مصطفی دِه‌‍‌پهلوان در گفت‌وگو با خبرنگار میراث‌فرهنگی ایرنا اظهار داشت: پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری از ۵ پژوهشکده باستان‌شناسی، حفاظت و مرمت، ابنیه و بافت‌های تاریخی، مردم‌شناسی و زبان‌شناسی، کتیبه‌ها و متون و همچنین سه گروه پژوهشی گردشگری، میراث طبیعی و هنرهای سنتی و دو پایگاه پژوهشی آثار دفاع مقدس و ثبت آثار فرهنگی، تاریخی و طبیعی تشکیل شده که امیدوارم در آینده سه گروه پژوهشی پیش گفته با جذب اعضای هیات علمی تخصصی به پژوهشکده تبدیل شوند.
وی افزود: پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری وابسته به سازمان میراث فرهنگی و گردشگری وقت در سال ۱۳۸۳بر اساس مجوز شورای گسترش آموزش عالی تأسیس شد و بر دو حوزه تخصصی میراث فرهنگی و گردشگری تمرکز دارد، البته وزنه گردشگری کمی سبک‌تر است، هر چند ظرفیت و زمینه‌های لازم برای افزایش وزن آن وجود دارد که در برنامه‌ها و اولویت‌های کاری قرار دارد.
پژوهشگاه «قوه عاقله» وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی
ده‌پهلوان پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری را قوه عاقله وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی دانست و گفت: حوزه پژوهش باید رشد کند و در حیطه‌های مختلف و مرتبط با این سه حوزه گام بردارد، باید از ظرفیت‌های غنی میراث فرهنگی کشور به نفع گردشگری به درستی استفاده کنیم.
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری گفت: تهیه و تکمیل اطلس جامع و بانک اطلاعاتی در حوزه باستان‌شناسی، زبان‌شناسی و مردم‌شناسی و حتی گردشگری از نخستین و مهمترین مأموریت‌های اصلی پژوهشگاه است، البته برنامه‌هایی از سال‌های قبل شروع شده که سال به سال هم تکمیل خواهد شد، ما ۲۰ اولویت را مشخص کردیم.
نخستین اولویت ما بررسی و آسیب‌شناسی ارتباط و تعامل پژوهشگاه با وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است، همیشه این نگاه و تصور وجود داشته که تعامل مؤثری بین ما وجود ندارد، که خوشبختانه در دوره وزارت مهندس ضرغامی با نگاهی که به جایگاه پژوهش و پژوهشگاه ایجاد شده این تصور در حال ترمیم و اصلاح است
وی افزود: در حوزه طرح‌های یک درصد پژوهشی در کمیته نشریات و کتب، همکاری‌های جدی با وزارت متبوع آغاز شده است؛ از سال‌های گذشته رسم بر این بوده که کارشناسان پژوهشگاه در تهیه پرونده‌های ثبت جهانی و تهیه پاسخ استعلام‌های کارشناسی به ویژه در طرح‌های عمرانی مانند راه‌سازی، سدسازی و آب‌رسانی گازرسانی که با محوطه‌های باستانی و تاریخی یا منظرهایی که سیمای طبیعی و تاریخی ارتباط دارند، ورود و پیوست‌های تاریخی و فرهنگی را طبق برنامه چهارم و ششم توسعه تدوین می‌کنند و شورای فنی وزارت میراث فرهنگی هم بر اساس گزارش‌های کارشناسان اعضای هیات علمی پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری تصمیم می‌گیرد که مجوز آغاز طرح‌های عمرانی کشور را بدهد یا ندهد، اگر هم مشروط می‌دهد چه مسائلی از سوی مجریان طرح‌ها باید رعایت شود.
توان انجام پیچیده‌ترین طرح‌های پژوهشی را داریم
ده‌پهلوان توضیح داد: موزه‌های استان تهران به مرمت نیاز دارند، امسال و سال گذشته از کارشناسان پژوهشکده‌های مختلف در پژوهشگاه کمک گرفته‌اند، همچنین استان‌ها اگر به فعالیت تخصصی اضطراری نیاز داشته باشند، از ما مشورت می‌گیرند، هفته‌های گذشته کارشناسان پژوهشکده ابنیه و بافت برای کاوش محوطه باستانی سیلک کاشان و آتشکده ویگل اعزام شدند، امیدواریم با اعتبارات مالی که وزارت میراث فرهنگی و استان تامین کنند کار اجرایی حفاطتی این دو سایت هم انجام شود. همچنین کارشناسان پژوهشکده حفاظت و مرمت از گوردخمه روان‌سر در کرمانشاه بازدید کردند، یادگاری نویسی‌های زیادی آنجا بود که باید تحت نظارت کارشناسان مرمت پژوهشگاه پاک و پیراسته شود.
