گروه جامعه ایرنا- یوزپلنگ، گربه سان ارزشمند و کاریزماتیکی است که به شدت در معرض خطر انقراض قرار دارد، روزگاری بیشتر مناطق آفریقا و گستره وسیعی از آسیای مرکزی و شبه قاره هند زیر سیطره این گونه زیبا و باشکوه بود اما امروزه جمعیت آن به حدی کاهش یافته که در فهرست سرخ گونه های در خطر انقراض اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت (IUCN) قرار دارد، یوزپلنگ دارای دو گونه آفریقایی و آسیایی است که جمعیت گونه آسیایی آن به حدی کاهش یافته که تعداد کمی از آن اکنون فقط در ایران آنهم در محدوده پارک توران در سمنان زیست می کند، در واقع یوزهای آسیایی نسبت به پسرعموهای خود یعنی یوزهای آفریقایی در شرایط جمعیت بسیار بدتری قرار دارند.
بر اساس آخرین اعلام سازمان حفاظت محیط زیست، در نتیجه پایش های انجام شده در سال گذشته، ۷ یوزپلنگ ماده، ۲ یوزپلنگ نر و ۸ توله یوز در منطقه توران ثبت شده که نشان می‌دهد حداقل ۱۷ قلاده یوز در زیستگاه توران زندگی می‌کنند، این عدد بسیار نگران کننده است و برای افزایش آن باید اقدامات عاجل و سازنده ای صورت گیرد که البته سازمان حفاظت محیط زیست اقداماتی را در توران و مناطق اطراف آن به ویژه در بخش هایی از شمال، شرق و جنوب شرق توران آغاز کرده که با نتیجه دادن این اقدامات، می توانند مناطق امنی برای یوزها باشند، یکی از بکرترین مناطق در این محدوده به پل ابریشم معروف است که یوزهای زیادی در آنجا تردد می کنند که با ارتقاء حفاظت در آنجا می تواند منطقه امنی برای این گربه سان باشد.
اکنون پارک ملی توران بزرگترین زیستگاه یوزپلنگ ایرانی است. این پارک از جنوبی‌ترین قسمت استان گلستان آغاز و تا منتهی‌الیه شرقی استان سمنان و در جنوب شرقی شهرستان شاهرود جای دارد و قسمتی از بخش شرقی آن در شهرستان سبزوار قرار گرفته است، این منطقه در سال ۱۳۵۱ به عنوان منطقه حفاظت شده زیر نظر مدیریت سازمان محیط زیست قرار گرفت و در سال ۱۳۵۵ قسمتی از آن به عنوان پناهگاه حیات وحش انتخاب شد، در همان سال، مجموعه توران از طرف یونسکو عنوان ذخیره‌گاه زیست‌کره را نیز دریافت کرد؛ سپس در سال ۱۳۸۱ قسمت‌های مرکزی این مجموعه به پارک ملی ارتقاء یافت. در توران ۴۱ گونه پستاندار، ۱۶۷ گونه پرنده، ۴۲ گونه خزنده و ۲ گونه دوزیست شناسایی شده‌اند که شاخص‌ترین آنها یوزپلنگ آسیایی است.
البته خطر انقراض فقط متوجه یوزهای آسیایی نیست بلکه یوزپلنگ های آفریقایی هم نیاز به حمایت و حفاظت دارند در واقع این گونه ارزشمند به دلایلی که انسان در تمام آنها دخیل است مانند جاده سازی ، شکار طعمه و کاهش جمعیت آنها مانند آهو، جبیر، کل و بز و قوچ و میش، توسعه کشاورزی، معدنکاوی و در نهایت نابودی زیستگاه موجب شده تا این گونه زیبا در معرض خطر انقراض قرار گیرد بر این اساس سازمان ملل متحد از سال ۲۰۱۰ چهارم دسامبر (۱۳ آذر) را به عنوان روز جهانی یوزپلنگ نامگذاری کرد تا دنیا اهمیت حفاظت از این گونه ارزشمند را بداند.
