به گزارش خبرنگار ایرنا ، صائین یکی از ۵۴ کاروانسرای ایران است که به تازگی در فهرست جهانی آثار تاریخی و فرهنگی یونسکو به ثبت رسیده است.
صائین یا سائین در لغت به معنی قلعه، نگاهبان و نام محلی به همین نام آمده است و محل بنای کاروانسرای صائین در حوالی شهرستان نیر و در حاشیه جاده اردبیل به سراب، بادگیر و برفگیر است به طوری که گردنه صائین در نزدیکی آن، از نظر راهزنی برف و بوران در زمستان‌ها شهرت دارد و کم نیستند رانندگانی که در زمستان‌های سخت ساعت‌ها در گردنه صائین با برف و سرما درگیر شده‌اند.
صائین در همه فصول سال پذیرای کاروانیان خسته و در راه مانده بوده است و اگر چه امروز در آن از شیهه اسب‌ها و اتراق خستگان راه ابرایشم خبری نیست اما برج و بارو، دیوارهای ضخیم، طاق‌های بلند و دالان‌های تنگ و تاریک آن از توان این قلعه در محافظت کاروانیان حکایت می‌کند.
بادی که در تابستان دست بر سر و روی صائین می‌کشد، در زمستان‌ها شلاق سرما را بر پشت و بازوی آن می‌کوبد اما ملات ساروج که سنگ‌های همسان بنا را روی هم متصل و محکم کرده، کاروانسالارها و سواران را از گرگ سرما در امن می داشته است.
پایه طاق‌ها و دیوارهای کاروانسرای صائین به شکل قوس و به قدری محکم ساخته شده که گویی تا روز قیامت سنگینی آسمان را تحمل خواهد کرد؛ سکوت موهوم داخل بنا را نجوای نسیم درهم می‌شکند و خراش روی پله‌ها افسانه رفت و آمد ایرانیان قدیم را در گوش جان می‌خواند.
سقف کاروانسرا به شکل قوس و با سوراخی به نسبت کوچک در وسط آن ساخته شده است و سنگ‌هایی که در بدنه بنا استفاده شده از مصالح بومی است و به سرسختی زمستان‌ها و سوز تابستان‌ها عادت کرده است و به جز سوراخی که به تدریج بر سقف کاروانسرا ایجاد شده، تخریب خاصی در بنا به چشم نمی‌خورد.
صفویه و رونق کاروانسراها
کاروانسراها در اقصی نقاط ایران بخصوص در مسیرهای ارتباطی پر رفت و آمد با هدف تسهیل سیر و سفر و اتراق موقت کاروانیان بنا شده‌اند و در منابع معتبر تاریخی از ایرانیان به عنوان پیشگامان احداث این ابنیه یاد شده است.
در دوره حاکمیت صفویان در سراسر ایران ۹۹۹ کاروانسرا بنا شده که کاروانسرای صائین در ۱۰ کیلومتر شهر نیر در حاشیه جاده اردبیل به سراب یکی از آنهاست.
در دوره صفویه به گواهی تاریخ احداث کاروانسراها رونق گرفته و شاید یکی از دلایل آن، افزایش تردد سواران و کاروانیان به منظور ایجاد وحدت اسلامی و استقرار نخستین حکومت شیعی در سرتاسر ایران بوده است که این ۲ امر مهم از امتیازات غیرقابل انکار صفویان است.
بر اساس اطلاعات موجود در دانشنامه آزاد، در دوره حاکمیت صفویان در سراسر ایران ۹۹۹ کاروانسرا بنا شده که کاروانسرای صائین در ۱۰ کیلومتر شهر نیر در حاشیه جاده اردبیل به سراب یکی از آنهاست.
در مقاله "بررسی ویژگی‌های معماری کاروانسراهای ایران در دوره صفوی" آمده است که "سال‌ها پس از اسلام و با روی کارآمدن حکومت‌های ایرانی و ترک در شرق ایران، توجه به احداث کاروانسراها سیر صعودی به خود گرفت و با روی کار آمدن حکومت صفویان در سایه حمایت‌های شاهان و حکمرانان آنها دوران طلایی ساخت و معماری کاروانسراها آغاز شد."
ثبت جهانی ۵۴ کاروانسرای ایران
کاروانسراها در حقیقت، شکل دیروز مجتمع‌های بین‌راهی بوده‌اند و فایده‌های متنوعی داشته‌اند همچنان‌که در مقاله "بررسی کارکردهای کاروانسراهای ایرانی" این کارکردها شامل اقتصادی و تجاری، فرهنگی، نظامی، آموزشی، اجتماعی، امنیتی، مذهبی، استقرار عوامل دولتی، خدماتی (بدرقه و استقبال، انبار، امور خیریه) و حتی کارکرد غیراخلاقی نیز قید شده است.
کارشناسان امر بیش از ۲ سال برای بررسی ۲۰۰ کاروانسرای ایران و تهیه پرونده آن زحمت کشیده بودند و بالاخره امسال در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی در رضا عربستان سعودی، ۵۴ کاروانسرا در فهرست آثار تاریخی و فرهنگی یونسکو ثبت شد.
به گفته مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اردبیل ، کاروانسرای صائین در سال ۱۳۶۲ به ثبت ملی رسیده بود، اما شرایط لازم برای ثبت در سازمان جهانی یونسکو را داشت و خوشبختانه پیگیری‌ها در این رابطه نتیجه‌بخش بوده است.
حسن محمدی ادیب ، ثبت کاروانسرای صائین شهرستان نیر در فهرست جهانی آثار تاریخی و فرهنگی سازمان یونسکو را بخصوص در سال میلادی جاری که اردبیل به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای عضو سازمان اکو شمرده می‌شود، اتفاقی مهم دانست که سفر گردشگران خارجی را به این منطقه افزایش خواهد داد.
وی معتقد است گردشگران بین‌المللی، مقاصد سفرهای خود را از روی سایت سازمان جهانی یونسکو انتخاب می‌کنند و ثبت جهانی کاروانسرای صائین برای رونق گردشگری استان اردبیل بسیار مهم است.
کاروانسراها در فرایند توسعه و مدرنیزاسیون بخش زیادی از کارکردهای خود را از دست داده‌اند. استفاده از انواع وسیله نقلیه باعث شده طی مسافتی که در دوران گذشته روزها و شاید ماه‌ها طول می‌کشید به کمتر از روز و ساعت کاهش یابد ، علاوه بر این راه‌های ارتباطی بین شهرها و آبادی‌ها هم تغییر کرده‌اند و همین امر باعث شده است کاروانسراها از مسیرهای ارتباطی خارج شوند.
با این حال باید پذیرفت که کاروانسراها بخشی از تاریخ، فرهنگ و هنر ملت‌ها هستند که جاذبه‌های خاص خود را دارند و گردشگرانی که علاقه‌مند به تاریخ و فرهنگ خود هستند مشتاق بازدید از کاروانسراها هستند و با توسعه صنعت گردشگری انتظار می‌رود کاروانسراها رونق گذشته خود را با کاربری‌های جدید بازیابند.