به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، افتتاحیه هفتمین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی و ششمین جایزه جهانی علوم انسانی دوشنبه ۲۲ آبان ماه در فرهنگستان علوم برگزار شد.
در این رویداد محمدعلی زلفی‌گل وزیر علوم، تحقیقات و فناوری، غلامعلی حدادعادل رئیس شورای تحول و ارتقا علوم انسانی، حجت الاسلام رضا غلامی رئیس مجمع عالی علوم انسانی اسلامی، حجت الاسلام احمدحسین شریفی دبیر مجمع عالی علوم انسانی اسلامی و جمعی از فعالان این حوزه حضور داشتند.
حجت الاسلام رضا غلامی درباره نسبت متقابل علوم انسانی اسلامی و جامعه دینی، گفت: درباره نسبت و مناسبات دین و جامعه سخن فراوان است. دین به مثابه یک امر جهان شمول، در همه گروه های اجتماعی یافت می شود. دین، نیروی قدرتمندی است که باورها، آیین‌ها و ارزش‌ها را در بر می‌گیرد و اغلب بر جوامعی که در آن ریشه می‌گیرد، هم تأثیر می‌گذارد و هم تحت تأثیر قرار می‌گیرد.
رئیس مجمع عالی علوم انسانی اسلامی با اشاره به اینکه دین به عنوان جزء لاینفک جوامع بشری، نه تنها عامل مهم و کلیدی اجتماعی شدن است، بلکه در خوشبختی انسانها نقش فوق العاده‌ای دارد، افزود: دین به افراد مجموعه ای از باورها، ارزش های مشترک می‌دهد و به آنها کمک می کند یاد بگیرند که چگونه اعضای خوب، نیک‌ورز موثری در جامعه باشند. باورها و اعمال مذهبی اغلب بدون تحمیل از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شوند و می توانند طرز تفکر و رفتار مردم را در ساحت ها گوناگون شکل دهند.
وی تصریح کرد: دین و جامعه، دارای یک تعامل و هم افزایی پویا هستند که فرهنگ ها، ارزش ها و قواعد زندگی فردی و مدنی را شکل می دهد. همانطور که اشاره شد، ادیان نظام های اعتقادی هستند که انسان و جامعه را به جهان معنویت مرتبط می کنند. به عنوان ساختارهای توامان ذهنی و عینی، آنها بر نحوه درک و مواجهه ما از دنیای اطراف و ارزش هایی که می پذیریم یا رد می کنیم تأثیر می گذارند. با این اوصاف، دین با ارائه چارچوب های اخلاقی، شکل دادن به هویت ها و تقویت هنجارهای اجتماعی بر جامعه تأثیر می‌گذارد.
دین چارچوبی برای تعامل و انسجام اجتماعی فراهم می کند
رئیس مجمع عالی علوم انسانی اسلامی درباره مزایای دین گفت: دین از معنا بخشیدن به زندگی و ساماندهی به نظام اعتقادی تا تقویت وحدت و ثبات اجتماعی و نقش آفرینی به عنوان عامل مدیریت اجتماعی و قرار دادن انسان در مسیر سعادت و خوشبختی در جوامع انسانی حضور پررنگی دارد. امروز نقش حیاتی دین در سازماندهی جوامع کمتر محل شک و تردید قرار دارد. تقریبا روشن است که دین چارچوبی برای تعامل و انسجام اجتماعی فراهم می کند، حتی اغلب بر ساختار خانواده ها، جوامع و حتی کل تمدن ها تأثیر می گذارد.