مطالعات و پژوهش‌های همکاران ما به دلیل جنس و ماهیت پژوهشی این حوزه نباید با همان عینک پژوهش‌های دانشگاهی دیده شودرئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری با اشاره به ماموریت‌های ۲۰گانه این پژوهشگاه گفت: توان و زمینه لازم برای پیچیده‌ترین طرح‌های تخصصی مطالعات و پژوهشی میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی مورد نیاز حاکمیتی در پژوهشگاه وجود دارد.
وی گفت: البته بخش زیادی از توان پژوهشی ما هم اکنون هم صرف این امور می‌شود که خروجی پژوهشی هم دارد، از آنجایی که بخش زیادی از این پژوهش‌ها خروجی ندارد، این موضوعات برای کارشناسان وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و سازمان برنامه و بودجه قابل لمس نیست، آنها بیشتر دنبال این هستند که به ازای ۸۷ عضو هیات علمی پژوهشگاه خروجی مقالات علمی و مطالعات پژوهشی وجود داشته باشد، آن را در کفه ترازو می‌گذارند و با مقالات دانشگاهی مقایسه می‌کنند، مطالعات و پژوهش‌های همکاران ما به دلیل جنس و ماهیت پژوهشی این حوزه نباید با همان عینک پژوهش‌های دانشگاهی دیده شود.
بودجه پژوهشی با کشورهای جنوب خلیج‌فارس اصلا قابل مقایسه نیست
ده‌پهلوان گفت: ۷۰ تا ۸۰ درصد جنس کار پژوهش دانشگاهی با فعالیت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری متفاوت است، نوع نگاه به مسائل و ارتقا اعضای هیات علمی پژوهشگاه باید تغییر کند، با این اعتبار محدود و تعداد اعضای هیات علمی و کارشناس، کار پژوهشی خیلی خاصی نمی توان انجام داد.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری افزود: «شهر سوخته» سیستان و بلوچستان، تمدن «ارت» در جیرفت کرمان، نیایشگاه «چغازنبیل» و محوطه شوش در خوزستان، پاسارگاد و تخت جمشید در فارس، «چگاسفلی» و ده‌ها محوطه دیگر وجود دارد که نیاز به پژوهش‌های پرسش‌محور کلان دارند، وضعیت پژوهشی در کرانه‌ها و پس‌کرانه‌های خلیج‌فارس چگونه است، وضعیت بودجه‌های پژوهشی ما با بودجه‌های پژوهشی کشورهای جنوب خلیج‌فارس اصلا قابل مقایسه نیست، هیچی نداریم.
وی توضیح داد: در خوزستان گورستان‌های تاریخی داریم که هزاران شی تاریخی از آن در حال خارج شدن است، متاسفانه اعتبارات ما به اندازه‌ای نیست که یک میلیارد تومان به این گورستان‌های تاریخی تخصیص دهیم تا پرسش‌محور، هدفمند و روشمند کاوش و اطلاعات میراثی آن استخراج شوند و اشیا و یافته‌های آن که ثروت ملی است به موزه‌های خودمان بیاید نه از اینکه از موزه‌های خارج از کشور سر در بیاورد.
۴۰ عضو هیات علمی پژوهشگاه بازنشسته می‌شوند/ به ۱۰۰ عضو جدید نیاز داریم
ده‌پهلوان گفت: برخی از پژوهشکده‌های ما در حال تبدیل شدن به گروه هستند زیرا در سه سال آینده ۴۰ عضو هیات علمی پژوهشگاه بازنشسته می‌شوند، ما نیاز داریم اعضای جدید هیات علمی آن هم در رشته‌های جدید و میان رشته‌ها جذب کنیم. این همه بر ارتقا صنعت گردشگری تاکید می‌شود ما یک گروه پژوهشی داریم با چهار عضو هیات علمی؛ اگر می‌خواهیم نتیجه بگیریم باید۲۰ عضو هیات علمی در این گروه داشته باشیم تا با توان بالا در صنعت گردشگری بسترسازی، برنامه‌ریزی، سیاست‌گذاری و آسیب‌شناسی شود.