بعد از اینکه سرعت تلف شدن یوزپلنگ ها افزایش یافت در آفریقا و آسیا مناطقی به عنوان زیستگاه های حفاظت شده در ایران و آفریقا برای یوزها در نظر گرفته شد اما از آنجا که یوزپلنگ گونه ای قلمرو طلب است از این رو به طور مرتب از این زیستگاه ها خارج و در مناطق آزاد و حفاظت نشده رفت و آمد می کند، در ایران نیز در چند سال گذشته تعداد زیادی یوز به همراه توله در مناطق خارج از زیستگاه توران مشاهده شده اند از این رو می طلبد که اقدامات حفاظتی در این مناطق انجام شود که سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان متولی گونه های حیات وحش در این زمینه اقداماتی را آغاز کرده است که بنا به گفته معاون محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست حداقل یک تا دو سال زمان می برد که این اقدامات به نتیجه برسد.
حسن اکبری در ابتدا درباره فنس کشی جاده میامی به سبزوار که در میان زیستگاه اصلی یوزپلنگ ها یعنی منطقه توران واقع شده است به خبرنگار محیط‌زیست ایرنا گفت: فنس کشی جاده میامی به سبزوار هنوز به مرحله اجرایی نرسیده است، بر اساس مکاتبه ای که میان سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت راه صورت گرفت قرار شد که سازمان برنامه و بودجه، مبلغ ۲۰ میلیارد تومان برای این کار تخصیص دهد اما با وجود پیگیری های صورت گرفته تاکنون به نتیجه ای نرسیده است.
وی اظهار داشت: فنس کشی در قالب یک طرح دیده شد، بر این اساس یک محدوده حدود ۷۰ کیلومتری تعیین شده بود که قرار بود بخشی از آن نورپردازی و بخشی هم فنس کشی شود، در بخش هایی که فنس کشی می شد قرار بود زیرگذرها و آب گذرها نیز مرمت شوند به طوری که یوزها بتوانند از زیر آنها عبور کنند که البته تاکنون اقدامی صورت نگرفته است اما حدود ۲ کیلومتر نورپردازی شد تا هم دید راننده و هم حیوان در زمان عبور از جاده بهتر شود.
اکبری ادامه داد: نکته مهم دیگر کاهش سرعت رانندگان در این محدوده است، اقداماتی در این زمینه صورت گرفت اما مدتی معطل مجوز کمیسیون حمل و نقل راه ها برای کاهش سرعت بودیم، البته برای اجرای آن مقاومت زیادی بود اما در نهایت با اجرای یک ساله آن موافقت شد برای اینکه میانگین سرعت در این مسیر پرخطر حدود ۴۵ کیلومتری به ۹۰ کیلومتر در ساعت کاهش یابد، تقریبا چند ماه از این مصوبه می گذرد اما هنوز عملا اتفاقی نیفتاده است، اگرچه پایه های دوربین ها نصب شده و ظاهرا برخی از دوربین ها هم نصب شده اند اما اینکه واقعا کاهش سرعت اتفاق افتاده باشد انجام نشده چون این دوربین ها باید فعال شوند و سرعت میانگین را محاسبه کنند تا کاملا اجرایی شده باشد، البته پیشرفتی داشته اما هنوز به نقطه اثربخشی نرسیده است.
وی گفت: درباره تابلوهای هشدار، آگاهی و اطلاع رسانی هم اتفاقات خوبی افتاده، تعدادی تابلو طراحی و در محل نصب شده است و وضعیت علائم و تابلوهای هشدار خیلی بهتر شده و شرایط قابل قبول تر است اما در مجموع باید بگوییم از آن چیزی که در طرح دیده شده بود بخش بسیار کمی اجرا شده است و عملا آنچه که تا حالا اجرا شده نمی توانیم بگوییم در زمینه پیشگیری از تصادفات اثر بخش است امیدواریم حداقل کاهش سرعت با سرعت بیشتری به نتیجه برسد.
