به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، حسین فرجامی امروز (چهارشنبه) در نشست علمی تخصصی تبیین ظرفیت‌ها و راهبردهای تحقیقاتی در جنوبگان در محل ساختمان پژوهشگاه ملی اقیانوس شناسی، جنوبگان را منطقه زیر مدار ۶۰ درجه بر اساس معاهده قطب جنوب در سال ۱۹۵۹ دانست و افزود: از دید علمی مرز میان آب‌های سرد اقیانوس شمالی و آب‌های گرم اقیانوس جنوبی به عنوان مرز جنوبگان شناخته می شوند.
وی قطب جنوب را یکی قاره های جهان دانست که بزرگتر از اروپا است و اظهار داشت: این قاره خشک ترین قاره جهان است که ۹۰ درصد آن را آب‌های شیرین فراگرفته است همچنین ۹۸ درصد آن پوشیده از یخ و پربادترین منطقه جهان شناخته می‌شود.
فرجامی با بیان اینکه این قاره دارای تنوع جانوری و گیاهی در خشکی و تنوع جانوری بالا در آب ها است، یادآور شد: قاره جنوبگان تاکنون ناشناخته ترین منطقه فاقد سکنه است.
رییس مرکز تحقیقات جنوبگان با اشاره به اهمیت این منطقه خاطرنشان کرد: یکی از مهمترین ویژگی های این منطقه، کنترل اقلیم و گرمایش زمین است. زیرا این منطقه به دلیل تبادل آب های سرد و گرم به دلیل جریان های اقیانوسی مانع از افزایش گرمای زمین خواهد شد.
وی دیرینه اقلیم شناسی، رصد توفان های مغناطیسی ناشی از انفجارهای سطح خورشید، ایجاد مطالعات در اعماق فضا، ردیابی ماهواره‌ها، پایه گذاری شبکه های پایش و کنترل از راه دور سامانه تسلیحات آفندی و منبع غنی از داده های زمین شناسی، زیست شناسی، فیزیک و شیمی را از دیگر جنبه های اهمیت جنوبگان نام برد.
فرجامی در مورد اهمیت تحقیقات در جنوبگان از جنبه اقتصادی اظهار داشت: استحصال توده یخ، مواد فسیلی، مواد شیلات، مواد معدنی و توریسم مهم است. همچنین از جهت مختلف علمی، حقوقی و اقتصادی و دستیابی به فناوری های نوین و ارتباطی حائز اهمیت است.
وی با اشاره به آغاز کار کمیته علمی تحقیقات جنوبگان در سال ۱۹۵۸ گفت: فعالیت های این کمیته منجر به تدوین معاهده جنوبگان توسط ۱۲ کشور در سال ۱۹۵۹ شد تا انتهای اراضی متعلق به کشورها در این قاره مشخص شده و کشورهای دیگر هم بتوانند از آن استفاده کنند.
فرجامی یادآور شد: کشورهای مختلف با تایید و ساماندهی این کمیته می توانند وارد معاهده شوند و تنها راه وارد شدن به معاهده انجام مطالعات تاثیرگذار است که ابتدا به صورت عضو غیرمشورتی و بعد از طی مراحل مختلف به عضو اصلی معاهده تبدیل می شوند. بنابراین فعالیت مستمر، حضور موثر و داشتن برنامه علمی منسجم و پیشرفته در جنوبگان تنها راه دستیابی به این منطقه است. با توجه به همین اهداف دکتر محمدرضا شکری سال ۱۳۷۷ از طرف پژوهشگاه در ماموریتی سه‌ماهه به جنوبگان اعزام شده است.
وی با اشاره به تشکیل مرکز مطالعات قطب جنوب در پژوهشگاه سال ۱۳۹۲ نیز ادامه داد: همزمان کمیته راهبری جنوبگان به دستور وزیر وقت علوم، تحقیقات و فناوری تشکیل شد و پژوهشگاه در سال ۲۰۱۴ درخواستی برای عضویت به کمیته علمی تحقیقاتی جنوبگان می فرستند و در سی و سومین نشست کمیته در نیوزیلند و بعد از بررسی ها، ایران عضو کمیته می‌شود.
