کاروانسراهای اصفهان که در پرونده ۵۴ کاروانسرای ایران جای گرفتند و جهانی شدند شاملِ "امین آباد"، "مهیار"، "گز"، "مرنجاب"، "گبرآباد"، "نیستانک"، "کوهپایه" و شیخعلی‌خان است.
مهیار؛ محلِ تجمیع کاروان‌ها
کاروانسرای مهیار در ۵۲ کیلومتری جنوب اصفهان از بناهای عهد شاه اسماعیل است که بیشتر یک توقفگاه اصلی بوده است که کاروان‌ها در موقع عزیمت از اصفهان در این محل جمع می شدند. این کاروانسرای چهار ایوانه از کاروانسراهای مستحکم و زیبای اصفهان است که بر پایه سنگی استوار شده. این بنا فاقد برج بوده و دلیل آن هم امنیت منطقه قرارگیری کاروانسراست.
کاروانسرای گز، بنایی صفوی نشسته بر شالوده کاروانسرای سلجوقی
این کاروانسرا در شهر گز واقع در شمال اصفهان و در زمان شاه عباس اول ساخته است؛ به نظر می‌رسد این اثرتاریخی بر بنیان یک کاروانسرای سلجوقی بنا شده است. در این کاروانسرا مانند کاروانسرای مهیار کاروان ها تشکیل می شدند. این کارواسرا چهار ایوانه و دارای چهار برج است.
کاروانسرای شیخعلی خان ، مقر مهمانان خارجی
این کاروانسرا در شهرستان شاهین شهر و میمه قرار دارد و آن را با نام چاله سیاه هم می‌شناسند؛ سبک آن چهار ایوانه است و در زمان شاه سلیمان صفوی بیشتر برای پذیرایی و اقامت مهمانان خارجی ساخته شده است. اوژن اوبن سیاح که از این بنا دیدن کرده گفته است این کاروانسرا بیشتر از آنکه محلی برای کاروان‌های تجاری باشد، محل استراحت کاروان‌های زیارتی است.
امین آباد، کاروانسرای هشت ضلعی اصفهان
این کاروانسرا در شهرستان شهرضا واقع شده است؛ جالب است بدانید که تا قبل از دوران صفوی کاروانسرای با پلان هشت ضلعی وجود نداشته و کاروانسرای امین آباد پلان هشت ضلعی منظم با هشت برج دارد که دارد که بر تارک آنها محل های تیراندازی وجود دارد. این موضوع نشان دهنده نشان دهنده ناامن بودن منطقه قرارگیری کاروانسراست. نکته قابل توجه اما در رابطه با این کاروانسرا این است که تاورنیه سیاح گفته در اطراف آن باغ های زیبا وجود داشته است اما امروز اثری از آنها نیست و در زمان حاضر این محل به مکانی گردشگری و تفریحی تبدیل شده است.
کاروانسرای مرنجاب در دل کویر
مرنجاب از راه های ارتباطی که اصفهان را به کاشان، یزد، مشهد و تهران متصل می کرده و این مسیر در دوران صفویه از اهمیت بالایی برخوردار بوده است. در واقع جاده ای فرعی برای اتصال به جاده ابریشم شمرده می شد و از این رو کارواسرای مرنجاب در این مسیر و در زمان شاه عباس اول بنا شده است.
کاروانسرای کوهپایه، سرای امنِ کاروان
کوهپایه چهار ایوانه است و در شهرستانی به همین نام در زمان شاه عباس اول بنا شده است. این کارواسرا چهار برج در گوشه ها و ۳ برج در میانه ها دارد و کنگره های محل تیراندازیِ بالای برج ها نشان می دهد طراح و معمار آن حفاظت و دفاع از بنا را مدنظر داشته است.
کاروانسرای گبرآباد در مجاورت روستای زرتشتی نشین
این کاروانسرا در جاده کاشان به قمصر و در نزدیکی روستایی بنا شده که تا زمان صفویه زرتشتیان در آن سکونت داشته اند. زمان ساخت آن را به دوران شاه عباس اول نسبت می‌دهند. اوژن فلاندن و تاورنیه سیاح نیز از استحکام و زیبایی بنای این کاروانسراها در سفرنامه هایشان نوشته اند.
نیستانک، تنها کاروانسرای قاجاری ثبت جهانی اصفهان
این کاروانسرای قاجاری پلانی مستطیل شکل دارد اما حیاط آن به شکل یک هشت ضلعی طراحی شده است. این بنا در جاده اردستان به نایین قرار گرفته و هیچ برجی ندارد و این موضوع می تواند نشان از امنیت خوب منطقه باشد که معمار را برآن داشته هیچ برجی در کاروانسرا طراحی نکند.
به گزارش ایرنا در نشست کمیته میراث جهانیِ یونسکو در ریاض پایتخت کشور عربستان در مجموع ۵۴ کاروانسرای ایران در فهرست میراث جهانی ثبت شد.
اصفهان از این میان هشت سهم داشت؛ این بیشترین تعداد کاروانسرای ثبت جهانی در میان استان‌های کشور است.