به گزارش ایرنا، میراث جهانی یونسکو عهدنامه‌ای بین‌المللی است و برای حفظ و نگهداری آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی از اهمیت جهانی برخوردارند. ایران در زمینه ثبت آثار جهانی ملموس با ثبت ۲۷ اثر رتبه نهم و در زمینه ثبت جهانی آثار ناملموس با ۲۱ اثر رتبه ششم دنیا را دارد.
پرونده محور ساسانی کرمانشاه از پرونده‌های پیشنهادی است که با مشارکت عراق برای ثبت جهانی در حال آماده شدن است که تأیید آن کرمانشاه را صاحب ثبت جهانی جدیدی می‌کند.
منظر تعریف شده اشکانی- ساسانی یکی از طولانی‌ترین مسیرهای تاریخی و فرهنگی از نگاه باستان‌شناسی و معماری به شمار می‌رود که در امتداد جاده ارتباطی تیسفون به هگمتانه که از میان کوه‌های زاگرس مرکزی عبور می‌کند، واقع شده است.
پرونده ثبت جهانی محور ساسانی پروژه ای چند ملیتی است
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کرمانشاه، در این راستا به خبرنگار ایرنا، گفت: در حال حاضر ۲ پرونده ثبت جهانی را با اولویت در استان دنبال می‌کنیم که در صورت تحقق بخش مهمی از استان در یونسکو ثبت می‌شود.
«داریوش فرمانی» ادامه داد: ثبت جهانی محور ساسانی کنگاور - قصرشیرین با الحاق بخش‌هایی از کشور عراق به عنوان یک پرونده چند ملیتی در دستور کار قرار دارد که بتوانیم خارج از سهمیه ایران آن را به ثبت برسانیم.
وی با بیان اینکه در مسیر محور ساسانی کرمانشاه آثار شاخص بسیار ممتازی قرار دارد، ادامه داد: این پرونده با محوریت مجموعه تاریخی معبدآناهیتا و تاق بستان تهیه می‌شود.
فرمانی گفت: این محور و جایگاه بالای آن در تاریخ استان و تعدد آثار مربوط به ادوار مختلف که در جای جای این محور از کنگاور تا قصرشیرین وجود دارد، به شانس بالای این پرونده برای ثبت جهانی شدن کمک می‌کند.
این مسوول با بیان اینکه محور ساسانی کرمانشاه تا بخش‌هایی از کشور عراق نیز ادامه دارد، گفت: می‌توان از ظرفیت بین‌المللی بودن پرونده برای تسریع در فرایند ثبت جهانی پرونده استفاده کرد.
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کرمانشاه در ادامه افزود: همچنین پرونده ثبت جهانی اسب کُرد نیز به صورت مشارکتی با کشور عراق در برنامه ما قرار دارد.
پیش از این در استان کرمانشاه کتیبه بیستون، منظر فرهنگی هورامان / اورامانات و کاروانسرای شاه‌عباسی بیستون در فهرست میراث جهانی توسط یونسکو به ثبت رسیده است.
جشن ثبت جهانی کاروانسرای بیستون برگزار می‌شود
مدیرکل میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی کرمانشاه در ادامه با اشاره به ثبت جهانی کاروانسرای بیستون در فهرست آثار جهانی یونسکو، اظهار کرد: امسال شاهد ثبت سومین میراث جهانی استان در چهارچوب پرونده کاروانسراهای ایرانی بودیم که افتخار بزرگی برای مردم استان کرمانشاه است.
فرمانی گفت: از زمان شکل گیری این اتفاق مهم به دنبال فرصتی برای برپایی یک مراسم در شان این اتفاق مهم با حضور مردم و مسئولان کشوری و استانی بودیم.
وی عنوان کرد: برنامه‌ریزی‌های لازم برای این انجام این اتفاق مهم در آینده نزدیک در دستور کار اداره کل میراث فرهنگی استان قرار دارد.
فرمانی تصریح کرد: استان کرمانشاه به لحاظ داشته‌های تاریخی از جایگاه ویژه‌ای در کشور برخوردار است و وجود سه اثر جهانی در این استان نمودی از این جایگاه است.
او اضافه کرد: ثبت جهانی آثار تاریخی فرصت‌های خاصی به ویژه در حوزه معرفی این آثار در سطح بین‌المللی فراهم می‌کند که به افزایش جایگاه استان در سطح جهانی کمک می‌کند.