فرجامی تاکید کرد: برنامه تحقیقات ایران شامل بسترسازی و آغاز فعالیت تحقیقاتی همراه با احداث پایگاه تحقیقات دایمی در جنوبگان با هدف بهره مندی ایران از منافع علمی، اقتصادی و طرح های مختلف در زمینه اقتصادی و حقوقی است. مراحل اجرای احداث پایگاه تحقیقاتی تهیه شده است و بر اساس رصد و بررسی مستندات تحقیقات و تجربیات کشورهای دیگر، احداث پایگاه طی برنامه ای ۵ ساله قابل انجام است. همچنین ارائه طرح جنوبگان به نهادهای تصمیم گیر مانند مجلس شورای اسلامی و مجمع تشخیص مصلحت نظام و گنجاندن موضوعات جنوبگان در موضوعات مورد حمایت صندوق حمایت از پژوهشگران کشور از دیگر اقدامات پژوهشگاه است.
وی به طرح های تحقیقاتی مشترک پژوهشگاه با دیگر کشورها اشاره کرده و گفت: یک طرح تحقیقاتی با مرکز تحقیقات سنجش از دور نانسن روسیه واقع در سنت پترزبورگ برای بررسی پدیده کم‌فشارهای قطبی در حال انجام است. همچنین در حال مذاکره با کشورهای استرالیا، ایتالیا و شیلی هستیم. همچنین کارگاه های آموزشی نیز با حضور کارشناسان خارجی در ایران برگزار شده است.
سفر به جنوبگان
محمدرضا شکری نویسنده کتاب «سفر به جنوبگان، قاره یخی»، نیز در این نشست علمی‌تخصصی با اشاره به سفر ۲۵ سال قبل خود به جنوبگان در قالب ماموریت تحقیقاتی و برخی از خصوصیات اقلیمی و جغرافیایی این منطقه اظهار داشت: تنها ۲ درصد از حاشیه قاره جنوبگان و به مدت ۲ ماه در تابستان از برف و یخ خالی است و اکثر ایستگاه های تحقیقاتی در همین منطقه که به نام واحه مشهور است، ساخته شده اند. قاره جنوبگان هم سه بخش شرقی، غربی و شبه جزیره ای دارد.
نویسنده کتاب سفر به جنوبگان، قاره یخی در توضیح وضعیت دمای این منطقه گفت: کمترین دمای ثبت شده در جهان ۸۹ درجه زیر صفر بوده که در سال ۱۹۸۳ در منطقه وستوک متعلق به روسیه ثبت شده است. دمای هوا در واحه ها طی تابستان و فقط برای یک یا دو ساعت به بالای صفر می رسد.
وی ادامه داد: مشکل اصلی سوزبرف‌هایی است که با سرعت ۳۰۰ کیلومتر در ساعت در این منطقه می وزد و برای پژوهشگران مشکل ایجاد می کند.
شکری گفت: کلاهک های یخی نیز در سال تا هزار متر جابه جا می شود، دانشمندان معمولا این حرکت را ثبت می کنند و در سال های اخیر نیز به دلیل تغییرات اقلیم حرکت این کلاهک ها بیشتر شده است.
وی در مورد محل پایگاه ها توضیح داد: پایگاه ها روی سرزمین های عاری از یخ احداث شده و چند ایستگاه در سال های اولیه روی سپر یخی ساخته شده اند که معمولا با خطر تخریب روبرو است مانند پایگاه هندوستان که در سال ۱۹۸۵ تاسیس و پنج سال بعد تخریب شد. یخ های دریایی جنوبگان نیز معمولا مشکلی برای حرکت کشتی ها هستند و جبهه یخی جنوبگان مرتب توسط شناورهای تحقیقاتی پایش می شوند.