وی ادامه داد: حتی قابل اثبات است که مناسک دینی نیز که بعضا به منزله قشر و پوسته دین به آنها نگاه می‌شود، اثرات مثبتی مانند سلامت جسمی، روانی و تحرک اجتماعی دارد. به دلیل کارکردهای وسیع دین است که تحقیق آگاهانه و مستدل در سنت‌ها، متون، آیین‌ها و اعمال مذهبی جزء ضروری زندگی مدنی، هم در سطح فردی و هم در سطح اجتماعی است. از طرف دیگر، دین همواره نقش مهمی در شکل‌دهی تجربیات اجتماعی انسان و تفسیرها از واقعیت در طول زمان داشته است. مطالعه دین از بسیاری از مرزهای رشته ای در علوم انسانی عبور می کند، همانطور که در ادبیات، تاریخ، هنر، جامعه شناسی، روان شناسی، علوم سیاسی، فلسفه، حقوق و غیره گنجانده شده است.
غلامی با اشاره به نقش بی بدیل دین در زندگی گفت: دین چارچوب هایی را برای زندگی فراهم می کند که رفتار انسان را با ارائه طرحی برای درک سؤالات عمیقی که علم و عقل در پاسخ به آنها ناتوان هستند و ارائه شبکه های معنایی بزرگ و سرنوشت‌ساز شکل می دهد. در چنین شرایطی، روشن است که نقش دین در شکل گیری روح علوم انسانی و اجتماعی، چیزی نیست که درک آن چندان دشوار باشد .
وی با بیان اینکه نقش جامعه در دین را نمی توان نادیده گرفت، افزود: جدای از آنکه جوامعی که رشد توامان عقلی و عاطفی بیشتری دارند می توانند اقبال بیشتری به دین داشته باشند، واقعیت این است که هر میزان جامعه در نظر و عمل دیندار تر شود، ظرفیت های دین در اعتلای اجتماعی، بیشتر شکوفا می‌شود و جلوه‌های تازه‌تری از قدرت دین در ساماندهی و ارتقاء اجتماعی بروز و ظهور می‌یابد.
غلامی اضافه کرد: جریان یافتن دین در جامعه می تواند به ورود انواع آلودگی‌ها، ناخالصی‌ها، خرافات و موهومات به دین نیز منجر شود. البته مواجهه علماء با دین که آنها نیز بخشی از جامعه قلمداد می‌شوند نه بخشی از دین، در جای خود اهمیت و تاثیرات منحصر به فردی دارد. اینکه جامعه، دین را به خرافه و موهومات تبدیل کند و یا دائما در تلاش برای مقاومت در برابر آلودگی ها و خالص سازی دین باشد، می تواند سرنوشت رابطه دین و جامعه را تغییر دهد.
آیا علوم انسانی اسلامی تنها زاییده جامعه دینی است؟
غلامی هدف دیدگاه‌های جامعه‌شناختی درباره دین را درک کارکردهایی عنوان کرد که دین انجام می‌دهد و گفت: این دیدگاه های جامعه شناختی تاثیرات مثبتی و منفی‌ای است که جامعه و معادلات غیر دینی حاکم بر آن می تواند بر دین داشته باشد. در این میان، ابزارها و روش‌های جامعه‌شناختی، مانند نظرسنجی، نگرش‌سنجی، مصاحبه و تحلیل داده‌های تاریخی را می‌توان برای مطالعه دین در یک فرهنگ به کار برد تا به ما کمک کند نقش دین در زندگی مردم و نحوه تاثیرگذاری آن بر جامعه را بهتر درک کنیم هر چند روشن است که هیچیک از این ابزارها و روش‌ها خارج از اتمسفر تجربه دینی چندان که باید موفق عمل نمی‌کنند.
وی با اشاره به اینکه یکی از پرسش های کلیدی طی سالهای گذشته به نسبت علوم انسانیِ اسلامی با جامعه برمی‌گردد، افزود: پرسش مشخص این است که آیا علوم انسانی اسلامی تنها زاییده جامعه دینی است؟ آیا در صورت فقدان یک جامعه دینی به معنای عینی و نه تئوریک آن، صحبت از تولد، شکوفایی و اثربخشی آن بیهوده است؟
وی یادآور شد: واقعیت این است که دین و جامعه دارای یک رابطه پیچیده و چند وجهی هستند که در طول تاریخ، تمدن ها، فرهنگ ها و زندگی فردی را شکل داده است. دین یک پدیده اجتماعی است که به طرق مختلف تحت تأثیر اعضای جوامع نیز قرار می گیرد. جامعه ای که اکثریت اعضای آن را دینداران تشکیل نداده باشند و یا دینداری آنها تابع اندیشه اسلام اجتماعی نباشد، به طور طبیعی نه فقط گرایشی به علوم انسانی اسلامی نخواهد داشت بلکه کنش های فردی و اجتماعی آنان سرجمع به تولد و شکوفایی این علوم منجر نخواهد شد.