تشریح آخرین پیگیری‌ها برای ثبت پرونده محور ساسانی در یونسکو
مسوول پیگیری ثبت جهانی پرونده محور ساسانی کرمانشاه نیز در گفت‌وگو با خبرنگار ایرنا، به تشریح آخرین جزییات این پرونده مهم پرداخت و با اشاره به برنامه‌ریزی‌هایی که از سال گذشته برای ثبت جهانی پرونده محور ساسانی انجام شده، اظهارکرد: عنوان این پرونده، "ثبت جهانی منظر اشکانی – ساسانی، از معبد آناهیتا تا ایوان مدائن" است که شامل آثار اشکانی و ساسانی از شرق تا غرب استان و سه اثر در کشور عراق است.
«مرتضی گراوند» افزود: در این مسیر سه اثر مهم تاریخی شامل معبد آناهیتا، تاق بستان و عمارت خسرو قرار دارد که هر سه آنها سال ۲۰۰۷ در فهرست موقت ثبت جهانی یونسکو قرار گرفته اند، اما در گذشته اهتمام و پیگیری چندانی برای ثبت جهانی آنها صورت نگرفته است.
مسوول پیگیری ثبت جهانی محور اشکانی ساسانی کرمانشاه تصریح کرد: امروز هم دیگر شرایط بگونه ای است که اگر بخواهیم تک تک این سه آثار را به ثبت جهانی برسانیم، با مشکلات و دشواری‌های زیادی مواجه خواهیم بود، چرا که هم زمانبر است و هم اینکه هر کشور در سال تنها یک سهمیه برای ثبت جهانی دارد.
وی خاطرنشان کرد: بنابراین ثبت جهانی یک محور که هرسه این آثار به همراه تعدادی دیگر از آثار تاریخی استان در آن واقع شده باشد و نیز تعدادی از آثار تاریخی کشور عراق را در بربگیرد در دستور کار قرار گرفته تا بتوانیم پرونده را بصورت بین المللی برای ثبت جهانی آماده کنیم.
ایوان مدائن ثبت جهانی می‌شود؟
گراوند در ادامه با اشاره به بازدیدهای خود از اثرهای اشکانی - ساسانی در کشور عراق، گفت: در کشور عراق ۲ اثر تاریخی مهم قرار دارد که یکی از آنها بنای "حوش کوری" در ۱۰ کیلومتری شهر گرمیان اقلیم کردستان و بنای دیگر ایوان مدائن در استان دیالی و در ۳۰ کیلومتری شرق بغداد است که از مراکز مهم دوره اشکانی و ساسانی بوده است.
مدیر پایگاه ملی معبد آناهیتا کرمانشاه تصریح کرد: کشور عراق طی سالهای گذشته برای ثبت جهانی این اثر اقدامی انجام نداده، بنابراین تصمیم گرفتیم بنای حوش کوری و ایوان مدائن هم در ثبت جهانی محور اشکانی ساسانی کرمانشاه قرار گرفته و پرونده را به شکل بین المللی به ثبت جهانی برسانیم.
گراوند باتاکید براینکه پرونده ثبت جهانی محور اشکانی ساسانی معبد آناهیتا تا ایوان مدائن پرونده سنگین و حجیمی است، عنوان کرد: جمعا از کنگاور تا ایوائن مدائن، ۵۰ تا ۶۰ اثر تاریخی اشکانی ساسانی در این مسیر قرار گرفته، اما تنها روی آثار شاخص آنها کار خواهیم کرد.
وی ادامه داد: معبد آناهیتا در کنگاور، کاخ خسرو در بیستون، تاق بستان در کرمانشاه، قلعه یزگرد در دالاهو، تاق گرا، زیج منیژه و قلعه گبری در سرپل‌ذهاب، عمارت خسرو در قصرشیرین، حوش کوری در گرمیان و ایوان مدائن در دیالی عراق آثار مهم تاریخی مهم این مسیر هستند.
وی با بیان اینکه برای تکمیل این پرونده به اعتبار ۱۲ تا ۱۵ میلیارد تومانی نیاز داریم، تصریح کرد: برای تک تک آثار شاخص این محور، باید مطالعات مردم شناسی، زمین شناسی، بروزرسانی ضوابط تعیین عرصه و حریم، گردآوری مستندات شامل نوشته ها، فیلم و عکس، جمع آوری مطالعات انجام شده و از همه مهمتر توسعه زیرساخت‌ها بر اساس استانداردها و معیارهای جهانی مورد تائیرا اجرایی کنیم.
