به گزارش خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا، مفهوم جدیدی از اقتصاد که با نام اقتصاد چرخشی در دنیا مطرح شده است، با توجه به افزایش جمعیت کره زمین و نیاز روزافزون به منابع، می‌تواند مسیر اقتصاد فعلی را که به صورت خطی است، تغییر داده و در نتیجه عمر استفاده از محصولات را طولانی‌تر، تولید ضایعات را کمتر و فرآیند استفاده از منابع را بهینه‌تر کند.
اقتصاد چرخشی یا اقتصاد دورانی مدلی از تولید و مصرف است که شامل به اشتراک گذاری، اجاره، استفاده مجدد، تعمیر، نوسازی و بازیافت مواد و محصولات موجود تا حد امکان است. به این ترتیب چرخه عمر محصولات افزایش می‌یابد. در عمل نیز این اقتصاد، به معنای کاهش ضایعات به حداقل رساندن آن‌ها است.
این رویکرد بر خلاف رویکرد قدیمی اقتصاد خطی است که مدل تولید در آن به صورت «استفاده از مواد اولیه، تولید و به دور انداختن» است. طرفداران این ایده بر این باور هستند که در دنیایی که پایداری به این شکل تعریف می‌شود، سطح کیفیت زندگی مصرف کنندگان به هیچ عنوان کاهش نمی‌یابد. همچنین آن ها ادعا می‌کنند که این ایده، هزینه اضافی برای تولید کنندگان را در پی نخواهد داشت. در این راستا در سال ۲۰۱۷، موسسه استاندارد بریتانیا، چارچوبی جهت پیاده‌سازی اقتصاد دورانی برای سازمان‌ها ارائه داد. به وسیله این چارچوب فرآیندهای کسب و کار در سطح سازمانی با اصول اقتصاد دورانی هماهنگ می‌شود.
در همین راستا و به خاطر اهمیت این موضوع، دکتر ماهرو شایق معاون ستاد آب، اقلیم و محیط زیست معاونت علمی ریاست جمهوری و دبیر کارگروه اقتصاد چرخشی این معاونت به همراه دکتر ابوعلی گلزاری، کارشناس محیط زیست، با حضور در خبرگزاری جمهوری اسلامی (ایرنا)، مسائل مختلفی را در این خصوص مطرح و به سوالات خبرنگار ایرنا پاسخ دادند.
ما منابع را مصرف می‌کنیم، نه استفاده!
دکتر شایق در ابتدا توضیحاتی درباره واژه اقتصاد چرخشی ارائه داد و ادامه داد: اقتصاد چرخشی، یک نظام اقتصادی پایدار است. این نظام بر اساس توجه به موضوعاتی مثل کاهش پسماند و ضایعات، بهینه‌سازی مصرف انرژی و مدیریت منابع طراحی شده است.
وی همچنین در خصوص تاثیرات اقتصاد چرخشی در دنیا و در ایران، با ذکر این نکته که نگاه جدید این اقصاد باعث حفظ منابع و جلوگیری از حذف آن‌ها می‌شود، گفت: ما در حال تغییر جهت اقتصاد از آن سمتی که به از دست دادن کلی از منابع ختم می‌شد هستیم و این خیلی ارزشمند است.
شایق در خصوص برنامه‌های معاونت علم در حوزه اقتصاد چرخشی هم گفت: برنامه‌های متعددی در ستاد در حال پیگیری هستند. یکی از برنامه‌هایی که پیش رو داریم، توجه به اقتصاد چرخشی در حوزه غذا است. ما ضایعات زیادی را در بخش رستوران‌ها و کشتارگاه‌ها داریم که کمتر به آن‌ها توجه شده است. درواقع برای مثال، سیستم‌هایی باید در رستوران‌ها ایجاد بشود که بتوانند مدیریت کافی در خصوص تاریخ انقضای محصولات را انجام دهند. حتی در سوپرمارکت‌ها هم این می‌تواند اجرا شود. موضوع انبارداری و بسته‌بندی هم موضوعاتی هستند که در اقتصاد چرخشی به آن‌ها فکر می‌شود.
وی ادامه داد: حتی بعد از اینکه ضایعات ایجاد شد، می‌توانیم محصولات باارزشی با آن‌ها تولید کنیم. تولید کود، ظرف و ظروف، غذاهای مجدد قابل مصرف برای انسان‌ها و حتی وسایل خانگی از جمله این محصولات می‌باشند. از متنوع صنایع غذایی مثل رب، آبمیوه و روغن‌کشی می‌توانیم استفاده‌های مختلفی کنیم و جای کار زیادی در این بخش وجود دارد و شرکت‌های دانش‌بنیان در این حوزه می‌توانند به ما کمک زیادی کنند.