اگر آزمایشگاه‌های تخصصی و پژوهشی میراث فرهنگی ارتقا نیابد، در آینده دچار وقفه‌های زیادی در این حوزه‌های می‌شویموی بیان کرد: با توجه به نیازها، برای ۵ سال آینده دست‌کم ۱۰۰ عضو جدید هیات علمی نیاز داریم، ۵۰ درصد اعضای هیات علمی ما در سال‌های آینده بازنشسته می‌شوند، علاوه بر حوزه‌های کنونی در حوزه‌های جدید هم به هیات علمی نخبه نیاز داریم، باید زمینه جذب نخبگان اتفاق بیفتد.
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری افزود: برخی وزارتخانه‌ها حدود ۲ هزار عضو هیات علمی دارد، اما وزارت میراث‌فرهنگی ۸۷ عضو هیات علمی دارد، اگر می‌خواهیم وابستگی به نفت را کنار بگذاریم، گردشگری را ارتقا دهیم، در حوزه میراث‌فرهنگی پژوهش کنیم، اگر قصد داریم میراث در خطر را به درستی ثبت و ضبط کنیم، به بیش از این موارد نیاز داریم؛ متاسفانه در سازمان‌های بالادستی این موضوع جدی گرفته نمی‌شود، اگر آزمایشگاه‌های تخصصی و پژوهشی میراث فرهنگی ارتقا نیابد، در آینده دچار وقفه‌های زیادی در حوزه‌های تخصصی و پژوهشی می‌شویم.
بدون تاریخ‌گذاری کربن ۱۴ کاوش‌ها عقیم می‌ماند
ده‌پهلوان تاریخ‌گذاری کربن ۱۴ را از اولویت‌های دیگر پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری عنوان کرد و گفت: این شیوه را در کشور نداریم، برای آن به فناوری هسته‌ای نیازمندیم، باید به تفاهمی برسیم که بخشی از اشیا را به مراکز هسته‌ای بفرستیم، کار که انجام شد مراحل بعدی را از جای دیگری پیگیری کنیم، هنوز نمی‌دانم در روند مطالعات به این شیوه اختلال پیش می‌آید یا خیر؛ نمی‌دانم.
نیاز داریم در سال، ۵۰۰ نمونه تاریخ گذاری کربن ۱۴ برای درک صحیح سازوکار فرهنگی محوطه‌ها داشته باشیم، اما همه را به خارج از کشور ارسال می‌کنیم، اگر این فناوری را نداشته باشیم بخش زیادی از کاوش و نتایج علمی ما عقیم می‌ماندرئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری افزود: فناوری تاریخ‌گذاری کربن ۱۴ در سایر کشورهای جهان در یک مرکز پژوهشی مستقر و متمرکز است، پس از کاوش علمی، نمونه‌ها به آن مرکز فرستاده می‌شود و تاریخ‌گذاری را اعلام می‌کنند، ما حداقل نیاز داریم در سال، ۵۰۰ نمونه کربن ۱۴ برای درک صحیح سازوکار فرهنگی محوطه‌ها داشته باشیم، اما همه را به خارج از کشور ارسال می‌کنیم و از آنها خواهش می‌کنیم کار ما را انجام دهند، اگر کربن ۱۴ نداشته باشیم بخش زیادی از کاوش و نتایج علمی ما عقیم می‌ماند.
وی تصریح کرد: البته از سالیان دور تاریخ‌گذاری ترمولومینسانس را در پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری داریم اما باید به روز شود، باید بتوانیم در شبکه آزمایشگاهی کشور حضور جدی و فعال داشته باشیم تا روز به روز از این مواد خام و خاموش که در حوزه میراث فرهنگی داریم به درستی استفاده کنیم و آنها را به حرف در بیاوریم.
ده‌پهلوان اظهار داشت: همه از دانشگاه تا دستگاه‌های مختلف می‌گویند «کمک می‌کنیم»، به جرأت می‌توانم بگویم نسبت به دانشگاه‌های ترکیه حداقل ۳۰ سال در این حوزه عقب‌تر هستیم،کشورهای پیشرفته مانند آمریکا، کانادا، چین، فرانسه و انگلیس را نمی‌گویم، همین کشور همسایه را می‌گویم.
