به گزارش ایرنا، خانه‌های تاریخی اصفهان جزو مهمترین بناهایی هستند که بدلایل متعدد، شرایط دشوار و رو به ویرانی دارند، اما تا این لحظه جز مواردی که با تبدیل شدن به هتل بوتیک‌ها، هتل‌های سنتی و بومگردی، خیل بی‌شماری از آنها در جای تا جای این شهر از پشتِ «مسجد جامع عتیق» گرفته تا بافت تاریخی «جویباره» و پشتِ «مسجد شیخ لطف‌الله» در جوار «میدان نقش جهان»، راه تباهی را می‌پیمایند.
مقامات وزارتخانه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی می‌گویند، وظیفه «صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی» در واگذاری بناها به بخش خصوصی، احیا و جلوگیری از تخریب آنهاست اما این صندوق، کجاها و تا چه اندازه باید برای نجات بناهای تاریخی از جمله خانه‌ها، آستین‌ها را بالا بزند؟
در شهری مثل اصفهان که خانه‌های تاریخیِ بی‌شماری دارد و بسیاری از آنها هم شرایطِ دشواری را سپری می‌کنند، اهمیت تحقق رسالت صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی دوچندان است.
آنطور که برخی کارشناسان مُنتقد گفته‌اند، در نخستین قدمِ واگذاری بناهای تاریخی از سوی صندوق، مکان‌هایی واگذار شده‌اند که شرایط خوبی نسبت به سایر بناها داشته‌اند؛ مکان‌هایی مثل «سردر قیصریه»، «طبقه دوم میدان نقش جهان»، خانه‌های "ارسطویی»، «دهدشتی»،«شیخ‌الاسلام» و شماری دیگر از بخش هایی از بناهای تاریخی اصفهان که نیازِ مُبرمی به مرمت و احیا نداشتند.
نکته حائز اهمیت این است که صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی، تنها بناهایی را می‌توانسته در فهرست واگذاری‌ها قرار دهد که در مالکیت و اختیار اداره کل میراث فرهنگی گردشگری و صنایع دستی بوده‌اند اما به باورِ کارشناسان، از بین بناهای تاریخیِ در اختیارِ میراث فرهنگی، بطور قطع بناهایی با شرایط اضطراری‌تر هم وجود دارد که برای نجات از تخریب به سرمایه‌گذار داده شوند تا به ازای بهره‌برداری چندساله، دستِ مرمت بر سر و رویشان کشیده شود و از تخریب و فراموشی نجات پیدا کنند.
از سوی دیگر گفته می‌شود بناهای واگذار شده توسط صندوق مزبور پیشتر توسط یک شرکت تعاونی وابسته به اداره کل میراث فرهنگی اصفهان به نام «سیاحان اصفهان» به سرمایه‌گذاران اجاره داده می‌شد اما علیرضا ایزدی مدیرکل سابق میراث فرهنگی اصفهان برای شفافیت بیشتر در خرج کَردِ درآمد بناهای تاریخی، برخی از آنها را به این صندوق داد تا با شفافیت بیشتر آنها را برای واگذاری به بخش خصوصی به مُزایده بگذارد.
مُزایده یاد شده مهر امسال برگزار شد و ۱۹ بنا یا بخشی از اماکن تاریخی از جمله «سردر قیصریه»، طبقه دوم «میدان نقش جهان» و سه خانه تاریخی یاد شده برای بهره‌برداری به بخش خصوصی واگذار شد.
قرار است دور دوم مُزایده بناهای تاریخی اصفهان در ماه‌های پیشِ‌رو و گویا در زمستان برگزار شود اما مدیرعامل صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی به ایرنا گفته است، قصد دارد این بار بناهای تاریخیِ دارای تخریبِ بیشتر را در اولویت واگذاری قرار دهد.
پیشتر ایرنا در گفت و گویی مُفصل، پاسخ‌های مدیرعامل و رییس هیات مدیره صندوق احیا و بهره‌برداری از بناها و اماکن تاریخی و فرهنگی را در باره انتقادات مطرح شده راجع به مُزایده اخیر منتشر کرد.