از گهواره تا گهواره
معاون ستاد آب، اقلیم و محیط زیست معاونت علمی ریاست جمهوری در خصوص شکل اقتصاد چرخشی در محیط زیست هم توضیحاتی ارائه داد و گفت: در این اقتصاد، ما چیزی را دور نمی‌ریزیم، بلکه آن را مجددا استفاده می‌کنیم و به یک شروع دوباره‌ای از استفاده آن محصول می‌رسیم. به این شکل فرایند، گهواره تا گهواره گفته می‌شود و تولید یک محصول به گور منتهی نمی‌شود.
وی ادامه داد: اجرای این فرایند بخش‌های مختلفی دارد. برای مثال ماشین‌آلاتی که می‌توانند در کاهش ضایعات، یا اپلیکیشن‌ها و سیستم‌های هوش مصنوعی که می‌توانند در این موضوع به ما کمک کنند؛ مثل پرینترهای سه‌بعدی.
شایق در نهایت از نقش معاونت علمی و شرکت‌های دانش‌بنیان در این حوزه نیز صحبت کرد و گفت: قطعا نیاز است که معاونت علمی و شرکت‌های دانش‌بنیان در ایجاد این اقتصاد جدید در کشور فعال باشند و نقش و سهم مهمی در این بخش دارند. در حال حاضر، تعداد زیادی از شرکت‌ها، حدودا ۵۰۰ شرکت دانش‌بنیان، در این حوزه و محیط زیست مشغول فعالیت هستند و امیدوار هستیم که کم‌کم به مردم و صنایع نیز معرفی کنیم و در نتیجه بازار کار خوبی برای این شرکت‌ها پیدا و فراهم کنیم.
انتخابی جز اقتصاد چرخشی نیست
در ادامه، دکتر بوعلی گلزاری، مدرس دانشگاه و کارشناس محیط زیست، با اشاره به جدید بودن مفهوم اقتصاد چرخشی در دنیا، این نکته را گفت که باید به این سمت حرکت کنیم که همه صنایع در دنیا، مسائل مربوط به اقتصاد چرخشی را رعایت کنند و در ادامه علت این حرکت به سمت اقتصاد چرخشی را اینطور بیان کرد: واقعیت این است که هر سال حدود ۱۰۰ میلیارد تن از منابع زمین استخراج می‌شود و بازدهی این محصولات در دنیا حدود ۶ درصد است و متاسفانه ۸۰ درصد این محصولات تولید شده، عمر کمتر از ۶ ماه دارند.
وی افزود: ما با اینهمه فشاری که به اقتصاد دنیا وارد می‌کنیم و آلودگی‌هایی که برای آب و هوا و خاک به وجود می‌آوریم، در نهایت با این آمار و ارقام، انتخابی به جز اقتصاد چرخشی نداریم. همچنین با مصرف‌گراتر شدن مردم و بالا رفتن رفاه در زندگی، مصرف منابع با شیب تندی رو به افزایش است و اگر ادامه پیدا کند، تا ۱۰ سال آینده، تا ۲ برابر منابع زمین بیشتر مصرف می‌شود، در صورتی که با اقتصاد چرخشی می‌توانیم آن را به یک سوم کاهش دهیم.
دیوار مهربانی و اقتصاد چرخشی
گلزاری همچنین در ادامه به بیان مصادیقی ملموس از رعایت اقتصاد چرخشی در زندگی روزمره ما پرداخت و گفت: باز استفاده کردن از کالاها و محصولات (reuse) در نمونه‌ای مثل دیوار مهربانی کاملا مشهود بود و در برهه‌ای از زمان خیلی خوب انجام می‌شد و به نوعی فرهنگ تبدیل شده بود. درواقع یکی از موضوعات در اقتصاد چرخشی این است که مالکیت کالاها در اختیار شرکت‌های سازنده قرار می‌گیرد. حتی در خیلی از کشورها لباس‌های خاص و گران‌قیمت، تولید انبوه نمی‌شوند و افراد آن‌ها را برای مدت کوتاهی اجاره و بعد به شرکت تولید کننده برمی‌گردانند.