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری با بیان اینکه تاریخ‌گذاری کربن ۱۴سرنخ‌های زیادی دارد، توضیح داد: آزمایش ژنتیک مدرن در بیمارستان بقیه‌الله (عج) انجام می‌شود، اما آزمایشگاه ژنتیکDNA کهن خیلی دشوار است، هر آزمایشگاهی هم از پس آن بر نمی‌آید، دورخیز کردیم این آزمایشگاه را در دانشگاه تهران راه‌اندازی کنیم اما نتوانستیم، امیدوارم با کمک وزارت میراث‌فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و سایر نهادهای مرتبط، این مجموعه برای کشور راه‌اندازی شود، دانش آن را داریم فقط پول و مکان می‌خواهد.
میراث فرهنگی به فراتر از پوست‌اندازی نیاز دارد
ده‌پهلوان گفت: میراث فرهنگی در کشور به فراتر از پوست‌اندازی نیاز دارد، موزه ملی ایران بیش از ۸۰ سال قدمت دارد، حدود ۲ ماه پیش برای انعقاد قرارداد به موزه آرمیتاژ در روسیه رفتیم، آنها مجموعه‌ای با عنوان آرمیتاژ جدید (New Hermitage) دارند که ۳۰ کیلومتر خارج از شهر است، مجموعه‌ای بسیار وسیع، همه آزمایشگاه‌های لازم را آنجا مستقر کردند، مخازن امن و بزرگ و استاندارد، کتابخانه‌های بزرگ می‌سازند، اما ما در موزه ملی ایران و پژوهشگاهی که برای فقط یک پژوهشکده(حفاظت و مرمت) ساخته شده است، نمی‌توانیم رشد چشم‌گیری داشته باشیم.
رئیس پژوهشگاه میراث‌فرهنگی و گردشگری گفت: ما حتی اینقدر هم فضا نداریم تا همه پژوهشگران‌مان را که در ساختمان‌های مجزا و پراکنده ، استقرار دارند در یک ساختمان واحد متمرکز کنیم؛ آزمایشگاه‌های پژوهشگاه حتی استاندارد اولیه سلامت، ایمنی و محیط زیست (HSE )را هم ندارد، تهویه هوا در طبقه منفی۲ این ساختمان اصلا خوب نیست، کارشناسان مستقر اینجا ممکن است دچار آسم شوند، حتی اگر کار آزمایشگاهی انجام ندهد، اینها حداقل‌های استاندارد است، نیاز است یک ساختمان مناسب حتی خارج از تهران برای این پژوهشگاه در نظر گرفته شود.گاهی باید میزها را سانتی‌متر سانتی‌متر جابه‌جا کنیم تا یک میز کار دیگر اضافه کنیم، این طوری نمی‌توانیم در این حوزه پیشرفتی داشته باشیم.
«میراث فرهنگی باید به عنوان زمینه تخصصی، علمی و جدی فرض شود، میراث فرهنگی کار تفننی و فقط بازدید از تخت جمشید نیست، برای همان تخت جمشید هم اگر علم حفاظت و مرمت نداشته باشیم بخش عمده آن تا ۲۰۰ سال آینده نابود می‌شود. اگر ادعای ما این است این میراث را باید برای آیندگان تا ابد حفظ کنیم مطمئنا باید با دانش روز پیش برویم»
با جذب نخبگان می‌توانیم برای همه حوزه‌های کشور نقشه راه ارائه کنیم
ده‌پهلوان گفت: یک پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری است و یک کشور بزرگ به نام ایران، برخی وزارتخانه‌ها شاید چندین پژوهشگاه با موضوع مشخص داشته باشند، اما وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است و همین یک پژوهشگاه برای کل کشور، با حوزه ماموریتی مهم برای حفظ و حراست از میراث فرهنگی و تمدنی و گردشگری برای آینده.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اظهار داشت: عربستان با اینکه میراث فرهنگی کمتری نسبت به ایران دارد، اما در حوزه پژوهشی بسیار وسیع و قوی کار می‌کند، جذب اعضای هیات علمی اگر دقیق و موثر انجام شود و نیروهای نخبه را دور هم جمع کنیم، می‌توانیم برای همه حوزه‌های کشور نقشه راه ارائه کنیم.
مدیران موزه‌ها باید با ان‌اف‌تی آشنا شوند
ده‌پهلوان گفت: میراث دیجیتال یعنی هر آنچه که می‌توان از میراث‌فرهنگی در قالب ارقام و آمار، تحلیل و نموداری شود، از بانک‌های اطلاعاتی گرفته از نقشه باستان‌شناسی کشور، اطلس‌های مردم‌شناسی و زبان‌شناسی با ستانده‌های تحلیل شده که برای مخاطب پژوهشگر قابل لمس باشد؛ این دیجیتالی‌سازی اطلاعات است که می‌تواند شامل متن، عکس، طرح، پلان، نقشه و فیلم باشد.