قرار شد ۲۰ میلیارد تومان برای فنس کشی جاده عباس آباد - میامی تخصیص یابد که تاکنون محقق نشده و هیچ اقدامی در زمینه فنس کشی هم آغاز نشده استمعاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: طبیعتا یکی از مسائل و تهدیدات، جاده است اما مساله یوز فقط با این یک مشکل حل نمی شود، به نظر تهدیدات بسیار مهم دیگری مانند ناامنی و کمبود طعمه در زیستگاه های اطراف توران است که غالبا زیستگاه های آزاد و خارج از مناطق چهارگانه هستند، منطقه توران از نظر وسعت بزرگ است اما بخش قابل توجهی از آن کویری است، بخشی پوشش ضعیف گیاهی دارد و بخشی هم دارای تعداد قابل توجهی دام و سگ گله است، بخش کوچکی از آن تقریبا بکر است و به عنوان هسته مرکزی زیستگاه یوز محسوب می شود و آن بخش کوچک به گونه ای است که به هیچ وجه نمی تواند قلمرو یوزپلنگ را پوشش بدهد حتما یوزها مرتب از آن محدوده خارج می شوند در واقع به دنبال طعمه و فضای امن و قلمروهای مناسب از زیستگاه خارج می شوند ما هم مشخصا طی این سال ها کوچ یوزها را هم به سمت شرق و هم شمال توران داشتیم و مشاهداتی که امسال از یوزپلنگ هم از سوی جوامع محلی و هم محیط بانان انجام گرفت بخش قابل توجهی در زیستگاه های آزاد شمال توران بود در حالی که آنها زیستگاه های خارج از مناطق حفاظت شده ما هستند و عملا در آنجاها محیط بانی نداریم و طعمه هم کافی نیست.
وی اظهار داشت: بنابراین خیلی مهم است که بتوانیم فضاهای امن مناسبی را خارج از توران برای یوز ایجاد کنیم، برای این کار تلاش های زیادی صورت گرفت، متاسفانه افزایش نیرو و ارتقاء سطح حفاظتی مناطق اطراف توران با مشکلات متعددی روبرو است هم تعارضات زیادی وجود دارد و هم فعالیت های معدنی انجام می شود که وزارت صمت در آن مناطق محدودیت هایی دارد، از طرفی فرایندهای ارتقاء سطح حفاظتی مناطق هم طولانی است، از همه مهمتر اینکه به دلیل محدودیت های اداری، اعتباری و مالی افزایش نیرو و امکانات دولتی امکان پذیر نیست، بنابراین برای بخشی از محدوده های جنوب شرقی تفاهم نامه ای را با بخش خصوصی امضا کردیم و آنجا تعدادی نیرو را بخش خصوصی جذب کرده و حفاظت را تقویت کردیم البته زمان می برد تا کارهایی که آنجا شروع شده جواب بدهد.
اکبری گفت: در منطقه جنوب شرق توران برنامه تکثیر طعمه یوزها مانند آهو، قوچ و میش را با همکاری بخش خصوصی در دست اجرا داریم که امیدواریم تا دو سال آینده طعمه هایی که با اصول محیط زیستی و تحت نظارت سازمان محیط زیست در شرایط تقریبا نیمه وحشی تکثیر می شوند، در طبیعت رها سازی شوند تا وضعیت جنوب شرقی توران هم برای یوزپلنگ امن شود و هم طعمه مناسبی در اختیارش قرار گیرد که بتواند یک بخشی از جمعیت گونه به آن سمت برود، البته فکر می کنم روند حفاظتی که در آن منطقه آغاز شده با همین جدیت پیش برود یک تا دو سال زمان می برد تا منطقه برای یوز امن شود.