وی ادامه داد: اصل دیگری که در اقتصاد چرخشی داریم، کاهش تولید (reduction) است. برای مثال ما در زمان گذشته وقتی به خرید می‌رفتیم، از یک زنبیل پلاستیکی استفاده و بارها و بارها این کار را انجام می‌دادیم. اما امروزه برای کوچکترین خریدهایمان، کیسه‌های پلاستیکی را برمی‌داریم و در استفاده از این کیسه‌ها جزو کشورهای برتر هستیم!
گلزاری همچنین افزود: دو اصل دیگر یعنی بازیافت (recycle) و بازیابی (recovery) هم باید مورد توجه قرار گیرند و تا جای ممکن سعی کنیم که آن‌ها را رعایت کنیم. در بازیافت ما کالایی را به کالای مشابه تبدیل می‌کنیم، اما در بازیابی ممکن است کالایی که مجدد از آن استفاده می‌کنیم، شباهتی به کالای اولیه نداشته باشد. اما هر دوی این‌ها مهم‌اند و نباید فکر کنیم که می‌توانند جای یکدیگر را بگیرند. این اصول باید خیلی جدی‌تر و خیلی قوی‌تر باید در کشور اجرا شوند و نباید فقط در حد حرف و شعار باقی بمانند.
پسماندهای اشتغال‌آفرین
این کارشناس محیط زیست با بیان این نکته که اقتصاد چرخشی ارتباط مستقیمی با مدیریت پسماند در کشور دارد گفت: شهروندان هیچ زمانی در موضوع پسماند ذی‌نفع نبوده‌اند و در کشور ما هم تا کنون مدیریت پسماند به طور کامل اتفاق نیفتاده است.
در ایران به طور میانگین روزانه ۵۸ هزار تن پسماند تولید می‌شود
ما چیزی حدود ۷ هزار زباله‌گرد در تهران داریم و این عدد در کشور حدود ۲۳ هزار عدد است. در ایران به طور میانگین روزانه ۵۸ هزار تن پسماند تولید می‌شود و این عدد در تهران ۷ هزار تن است. این آمار فقط مربوط به پسماند شهری است و ما به پسماندهای صنعتی، بیمارستانی و کشاورزی نمی‌پردازیم. در نتیجه ما هر سال ۲۰ میلیون تن پسماند عادی شهری تولید می‌کنیم. از این مقدار، حدود ۷ درصد آن پسماند تر است. این میزان پسماند تر، می‌تواند روزانه به ما ۵ هزار تن کود مرغوب بدهد. اما در عمل این میزان شاید به ۱۰۰ یا ۲۰۰ تن هم نمی‌رسد.
حدود ۷۰۰ محل دفن رسمی پسماند در کشور داریم
گلزاری ادامه داد: علت این است که ما همه این پسماندها را دفن می‌کنیم و این دفن پسماند سالانه ۲۰۰ هکتار از زمین‌های مرغوب ما را که در اطراف محل‌های دفن قرار دارند، نابود می‌کند. دفنی که ما انجام می‌دهیم، استاندارد نیست و عملا تبدیل به رهاسازی پسماند شده تا دفن آن‌ها.
وی در خصوص تصفیه شیرآبه‌ها در کشور و به خصوص استان‌های شمالی هم با اشاره به آسیب‌های جبران‌ناپذیر این مواد بر مردم و بروز بیماری‌های پوستی ناشی از این مواد به خاطر آلودگی دریای خزر گفت: شهرهای شمالی ما هر روز ۶۰۰ هزار لیتر شیرآبه تولید می‌کنند که ۸۰ درصد آن وارد دریای خزر می‌شود و این شیرآبه‌ها بیماری‌های پوستی، گوارشی و سرطان را برای مردم این استان‌ها به ارمغان آورده است و با این وجود هیچ تصفیه‌خانه شیرآبه فعالی در استان‌های شمالی نداریم.
گلزاری در نهایت هم به عدم آموزش مسائل محیط زیستی به کودکان و دانش‌آموزان از سنین پایین در مدارس و حتی دانشگاه‌ها اشاره کرد و گفت: ای کاش همان سال ۸۸ یا ۸۹ این مسائل را شروع می‌کردیم و مدیریت پسماند را به بچه‌های ابتدایی آموزش می‌دادیم. اگر این کار را می‌کردیم، بچه‌های آن زمان، به جوانانی تبدیل شده بودند که کاملا به مفاهیم محیط زیستی تسلط داشتند. با این حال اگر از همین امروز بتوانیم این آموزش را انجام دهیم باز جای امیدواری دارد.