گراوند ادامه داد: باتوجه به اینکه این پرونده به شکل بین‌المللی تدوین می شود، باید همکاری طرف عراقی را هم داشته باشیم که تاکنون طی سفری که به اقلیم کردستان داشته ایم و ضمن بازدید از بنای حوش کوری با مسوولان استان گرمیان رایزنی هایی برای آماده سازی آن به منظور قرار گرفتن در پرونده ثبت جهانی داشته ایم که آنها نیز موافقت کرده اند.
به گفته این مسوول، بنای حوش کوری استان گرمیان عراق، بنایی شبیه عمارت خسرو در قصرشیرین کرمانشاه، اما در ابعاد کوچک‌تر است.
وی اضافه کرد: به زودی نشست هم‌اندیشی با حضور استاندار، فرمانداران شهرستان های مسیر محور ساسانی، مدیرکل پایگاه‌های ملی و جهانی وزارت میراث، مدیرکل ثبت آثار وزارتخانه، مسوولان عراقی و مسوولان استان به میزبانی کرمانشاه در خصوص این پرونده برگزار می‌شود.
گراوند در ادامه با اشاره به اهمیت ثبت جهانی آثار اشکانی ساسانی واقع شده در این محور، اعلام کرد: این آثار به شکل یک زنجیره، سیر تحول معماری تاریخی ایران را نشان می دهند، به گونه ای که معماری تراش خورده بلوک های سنگی را در معبد آناهیتا، هنر سنگ تراشی صخره ای را در تاق بستان، معماری قلوه سنگی را در عمارت خسرو قصرشیرین و اوج هنر معماری آجری را در ایوان مدائن می بینیم و حتی می توان این محور را "دانشگاه معماری تاریخی" ایران نامید.
وی در بخش پایانی سخنان خود با تاکید براینکه ثبت جهانی محور اشکانی ساسانی کرمانشاه نیازمند همکاری همه دستگاه‌های ذیربط است، اظهار کرد: برای تحقق این هدف باید کار جهادی را در استان انجام دهیم، لابی‌گری‌های سیاسی داشته باشیم، رفت و آمدهای بین کرمانشاه به نمایندگی از ایران و استان‌های عراق به ایران انجام گیرد و اعتبارات مورد نیاز پروژه به موقع تامین شود.
به گفته این مسوول، در صورت همکاری سایر نهادها و تامین منابع مالی، تلاش می‌شود ظرف ۱۴ تا ۱۵ ماه آینده این پرونده تدوین و آماده ارسال به یونسکو شود.
نگاهی به آثار تاریخی در محور ساسانی
معبد آناهیتا
بنای معروف به معبد آناهیتا به عنوان بزرگ‌ترین تک بنای سنگی کشور در مرکز شهر کنگاور بر سر راه همدان به کرمانشاه قرار دارد که بر روی تپه ای طبیعی با حداکثر ارتفاع ۳۲ متر نسبت به سطح زمین های اطراف ساخته شده است. برخی از مورخان این بنا را معبدی برای الهه آناهیتا دانسته اند، آناهیتا به معنای پاک و دور از آلودگی. در اعتقاد ایرانیان باستان الهه آب، فرشته نگهبان چشمه‌ها و باران و همچنین نماد باروری، عشق و دوستی بوده است.
محوطه تاریخی و فرهنگی بیستون
این سایت که با نام محوطه بیستون در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است، یک سایت تاریخی و باستان‌شناسی مربوط به دوره‌های گوناگون تاریخی پیش از اسلام، پس از اسلام و همچنین دوره پیشا تاریخی است. محوطه تاریخی و فرهنگی بیستون در دامنه کوه بیستون در شهر بیستون و در کنار راه باستانی و کهن کرمانشاه به همدان قرار دارد. برای بازدید از محوطه تاریخی بیستون باید از شرق کرمانشاه به سمت همدان خارج شوید. پس از طی حدود ۳۰ کیلومتر به کوه باعظمت بیستون و شهر بیستون خواهید رسید.