میراث دیجیتال یعنی هر آنچه که می‌توان از میراث‌فرهنگی در قالب ارقام و آمار، تحلیل و نموداری شود
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری افزود: حدود ۱۲سال پیش کتابی با عنوان محاسبات رایانه‌ای در باستان‌شناسی را ترجمه کردم، امروز هوش مصنوعی، متاورس و ان‌اف‌تی آمده است که شاید تعداد زیادی از کارشناسان حوزه میراث فرهنگی از مضرات و آسیب‌ها، فرصت‌ها و مزایای آن اصلا اطلاعی ندارند.
وی گفت: موضوع تملک دارایی و حقوق مادی و معنوی ان‌اف‌تی (NFT) آثار، مقوله‌ای است که حتما باید به آن پرداخته شود، مثلا از مجموعه تابلوهای موزه‌ای، عکاسی کردند و قراردادی بستند که حق ان‌اف‌تی برای عکاس محفوظ است، آن عکاس می‌تواند برای همیشه از این حق بهره‌برداری کند که درآمد هنگفتی خواهد بود و اگر مدیران موزه این موضوع را آگاه نشوند ممکن است این مساله تکرار شود، البته اگر بیاموزیم خوبی‌های این فناوری‌ها از بدی‌های آن بیشتر است.
جای خالی نرم‌افزارهای موزه‌ای کاملا حس می‌شود
ده‌پهلوان خاطر نشان کرد: در بخش بازسازی‌های سه بعدی در فضای میراثی به آن نیاز داریم، نرم افزارهای موزه‌ای است که جای خالی آن کاملا حس می‌شود؛ با تلفن همراه و ایرپاد محتواهای متنوع را ببیند در یک بازدید موزه‌ای از یک تا ۳۰۰ ساعت محتوا دریافت کند، هر لحظه می‌تواند این اطلاعات را ملاحظه کند البته محتوا باید جذاب باشد و پیام شی به صورت کامل و جذاب و قابل فهم برای گروه‌های مختلف از کودک و نوجوان و بزرگ سال تا گروه‌های خاص تولید و ارائه شود. عکاسی‌های دیجیتالی و سه بعدی از اشیا ضروری است، اگر روزی شی بشکند می‌توان به راحتی آن را مرمت و بازسازی کرد.
رئیس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری اظهار داشت: امروز نقشه‌برداری از محوطه‌های باستانی به دوربین‌های تئودولیت (Theodolite) و توتال استیشن (Total Station) ندارد، پهپاد به راحتی با دقت یک سانتی‌متر فوتوگرامتری کند، و در حد سه چهار ساعت می‌توان حدود ۳۰ هکتار یک محوطه باستانی را نقشه‌برداری کرد. اسکن زمین و تحویل عکس‌های ماهواره‌ای، فناوری‌های روز دنیاست و در حوزه‌های باستان‌شناسی، حفاظت و مرمت می‌تواند به پژوهشگران کمک کند، ما در حوزه دیجیتال و فناورانه در میراث فرهنگی بسیار تهی هستیم.
گردشگری می‌تواند برای پژوهش میراث‌فرهنگی آورده داشته باشد
ده‌پهلوان درباره پژوهش‌های حوزه گردشگری گفت: یکی دو مورد در سال‌های گذشته انجام شده دو طرح پژوهشی هم امسال داریم، با چهار و پنج پژوهشگر نمی‌توان برای گردشگری ایران کار خارق‌العاده‌ای انجام داد، این موضوع باید به سمت دانشگاه‌ها سوق داده شود، گروه گردشگری پژوهشگاه باید ارتقا پیدا کند و تعامل درستی با معاونت گردشگری وزارت متبوع باید شکل بگیرد، صنعت گردشگری ایران مانند دریا وسیع است، پژوهشگاه با این شرایط کنونی توان پاسخ‌گویی به نیازهای پژوهشی این حوزه را ندارد. از گردشگری برای حفاظت و پژوهش در حوزه میراث فرهنگی می‌توان آورده داشته باشیم، اما گردشگری ایران هنوز در مسائل عینی و پایه ای و اولیه باقی مانده است.