وی افزود: در سمت شمال توران هم اقداماتی را آغاز کرده ایم، در قالب یک تفاهم نامه با استانداری های خراسان شمالی و سمنان و دو اداره کل محیط زیست این استان ها و بخش خصوصی، قرار شد حداقل ۸ نیرو در قالب همیار محیط بان با امکانات مناسب در محدوده زیستگاه های آزاد شمال توران و جنوب غرب میاندشت در منطقه ای به نام پل ابریشم مستقر شوند و کار حفاظت را انجام دهند، منطقه بسیار مهمی است و بخش زیادی از مشاهدات یوزپلنگ در آنجا بوده و امیدواریم این کار بتواند آنجا را هم امن کند و مهمتر از آن این است که طعمه های آنجا تقویت شود و یوزهایی که مخصوصا با توله به صورت خانواده آنجا دیده می شوند بتوانند بقا پیدا کنند.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: مقدمات این کار انجام شده امیدواریم که تا چند روز آینده به شکل اجرایی دربیابد اما باز هم برآورد ما این است که تقریبا ۲ سال زمان می برد تا حفاظتی که در آنجا شروع می شود منجر به تغییر شرایط و بهینه سازی اوضاع برای حضور یوزها شود، اینها اقداماتی است که به شکل بلند مدت برنامه ریزی شده اند و می تواند در نگهداری و حفاظت یوزهایی که در طبیعت هستند، بسیار موثر باشد.
وی اظهار داشت: البته هر جای آن منطقه وارد شویم با روستاها، دام و معدنکاوی تعارضاتی دارد اما چون منطقه به لحاظ پوشش گیاهی خیلی غنی نیست بنابراین تعداد دام هایش زیاد نیست اما چون عرصه وسیعی است همین الان نیز یوزها آنجا پرسه می زنند، معتقدیم اگر حفاظت آنجا تقویت و طعمه ها بیشتر شوند بالاخره یوز امکان بقا را آنجا خواهد داشت و می تواند در حفاظت از این گونه موثر باشد. البته منطقه پل ابریشم نسبت به سایر مناطق تعارضات کمتری دارد فقط نکته ای که وجود دارد این است که آنجا تحت حفاظت نبوده و جمعیت آهویی که در منطقه وجود داشته در گذشته دور شکار شده و از بین رفته اند و الان طعمه های آن منطقه خیلی ضعیف است بنابراین یکی دو سال حفاظت و تلاش هایی در جهت احیای طعمه ها می تواند وضعیت منطقه را بهتر کند و به یک محدوده قابل قبول برای حیات یوز تبدیل شود.
اکبری با اشاره به اینکه برای غرب توران هم باید چنین اقداماتی انجام دهیم گفت: اینها اقداماتی است که معتقدیم باید حتما انجام شود، اگر این اقدامات حفاظتی، گسترش عرصه قلمرو یوز و طعمه دار کردن زیستگاه های اطراف انجام نشود، نمی توانیم امیدوار باشیم که صرفا با حفاظت توران و یا ایمن سازی جاده بتوانیم یوزپلنگ را نجات دهیم، به هر حال این اقدامات در بخش هایی در خارج از منطقه توران آغاز شده و چون جوامع محلی و بخش خصوصی هم پای کار آمده اند، خیلی امیدوار هستیم که اثر بخش باشند.
وی تصریح کرد: البته همچنان معتقدیم در بخش هایی از توران باید خرید حقوق عرفی ادامه پیدا کند، یعنی حق تعلیف و چرای دام دامداران منطقه خریداری شود و آنها دام ها را از منطقه خارج کنند.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست تاکید کرد: در تمام این مسائل کمبود منابع اعتباری چالش ما است به هر حال از طرفی منابع دولتی به هیچ وجه کفاف اقدامات سریع و موثر را برای نجات یوز نمی دهد، روش هایی مانند صندوق ملی محیط زیست هم که می تواند حمایت بخش خصوصی و حامیان نجات یوز را داشته باشد نتوانست کمک های چندانی را جذب کند که بتوانیم یک برنامه ریزی مناسب و موثری را انجام دهیم.
اکبری درباره وضعیت ایران، توران و آذر سه یوز ماده ای که در سایت تکثیر توران نگهداری می شوند گفت: وضعیت آنها مناسب است و مشکلی ندارند؛ ایران هم برای بارداری مجدد مشکلی ندارد و وقتی زمانش برسد اقدامات لازم را انجام خواهیم داد.
۹۰۱۴