شکری همچنین در مورد تنوع زیستی در این منطقه گفت: ۱۹ گونه پرنده، ۱۴ گونه نهنگ اقیانوس جنوبی، ۶ گونه فک، ۷ گونه پنگوئن و میگوی کریل نیز وجود دارد.
استاد دانشگاه شهید بهشتی با اشاره به اهمیت پژوهش در منطقه جنوبگان گفت: این منطقه آزمایشگاه طبیعی است، نقش مهمی در تعادل اقلیم و جریانات اقیانوس های جهان دارد، چالش های حقوقی و خاصی برای حضور در این منطقه وجود دارد و کشورهای مختلف ادعای مالکیت در این منطقه دارند که موجب تعارض و رقابت شده اند، همچنین تحقیق در این منطقه به فهم بهتر از محیط زیست منجر می شود.
هزینه تاسیس یک پایگاه متوسط در جنوبگان از ۱۰۰ هزار تا ۱ میلیون دلار
نویسنده کتاب سفر به جنوبگان، قاره یخی با اشاره به وجود معادن مختلف در این منطقه گفت: زغال سنگ، هیدروکربن، سنگ‌آهن، پلاتین، مس، کروم و اورانیوم در این منطقه وجود دارد ولی به دلیل شرایط آب و هوایی، دسترسی محدود و حفاظت قانونی استخراج معادن مشکل دارد و پروتکل حفاظت از محیط‌زیست نیز فعالیت معدن‌کاری را در این منطقه ممنوع کرده است.
شکری به تاریخچه کشف جنوبگان توسط یک گروه نروژی در سال ۱۹۱۱ اشاره کرد و گفت: محقق نروژی روالد اماندسن در سال ۱۹۱۱ و بعد گروه انگلیسی اسکات در سال ۱۹۱۲ به این منطقه رفتند. امروزه نیز ۷۵ ایستگاه شامل ۴۵ ایستگاه دائم و ۳۰ ایستگاه فصلی تحقیقاتی در این منطقه وجود دارد؛ در حالی که در سال ۲۰۰۶ تنها ۴۰ ایستگاه وجود داشت.
به گفته وی قدیمی ترین ایستگاه در این منطقه در سال ۱۹۰۳ تاسیس شده است، آمریکا در سال ۱۹۵۷ و روسیه در سال ۱۹۵۸ پایگاهی در این منطقه تاسیس کردند.
شکری فرصت های پژوهشی در این منطقه را برشمرد و گفت: بررسی تاثیرات اقلیمی بر منابع آب شیرین، شناسایی و استخراج منابع معدنی، همکاری های بین المللی و افزایش سطح آگاهی و توسعه دانش و فناوری از فرصت های پژوهشی این منطقه هستند.
وی به تشریح هزینه تاسیس ایستگاه در این منطقه پرداخت و افزود: این موضوع به موقت یا دائم بودن ایستگاه، هدف آن و تعداد محققانی که قرار است در آن مستقر شوند، بستگی دارد. بر اساس گزارش سازمان همکاری های بین المللی جنوبگان، هزینه متوسط احداث یک پایگاه میدانی حدود ۱۰۰ هزار دلار است اما بررسی ها از اقدامات کشورهای دیگر نشان می دهد احداث و نگهداری چنین پایگاهی تا سالی ۱۰ میلیون دلار هم هزینه دارد.
شکری در پایان توصیه کرد بهتر است قبل از احداث پایگاه، تحقیقات زیادی در قالب اعزام محققان به جنوبگان انجام شود. همچنین با توجه به برتری پایگاه های متحرک نسبت به پایگاه ثابت، احداث پایگاهی متحرک یا در مجاورت دیگر پایگاه ها بررسی شود.
در این مراسم از کتاب سفر به جنوبگان، قاره یخی رونمایی و از خدمات مهندس حسین اردکانی و دکتر محمدتقی زمانی پیشکسوت های حوزه همچنین محمدرضا شکری و سمیه نهاوندیان برای تحقیقات در زمینه قطب جنوب تجلیل شد.