محوطه تاریخی طاق بستان
این مجموعه که در شمال شرقی شهر کرمانشاه واقع شده، در قرن سوم میلادی ساخته شده است و ارزش هنری و تاریخی زیادی دارد. چند صحنه تاریخی از جمله تاج‌گذاری خسرو پرویز، تاج‌گذاری اردشیر دوم، تاج‌گذاری شاهپور دوم و سوم و همچنین چند سنگ نوشته (کتیبه) به خط پهلوی کتیبه‌ای و مراسم شکار گراز و گوزن توسط سوارکاران و نواختن موسیقی با آلات موسیقی چنگ در آن حک شده است.
شکارگاه خسرو پرویز
در شمال شهر کرمانشاه و پایین‌تر از تاق بستان قرار دارد، این اثر مربوط به دوره ساسانی و پادشاهی خسرو پرویز است.
طاق‌گرا
این اثر که به طاق شیرین هم معروف است، در ۱۵ کیلومتری شهرستان سرپل ذهاب در کنار راه باستانی سنگ فرشی احداث شده که فلات ایران را به بین‌النهرین متصل کرده است. این راه و بنای طاق‌گرا، در شیب‌های پایین جاده آسفالته قرار دارد. برای دیدن طاق‌گرا باید از شهر کرمانشاه به‌سمت سرپل ذهاب حرکت کنید. ۱۵ کیلومتر مانده به سرپل ذهاب و ۲۰۰ متر پس از ایست بازرسی پاتاق، وارد جاده فرعی در قسمت چپ جاده اصلی شوید. پس از طی کردن مسافت تقریباً ۵۰۰ متر، به محل بنای طاق‌گرا می‌رسید.
قلعه یزدگرد
قلعه یزدگرد در شرق روستای بان زرده و در شهر ریجاب است. این قلعه یکی از محکم‌ترین دژهای ایران بوده و روی یکی از بلندترین کوه‌های دالاهو قرار گرفته است. برای دیدن قلعه یزدگرد باید به شهرستان دالاهو و از آنجا به دهستان بان‌زرده بروید. این اثر در ۷۰۰ متری جنوب روستای زرده قرار دارد. بهترین زمان بازدید از قلعه یزدگرد فصل بهار و تابستان است.
قلعه گوری (قلعه گبری)
قلعه گوری مربوط به دوره ساسانیان است و در شهرستان دالاهو، بخش مرکزی، دهستان بیونیج، روستای آسیاب تنوره قرار دارد.
محوطه باستانی قلعه گوری که به گفته کارشناسان از زمان ساسانیان بوده که برای بازدید از آن نیاز به یک ساعت کوهنوردی در مسیرهای سخت خواهید بود، قلعه گوری از قدیمی ترین قلعه های باستانی ایران در استان کرمانشاه می باشد که معمولا برای بازدید از آن بین ماه های اردیبهشت تا مهر اقدام می‌شود. این اثر در تاریخ ۲۶ اسفند ۱۳۸۶ با شمارهٔ ثبت ۲۱۷۷۷ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
زیج منیژه یا قلعه منیژه
زیج منیژه از زیباترین آثار استان کرمانشاه در سرپل ذهاب است. زیج منیژه یا قلعه منیژه در مسیر جاده اصلی کرمانشاه به سرپل ذهاب و در قسمت پایین دست طاق‌گرا و کوه عظیم پاتاق و در نزدیکی گوردخمه دکان داود قرار دارد.
قلعه مریم در شهرستان سرپل ذهاب، روستای قره‌بلاغ شیخ مراد قرار دارد.
سراب زیبای منطقه قره بلاغ سرپل ذهاب
سرآب قره‌بلاغ دریاچۀ طبیعی کوچکی است که در شهرستان سرپل ذهاب در استان کرمانشاه واقع شده است. این سرآب در اسفند ۱۴۰۰ توسط وزارت میراث فرهنگی در فهرست میراث طبیعی ایران قرار گرفته‌است.
از سرآب قره‌بلاغ به عنوان تنها زیستگاه طبیعی گل نیلوفر آبی زرد (Nuphar lutea) در استان کرمانشاه یاد شده است.
آتشکده چهارقاپی
چهارقاپی از جمله آتشکده‌های دوره ساسانی است که در شهر مرزی قصرشیرین قرار دارد. اگرچه اکثر باستان شناسان این بنا را آتشکده ای از زمان خسرو پرویز پادشاه ساسانی می دانند ولی برخی نیز بر این عقیده اند که آن کاخی از همان زمان بوده که به عنوان تفریحگاه برای خوشگذرانی شاه و درباریان به دستور خسرو پرویز پادشاه ساسانی احداث شده است.