غلامی با اشاره به اینکه در علوم انسانی، تمرکز بر روی توصیف، تبیین و پیش‌بینی تلقی می‌شود، گفت: با آنکه علوم انسانی ماهیت و ساخت علمی خود را حفظ می کند، اما هر علمی، اولاً، بر اساس پیش فرض‌های فکری- فلسفی حاکم که حتما بخشی از آن از عقلانیت اسلامی متاثر است و ثانیاً، بر مبنای شرایط فردی و اجتماعی و به تبع آن هم مسائل و هم ظرفیت های مواجهه با مسائل در جامعه دینی، عینکی را بر چشم علوم انسانی در محیط جامعه دینی می زند [ و علوم انسانی را متصف به وصف اسلامی می‌کند ] که در غیر جامعه دینی چنین عینکی وجود ندارد.
رئیس مجمع عالی علوم انسانی اسلامی اضافه کرد: عقلانیت عملی و تجویزاتی که این عقلانیت به مثابه یک امر پسینی، با اتکاء به نتایج علوم انسانی اسلامی خواهد داشت از اهمیت فراوانی برخوردار است. این عقلانیت، هر چند ماهیت و ساخت علمی و ساینتیفیک ندارد اما در یک هماهنگی ویژه با علوم انسانی اسلامی، تبلور بخش نظم اسلامی است.
وی تصریح کرد: چنانچه جامعه دینی، تنها جنبه هویتی برای جامعه مسلمانان داشته باشد، طبیعی است که علوم انسانی اسلامی به عنوان یک دانش متاثر از پیش فرض‌های فلسفی و عقلی-دینی، مجالی برای تولد و شکوفایی پیدا نمی کند. این در حالی است که فکر، فرهنگ و اندیشه غربی مدرن نیروی طبیعی مقاومت در برابر شکل‌گیری جامعه دینی است و چنانچه در جامعه‌ای از هر طریقی رواج یابد، یا جامعه دینی در اتمسفر جهانی شدن ] با محوریت فکر و فرهنگ غربی [ هضم شود، فرصت شکل‌گیری علوم انسانی اسلامی به صورت مضاعف کاهش می یابد.
انقلاب اسلامی ما یک انقلاب تحول گرا در علوم انسانی بود
حجت الاسلام احمدحسین شریفی با بیان اینکه دغدغه‌مندان علوم انسانی از علوم انسانی سخن به میان می‌آورند و این ادبیات در سخنان برخی از اندیشمندان کشور ما رایج است، گفت: دهه‌ها است که سخن از مرگ علوم انسانی به میان می‌آید و من هم موافق این موضوع هستم زیرا علوم انسانی موجود مرده ای شده است که توجیه‌گر جنایات صهیونیست‌ها است.
دبیر مجمع عالی علوم انسانی اسلامی افزود: علوم انسانی فعلی جنایات بی سابقه صهیونیست را دفاع از حقوق بشر توجیه می کند در حالی که برخی مرگ طبیعی یک نفر را بهانه می‌کنند تا یک جامعه را متلاشی کنند اما الان در مقابل جنایات صهیونیست‌ها سکوت کرده‌اند. مردم غزه وضعیت نابسامانی علوم انسانی غرب را نشان دادند و این کار بزرگی است.
دبیر علمی کنگره و رئیس دانشگاه قم افزود: در دانشگاه‌های دنیا نام ۷ هزار شهید فلسطین را می نویسند در حالی که این سطح از آزادی در غرب وجود نداشت و کسی جرات نداشت که جنایت‌های صهیونیست‌ها و هلوکاست را زیر سوال ببرد. در همین راستا فهرست بلندی از اخراج دانشمندان در غرب وجود داشت.
