصادفات جاده‌ای انجام شده که از جمله می‌توان به تشدید نظارت‌ها با نصب دوربین‌های کنترل سرعت، رفع نقاط حادثه‌خیز و ایمن‌سازی راه‌ها اشاره کرد.
در این میان مرمت و بازسازی ایل‌راه‌ها نیز از نظر پنهان نمانده و کارهای ارزشمندی هم در این بخش صورت گرفته است.
ضرورت تعیین تکلیف ایل‌راه‌های عشایر
مدیرکل دیوان محاسبات فارس که بر این باور است عشایر استان قومی مولد، وظیفه‌مند و تأثیرگذار هستند، تأمین زیرساخت‌های عشایری در استان را ضروری می‌داند و معتقد است مسئله ایل‌راه‌های عشایری استان باید هرچه سریعتر تعیین تکلیف شود.
براساس سرشماری ثبت شده جمعیت عشایر فارس ۱۲۰هزار نفر است و استان فارس از ۲۶ هزار و ۷۸۰ خانوار عشایر کوچنده بهره می‌برد که به عنوان اولین قطب عشایری کشور ۲.۵ تا ۳ درصد جمعیت فارس را شامل می‌شوند؛ لذا نیاز است تدابیر اساسی برای تسهیل در عبور و مرور این قشر اتخاذ شود.
چه اعتباراتی به مرمت ایل‌راه‌های فارس اختصاص داده شده است؟
مدیرکل امور عشایر فارس در خصوص عملیات اجرایی مرمت و نگهداری راههای عشایری طی سالهای ۱۳۹۹ تا ۱۴۰۱ گفت: مرمت و بازسازی راههای عشایری در سطح شهرستان‌های فارس به طول ۲هزار و ۷۵۷ کیلومتر و با اعتبار مصوب ۴۸ هزار و ۴۰۸ میلیون ریال و تخصیص اعتبار هفت هزار و ۴۰میلیون ریال در سال ۹۹ انجام شد.
عبدالحمید کریمی ادامه داد: با روی کار آمدن دولت سیزدهم و در طول ۲سال گذشته این اقدامات با شتاب بیشتری پیش رفت؛ تسطیح و ریگلاژ راههای عشایری در سطح شهرستان‌های فارس به طول چهار هزار و ۸۰۷ کیلومتر و با اعتبار مصوب ۸۸ هزار و ۹۵۱ میلیون ریال و تخصیص اعتبار ۲۶ هزار و ۳۷میلیون ریال از جمله اقدامات صورت گرفته در سال ۱۴۰۰ بود.
وی اضافه کرد: در سال ۱۴۰۱ نیز تسطیح و ریگلاژ راههای عشایری در سطح شهرستان‌های فارس به طول ۶هزار و ۵۱۸ کیلومتر و با اعتبار مصوب ۱۳۶ هزار و ۲۰ میلیون ریال و تخصیص اعتبار ۱۲۲ هزار و ۱۳۱ میلیون ریال انجام شد و این اقدامات همچنان ادامه دارد.
تلاش برای ثبت ایل‌راه غرب شیراز به طول ۴۰ کیلومتر
مدیرکل امور عشایر فارس تلاش برای ثبت ایل‌راه غرب شیراز به طول ۴۰ کیلومتر را از دیگر اقدامات برای صیانت از مسیرهای عشایری دانست و گفت: در طول این سال‌ها بیش از ۱۴هزار کیلومتر راه عشایری از محل منابع اعتباری مختلف ملی و استانی، مخلوط‌ریزی، مرمت و راهگشایی شده است؛ این در حالیست که راهسازی و جاده‌سازی بر عهده وزارت راه و اداره کل راهداری استان است و امور عشایر صرفا اعتبارات راهگشایی و مرمت راه‌ها و ایل‌راه‌های عشایری را دریافت می‌کند.
۲۱ هزار کیلومتر راه اصلی، فرعی و بزرگراهی در فارس
به طور کلی استان فارس دارای حدود ۲۱ هزار کیلومتر راه اصلی، فرعی و بزرگراهی است و از این بابت بیشترین طول راههای کشور را به خود اختصاص داده و همین مسئله نیز از نظر کارشناسان به عنوان یکی از دلایل نرخ بالای تصادفات جاده ای در این استان است.
با توجه به اهمیت موضوع، در سفر استانی رئیس‌جمهور به فارس در مهرماه ۱۴۰۰، رفع نقاط حادثه خیز این استان با ۱۰۰ میلیارد تومان اعتبار به تصویب رسید که روند اجرای پروژه‌های این بخش با ۵۰ درصد پیشرفت فیزیکی در دست اقدام است.
ایل راه‌ها عمده‌ترین زیست‌بوم‌های عشایری فارس
به گفته معاون هماهنگی امور عمرانی استانداری فارس سال گذشته حدود ۷۰ نقطه حادثه خیز با اعتباری بالغ بر ۱۳۴ میلیارد تومان ایمن سازی شد و امسال و تاکنون نیز ایمن سازی ۹۴ نقطه با اعتباری بالغ بر ۳۵۰ میلیارد تومان در دستور کار قرار گرفته که ۸۴ نقطه آشکارسازی شده است.
این در حالیست که عمده‌ترین زیست‌بوم‌های عشایری فارس را ایل‌راه‌های عشایر منطقه تشکیل می‌دهند که شامل کازرون، لار، ممسنی، فیروزآباد، خنج و داراب می‌شود، لذا توجه به حفظ این راه‌ها از اهمیت بسیاری برخوردار است.