این بنای تاریخی شامل کاخ شیرین و کاخ خسرو و آتشکده می باشد و همچنین محوطه اطراف آن قصرشیرین به عنوان محوطه ساسانی خوانده می شود.
عمارت خسرو
از بناهای تاریخی ساسانیان است که در حاشیه شمالی شهر قصر شیرین در نزدیکی آتشکده چهارقاپی قرار گرفته است.
کاخ یا عمارت خسرو بنایی است از دوره ساسانیان که خسرو پرویز پادشاه ساسانی آن را در جوار شهر کنونی قصرشیرین برای همسرش شیرین ساخته است . این کاخ دارای ورودی با جهت شرقی - غربی است که با استفاده از مصالح لاشه سنگ، آجر و گچ روی صفحه به ارتفاع تقریبا هشت متر ساخته شده است. طول این کاخ ۲۸۴ و عرض آن ۹۸ متر است اما با انجام کاوشهای باستانی ابعاد واقعی آن مشخص خواهد شد.
نقش برجسته آنوبانی‌نی
سنگ نوشته و نقش برجسته 'آنوبانی نی' با قدمت چهار هزار و ۸۰۰ سال بر دل کوه 'میانکل' شهرستان سرپل ذهاب قرار دارد. شباهت بسیار زیاد این اثر با کتیبه بیستون می توان انسان را این نتیجه برساند که داریوش کتیبه بیستون با الهام از این اثر تاریخی حکاکی کرده است.
این نقش برجسته یکی از قدیمی‌ترین نقش برجسته‌های کشور است که حداقل دو هزار سال از کتیبه داریوش قدیمی‌تر است. این اثر در ارتفاع نسبتا زیادی از سطح زمین (حدود ۱۶ متر) و در منطقه ای دور از دسترس قرار دارد، که همین عامل مهمترین دلیل برای سالم ماندن آن در طول تاریخ بوده است.
جنگ تحمیلی بیشترین آسیب را به این اثر وارد کرد بطوری که ۳۰ درصد این اثر بر اثر جنگ آسیب دیده است.
مقبره ابودجانه
مربوط به صدر اسلام است و در روستای زرده شهرستان دالاهو واقع شده است.
مقبره ابودجانه (دوجانبه) برای اهل تسنن متبرک و محترم است، او یکی از یاران پیامبر (ص) بوده که در جنگ های اُحد، بدر و دیگر غزوات نبی اکرم (ص) حضور داشته و در جنگ یمامه با مسیلمه کذاب به درجه شهادت رسید.
ریژاو یا همان ریجاب
ریژاو منطقه‌ای تفریحی و گردشگری زیبا در ۱۲۰ کیلومتری شمال غرب کرمانشاه در مسیر دالاهو به سرپل ذهاب و در میان قله‌های برفگیر، دره‌های عمیق، دامنه‌های پوشیده از درخت و در کنار رودخانه‌ای خروشان، منطقه‌ای بکر و زیبا قرار گرفته و نامش 'ریجاب' است.
کرمانشاهیان، ریجاب را در زبان محلی 'ریژاو' به معنی محل ریزش آب و آبشار می نامند به حق که نامی شایسته است چرا که با نخستین نگاه می‌توان بدلیل نامگذاری این منطقه پی برد، از لابه‌لای کوه‌های منطقه، چشمه‌های بسیار زیبایی جریان دارد که موجب پرآبی ریجاب شده است.
اخیرا (۲۵آبان۱۴۰۲) نام شهر ریجاب در جلسه کمیسیون نامگذاری استان کرمانشاه به «ریژآو» تغییر یافت.
۲۶ اثر جهانی ایران در فهرست یونسکو/ ایران در میان ۱۰ کشور اول جهان
تا پیش از انقلاب اسلامی هیچ‌کدام از آثار فرهنگی، تاریخی و طبیعی کشور در فهرست میراث‌جهانی به ثبت نرسیده بود. در سال ۱۳۵۸ (۱۹۷۹)سه اثر چغازنبیل، تخت‌جمشید و میدان امام (نقش جهان) اصفهان در فهرست میراث‌جهانی قرار گرفت. از آن سال به بعد در حدود ۲۴ سال هیچ پرونده‌ای برای ثبت‌جهانی تشکیل نشد و بعد از بیش از دو دهه، تخت سلیمان در آذربایجان‌غربی در سال۱۳۸۲ (٢٠٠٣) و مجموعه ارگ بم کرمان ۱۳۸۲ (۲۰۰۳)و مجموعه پاسارگاد در فارس در سال ۱۳۸۳ (٢٠٠۴) در یونسکو به ثبت جهانی رسید. این روند در سال های بعد ادامه پیدا کرد و گنبد سلطانیه در زنجان در سال ۱۳۸۴ (٢٠٠۵) و محوطه بیستون در کرمانشاه در سال ۱۳۸۵ (٢۰٠۶) هفتمین و هشتمین اثر ملی ایران هستند که در یونسکو ثبت‌جهانی شده‌اند.