وی با اشاره به اینکه علوم انسانی در کشور ما راهگشا نیست گفت: فلسفه ما از برگزاری کنگره این است که راه دیگری را نشان دهیم و پیام انقلاب اسلامی را به بشر با ادبیات علمی و آکادمیک نشان دهیم و کارآمدی آن را در عمل نشان دهیم.
دبیر علمی کنگره و رئیس دانشگاه قم عنوان کرد: امام (ره) در ۱۸ دی سال ۱۳۵۷ در نوفل لوشاتو در جواب خبرنگاری که از او سوال می‌کند که اگر شاه برود رژیم ساقط شود بعد چه کار می کنید؟ آیا خودتان شاه می شوید؟ امام (ره) در جواب به خبرنگار می‌فرمایند مسئله ما شاه نیست و این آغاز راه و حرکت است ما می‌خواهیم حرکت بشر را اصلاح کنیم و ریل گذاری را تغییر دهیم تا ساختمان عظیم سازمان ملل بر توحید استوار شود.
وی تصریح کرد: انقلاب اسلامی ما یک انقلاب تحول گرا در علوم و به ویژه علوم انسانی بود. فلسفه ما این است که این علوم به علوم انسانی دغدغه مند تبدیل شود تا مسائل حقیقی بشر و انسان ایرانی و مسلمان را نشان دهد. علوم انسانی که نگاه صحیح به بشر دارد و بشر را آنگونه که هست تفسیر و هدایت و راهنمایی می کند.
نقاط انحرافی علوم انسانی سالیان سال قبل باید اصلاح شود
حجت الاسلام و المسلمین شریفی افزود: علوم انسانی که مفسر اومانیسم و انسان محوری باشد، علوم انسانی نیست و هر تفسیری با این محوریت ناواقعی است. علوم انسانی که براساس تفسیر داوینیستی باشد یک حیوان ارتقا یافته است و مبنای اخلاق و حقوق انسانی نیست، بلکه خلاق یک حیوان است در حالی که انسانی مخلوق خدا و جاودانه است.
وی اضافه کرد: نقاط انحرافی علوم انسانی سالیان سال قبل باید اصلاح شود و تا تفاسیر اصلاح نشوند راهگشای بشر نخواهند بود و به شکل عقلانیت موش صحرایی و حیوان اسکینری است.
به گفته شریفی، آرمان علوم انسانی کنونی رهایی و سودگرایی است در حالی که علوم انسانی باید انسان را به ملکوت برساند.
دبیر مجمع عالی علوم انسانی اسلامی تصریح کرد: خلاهایی در رشته علوم انسانی و مطالعات انسان شناسی وجود دارد زیرا دو واحد درسی در دانشگاه وجود ندارد که تفسیری از انسان و برداشتی از انسان شناسی قرآنی و اسلامی داشته باشد. امیدوارم این خلا برطرف شود و مبدا تحولی برای علوم انسانی باشد.
شریفی با اشاره به اینکه این کنگره با همکاری ۶۰ مرکز دانشگاهی، پژوهشی و آموزشی ۶ دوره ثابت برگزار شده است، گفت: امیدوارم برگزاری این کنگره برکات فراوان داشته باشد. این رویداد علمی وابستگی به مرکزی ندارد و مراکز دغدغه مند به این کنگره دعوت شدند. ضمن اینکه جلسات متعدد در محیط علمی و آکادمیک برگزار شد و هیج تعصبی نسبت به موضوع خاصی به جز وجود نداشت.