مجموعه کلیساهای آذربایجان شامل قره کلیسا، سن استپانوس و زُر زُر در سال ۱۳۸۷ (٢٠٠٨) و سازه‌های آبی شوشتر در خوزستان در سال ۱۳۸۸ (٢٠٠٩) نهمین و دهمین آثار ثبت شده ایران هستند که در فهرست جهانی ثبت شده‌اند و در ادامه این روند در سال ۱۳۸۹ (٢٠١٠) که ایران موفق به ثبت دو اثر در فهرست جهانی شد، بازار تبریز در استان آذربایجان شرقی و بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی در استان اردبیل به دلیل ویژگی‌های معماری و تاریخی در حافظه جهانی قرار گرفت.
با ثبت مجموعه باغ‌های ایرانی شامل ۹ باغ پاسارگاد در مرودشت فارس، باغ ارم شیراز، چهل‌ستون اصفهان، باغ فین کاشان، عباس‌آباد بهشهر، باغ شاهزاده کرمان، اکبریه بیرجند، باغ دولت آباد یزد و پهلوان‌پور مهریز یزد در سال ۱۳۹۰ (٢٠١١)، مسجد جامع اصفهان و برج گنبد قابوس در گلستان در سال ۱۳۹۱ (٢٠١٢) و مجموعه فرهنگی تاریخی (کاخ) گلستان تهران سال ۱۳۹۲ (٢٠١٣)، در یونسکو تعداد آثار جهانی ایران در طول ۳۵ سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی به ۱۶ اثر رسید.
شهر سوخته در سیستان و بلوچستان که در سال ۱۳۹۳ (٢٠١۴) در یونسکو به ثبت رسید و بلافاصله در سال بعد منظر فرهنگی روستای میمند در کرمان و محوطه باستانی شوش در استان خوزستان در سال ۱۳۹۴ (٢٠١۵) به فهرست جهانی یونسکو ملحق شدند.
در سال ۱۳۹۵ (٢٠١۶) ایران موفق به ثبت دو اثر ارزشمند ملی در فهرست جهانی یونسکو شد، در پرونده اول بیابان لوت که در پهنه استان‌های کرمان، خراسان جنوبی و سیستان و بلوچستان قرار دارد جایگاه جهانی پیدا کرد؛ دومین پرونده‌ای که در سال ۱۳۹۵ (٢٠١۶) از ایران در حافظه جهانی یونسکو به ثبت رسید، مجموعه ۱۱ رشته قنات و کاریز ایرانی شامل قصبه گناباد، بلده فردوس، باغ زارچ یزد، حسن‌آباد مهریز، آسیاب‌آبی میرزانصرالله مهریز، گوهرریز جوپار کرمان، دوقلوهای اکبرآباد و قاسم‌آباد بروات، مون اردستان، وزوان میمه و مزدآباد اصفهان که از قدیمی‌ترین و عجیب‌ترین سیستم‌های آبرسانی جهان و شاهکار معماری و مهندسی ایرانی است.
ثبت شهر تاریخی یزد به عنوان نخستین شهر تاریخی ایران در سال ۱۳۹۶ (٢٠١٧)، چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی فارس در سال ۱۳۹۷ (٢٠١٨) و جنگل‌های هیرکانی در استان‌های گلستان، مازندران، گیلان و سمنان در سال ۱۳۹۸ (٢٠١٩)، سه اثر ارزشمندی است که در سالهای پیش از شیوع کرونا در یونسکو به ثبت رسید و فروکش کردن کرونا، منظر فرهنگی اورامانات/ هورامان در منطقه کرمانشاه و کردستان و راه‌آهن سراسری ایران در سال ۱۴۰۰ (۲۰۲۱) در فهرست جهانی یونسکو قرار گرفتند.