دبیر مجمع عالی علوم انسانی اسلامی با اشاره به اینکه این حرکت علمی از ۱۲ سال قبل شکل گرفته وبرکات خوبی داشته است، گفت: این رویداد علمی با کمترین هزینه بیشترین فایده را داشته است چراکه نزدیک به ۷۰۷ مقاله علمی پژوهشی تولید و منتشر شد و ۳ هزار و ۳۰۰ اندیشمند و پژوهشگر دغدغه‌مند علوم انسانی اسلامی از داخل و خارج در این سالها در این کنگره حضور داشتند. کشورهای دیگر هم به دنبال تحول علم انسانی بودند و در این کنگره از کشورهای لبنان، سوریه، افغانستان و ترکیه شرکت داشتند.
وی با اشاره به کمیسیون های کنگره علوم انسانی اسلامی گفت: با کمیسیون های ۱۵ گانه و مقاله های رسیده به آنها شبکه منسجم و متعهد به علوم شناسایی و ایجاد شد. برخی کمیسیون‌ها بیش از ۱۰۰ مقاله ارسال کردند که در نهایت ۱۰ مقاله منتخب شد. ضمن اینکه ابتکار ما در این دوره برگزاری کنگره این بود که در ۱۰ روز کمیسیون ها را تا اول آذرماه برگزار می کنیم و امروز مراسم افتتاحیه است.
حجت الاسلام و المسلمین شریفی خاطرنشان‌کرد: این کنگره از همه منتقدان علوم انسانی برای شرکت در آن دعوت رسمی کرد، هرچند که آنها مخالف این ایده هستند اما می‌توانند در گفتگوی علمی که برگزار می‌شود شرکت کنند. کنگره فضای تبلیغی و متعصبانه نیست بلکه یک فضای علمی برای افرادی است که مدعی تحول در علوم انسانی هستند و می‌تواند در یک کنگره رسمی نظرات خود را بیان کنند.
وی در پایان گفت: ما از نظرات منتقدان استقبال می کنیم و امیدواریم که پرچم کنگره بالا بماند و با درایت وزیر محترم علوم و تحقیقات و فناوری این تحول مستمر شود.
علوم انسانی اسلامی به لبیک بدنه علمی نیاز دارد
حجت الاسلام والمسلمین احمد واعظی، رئیس دفتر تبلیغات اسلامی و عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی، گفت: متأسفانه فرهنگ غالب در عرصه علوم انسانی، علم انسانی غربی است. بنابراین اساتید، نویسندگان و دانشمندان هویت خود را در اتصال و همنوایی و تقرب به غرب می‌بینند و هرچه خارج از این فرهنگ علمی باشد از نظر آنها سبب هویت بخشی و به رسمیت شناختن نیست به شکل طبیعی جدایی و واگرایی نسبت به او احساس می‌کنند.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی ادامه داد: ما زمانی موفق می‌شویم علوم انسانی را به عنوان مبنای تمدن اسلامی و شکل دهنده مناسبات اجتماعی، جامعه ساز و انسان ساز داشته باشیم که فرهنگ علمی جامعه ما بر اساس علوم انسانی اسلامی شکل بگیرد. یعنی بدنه مولدان رسمی و غیررسمی جامعه علمی به آن اعتقاد داشته باشند و چرخ دنده‌های آن را به حرکت دربیاورند.
وی با اشاره برخی موانع علوم انسانی اسلامی برای بدل شدن به فرهنگ علمی، افزود: در ابتدا بازخوانی انتقادی علوم انسانی مدرن هنوز جدی گرفته نشده است و شناخت واقعی نسبت به ماهیت علوم انسانی مدرن در بین استادان و دانشجویان ما به شکل دقیق علمی نهادینه نشده است. اگر این بازخوانی صورت نگیرد رسوبات علم مدرن در اذهان نخبگان علمی علوم انسانی شکل می‌گیرد.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی با بیان اینکه کج تابی‌ها مفهومی وایده‌ای به لحاظ مفهومی و روش‌شناسی در علوم انسانی امروز وجود دارد، اظهار کرد: حقیقت این است علوم انسانی اسلامی بسیار وسیع و شامل فلسفه فرهنگ، فلسفه تکنولوژی، فلسفه حقوق و فلسفه سیاسی و غیره است. ما عالمان را دعوت می‌کنیم که بر اساس مبانی اسلامی کار کنند تا حقانیت و اعتبار آن سرجای خود ثابت و ارکان آن تشدید شود.
عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه ما باید به لحاظ مفهومی و روش‌شناسی به تفاهم برسیم، ابراز کرد: در علوم انسانی اسلامی قطعاً به تکثرهای مشربی می‌رسیم اما باید مراقب باشیم که دچار کج تابی نشویم که انتظارات ناروایی از علوم انسانی اسلامی ایجاد نشود.
حجت الاسلام والمسلمین واعظی با بیان اینکه متأسفانه امروز قضیه علوم انسانی اسلامی، سیاسی شده است، خاطرنشان کرد: برخی مخالفان به این تلقی غلط رسیدند که دفاع از علوم انسانی اسلامی حربه سیاسی برای مقابله با استکبار و غرب است و مخالفت خود را مبارزه سیاسی با نظام تلقی می‌کنند؛ گویا که کسی از علوم انسانی اسلامی دفاع کند از سیاست جاری کشور دفاع کرده است. بر همین اساس در قضیه غزه برخی در مقابل این همه جنایت آشکار سکوت کردند در حالی که وجدان‌های بیدار انسانها در تمام دنیا را بیدار کرده است. در علوم انسانی اسلامی هم همین دوقطبی ایجاد شده است که باید شکسته شود.
وی ادامه داد: نگاه اقتدارگرایانه و پروژه‌ای به مقوله علوم انسانی اسلامی خطا است. قطعاً ما احتیاج داریمدر ساختار و قوانین کشور علوم انسانی اسلامی مورد حمایت قرار گیرد. در دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و سیاست‌های شورای انقلاب فرهنگی باید مسأله علوم انسانی اسلامی مورد توجه قرار گیرد. علوم انسانی اسلامی وقتی بدل به فرهنگ علمی می‌شود که بدنه علمی جامعه در مراکز رسمی و غیررسمی به آن لبیک وجدانی و اعتقادی بدهد.
رئیس دفتر تبلیغات اسلامی عنوان کرد: ما در فضای اعتقاد به‌اندیشه سیاسی اسلامی و دنیایی که حوزه مطالعات سیاسی است حرف نو زده ایم. با مسأله حکومت دینی، مردم سالاری دینی و مدیریت کلان جامعه حرف جدیدی زدیم که تولیدات فراوانی در این زمینه صورت گرفته است اما اشکال کار در این است که کار و تولید متوازن نبوده است یعنی استعداد و توانایی خود را در حوزه علوم انسانی را متوازن پخش نکردیم. در جانب هنجاری علوم انسانی اسلامی در حوزه مباحث مبنایی و بنیادین دستاورد داشتیم اما در دانش توسعه‌ای و نیمه بنیادین به شدت فقیر هستیم.
باید برای همه مراحل علوم انسانی اسلامی راه حل داشته باشیم
عطاء‌الله رفیعی آتانی در ادامه افتتاحیه هفتمین کنگره بین‌المللی علوم انسانی اسلامی و ششمین جایزه جهانی علوم انسانی اسلامی که در فرهنگستان علوم برگزار شد، گفت: موضوع علوم انسانی اسلامی، انسان است.
رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس ادامه داد: انسان دارای جهت های مختلفی است که می توان آنها را از یکدیگر متمایز کرد و دانش هر کدام را شناخت. زمانی که از یک مکتب و فکر صحبت می شود باید بتوان برای همه مراحل آن تعیین تکلیف کرد اما نکته ای که وجود دارد روش هر دانش با دیگری فرق دارد برای مثال کسی که اقتصاد دان است نباید فکر کرد که او یک سیاستمدار هم هست.
رئیس مرکز مطالعات شهر تهران افزود: برای مداخله مبانی در حوزه های مختلف باید از دانش متعارف استفاده کنیم و مفهوم فلسفه آن علم را گسترش دهیم. مساله علوم انسانی اسلامی تحلیل کنش کنشگران است. ادعای فلسفه اسلامی انسان شناسی است اما چون ادبیاتی که در این حوزه است برای تعامل و تعالی انسان است تعریف ما در علوم انسانی اسلامی جدی گرفته نمی شود، باید در این زمینه روش شناسی ارائه شود زیرا روش شناس به تنظیم گر و تحلیل گر می تواند مشاوره بدهد.
رفیعی آتانی با بیان اینکه وقتی از یک مکتب فکری صحبت می کنیم باید برای همه مراحل علوم انسانی اسلامی راه حل و برای کل آن تکلیف داشته باشد، خاطرنشان کرد: روش هر کدام از دانش ها متفاوت است و هر اقتصاد دان نمی تواند سیاستمدار خوبی باشد. حوزه کنش ظرفیت دانش بالایی دارد و زندگی فردی و اجتماعی مردم به آن نیاز دارد.
وی تاکید کرد: دانش های ما برای ساختن و عمل کردن است و انسان شناسی فلسفی ظرفیت بیشتری از علوم انسانی اسلامی دارد ولی امروز ما نتوانستم ادبیات اخلاقی برای مردم تولید کنیم. در حالی که می تواند به دانش و زندگی مردم کمک کند.
در تمدن اسلامی در شناخت قواعد پایه‌گذار بوده ایم
محمود حکمت‌نیا نیز در ادامه این همایش به پیشینه درخشان فرهنگ و تمدن اسلامی ایران در گذشته اشاره کرد و گفت: ابداعات زیادی در حوزه تمدن اسلامی وجود داشته است اما در ۳۰۰ سال اخیر با مشکلاتی مواجه شده‌ایم. این دغدغه فقط برای ما نیست و یک مسئله تاریخی تمدنی و اسلامی است که همه کشورهای اسلامی با این معضلات مواجه شده‌اند.
استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی افزود: مشکلات تمدن اسلامی تنها مربوط به ایران نیست. برخی عامل این وضعیت کنونی جوامع که باعث ایجاد حس تحقیر شده است را این می دانند که جوانان ما معتقد هستند «ما نمی‌توانیم». برای برون رفت از این گرفتاری تاریخی باید یک تمدن در یک دستگاه نظری وجود داشته باشد که این دستگاه سوالات بنیادین را پاسخ دهد.
حکمت‌نیا گفت: تمدن اسلامی توان «شناخت» را دارد اما توان «تغییر» را ندارد بسیاری از مسائل حقوقی مثل شرکت و بیمه و بانک اختراع بشر هستند و این اختراعات توانمندی خلق و تولید است. ما در تمدن اسلامی در شناخت قواعد پایه‌گذار بوده ایم و در علوم انسانی هم با این وضعیت مواجه بوده‌ایم اما باید علوم انسانی توانمندی ساخت که توانایی حل مشکلات را داشته باشد.
وی به موضوع انسان شبیه‌سازی شده در دنیای کنونی اشاره کرد وعنوان کرد: اشکال اساسی ما این است که به جای خلق ساختن، آن را ساختن و فناوری دیگران را می‌خوانیم. نوع نگاه ما به مسائل متفاوت شده است. مسائل اشتباه را نمی‌توان حل کرد بلکه باید اصلاح کرد. مسیر ۱۰۰ ساله ما در فناوری اشتباه بوده است و اگر اصلاح نشود سیاست گذاری ما با مشکل مواجه خواهد شد.
استاد پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی با اشاره به کشتار مردم و کودکان بی‌گناه مردم فلسطین در غزه خاطرنشان کرد: در ادبیات دینی قواعد و اساسی وجود دارد که اگر به هم بریزد رفتار حقوقی و اخلاقی به هم می‌ریزد.هیچ توجیه اخلاقی و حقوقی برای قتل کودکان بی‌گناه در غزه وجود ندارد زیر قبل از قیامت و بعد از قیامت از این گونه رفتارها و کشتن مردم بی‌گناه سوال می‌شود.