شهاب طلایی شکری در آن گفت و گو تصریح کرده بود:«یکی از رسالت‌های صندوق غیر از واگذاری ابنیه تاریخی تخریب شده و دارای آسیب، واگذاری بناهایی است که در زمان حاضر، ظرفیتِ مشارکتِ مردم را دارند و برای اینکه به فهرست بناهای تخریبی اضافه نشوند، به مُزایده واگذاری گذاشته می‌شوند تا بهره‌بردار در جهت حفظ و نگهداشت آنها کمک کند.»
وی خاطرنشان کرد: «پیشتر، بناها در یک فرایند غیرشفاف و ابهام‌آلود به یکسری افراد داده می‌شد.»
طلایی شکری خاطرنشان کرد: «وقتی درآمد بناهای تاریخی به حساب یک شرکتِ یا یک گروهِ خاص ریخته نمی‌شود، به حساب درآمدهای عمومی دولت ریخته می شود اما سووال این است که آیا شفافیتی در باره بناهای تاریخی اصفهان از مدل‌های مختلف واگذاری ایجاد شده است که به کدام محل واریز و در کدام محل خرج می شود؟! شما بعنوان خبرنگار می‌توانید بناهایی که از طریق صندوق واگذار شده را بررسی کنید که پیشتر درآمدشان کجا می‌رفته و چگونه خرج می‌شده و بعد از واگذاری از طریق صندوق به چه نحو است.»
با این حال، خبرنگار میراث فرهنگی ایرنا با سیدمهدی موسوی موحد معاونت میراث فرهنگی اصفهان در باره واگذاری اخیر برخی بناهای تاریخی گفت و گو کرد و در موضع این اداره کل را در باره تصمیات اخیر یا پیشِ روی صندوق احیا جویا شد؛ خاصه پیرامون این موضوع که با وجود میراثِ ارزشمند اصفهان یعنی خانه‌های تاریخی بعنوان شناسنامه معماری این شهر از ادوار گذشته تا دوره معاصر، چه انتظاری از صندوق برای نجات این شناسنامه‌های هویت‌بخش نصف جهان کهن‌آرا وجود دارد.
آنچه در پیشِ رو می‌خوانید، حاصل این گفت و گوست:
ایرنا: آنطور که گفته می‌شود، پیش از آنکه برخی از قسمت‌های بناهای تاریخی اصفهان از جمله «سردر قیصریه» یا «خانه دهدشتی» برای واگذاری به سرمایه‌گذار، به مُزایده گذاشته شود، گویا یک شرکت تعاونی موسوم به «سیاحان اصفهان» وابسته به اداره کل میراث فرهنگی، این بناها را به بخش خصوصی اجاره می‌داد؛ درآمد این شرکت از طریق اجاره برخی بخش‌های بناهای تاریخی چگونه خرج می‌شد؟
پاسخ: پیشتر یک شرکت تعاونی، بناهای تاریخی را به بهره‌برداران واگذار می‌کرد که در زمان حاضر، دیگر از ظرفیت آن استفاده نمی‌شود. بر اساس ماده ۸۸ قانون تنظیم اجاره و طبق نظر هیات سه نفره کارشناسان دادگستری، قیمت اجاره بناها محاسبه و قرارداد یکساله تنظیم می‌شد و درآمد به خزانه دولت می‌رفت اما سودِ درآمد بناها بین سهامداران این شرکت تقسیم می‌شد اما اکنون این شرکت مُنحل شده است و واگذاری‌ها از طریق صندوق احیا برگزار می‌شود که این صندوق هم مصوبه هیات دولت را برای حفظ و احیا بناها و محوطه‌های تاریخی دارد.
ایرنا: بناهای واگذار شده به صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن و بناهای تاریخی شرایط خوبی داشتند؛ چرا به جای آنها، بناهایی که نیازِ بیشتری به مرمت، احیا و نجات داشتند، به این صندوق واگذار نشد؟
پاسخ: در دوره‌های قبلی، بناهای تاریخی متعددی از جمله کاروانسرای «گَز» و «خانه شیران» از طریق صندوق احیا واگذار می‌شد که یکسری از آنها به نتیجه رسید و یکسری هم هنوز به نتیجه نرسیده است اما در دور جدید که ۱۹ بنا به صندوق واگذار شد، شخصاً خیلی موافق بعضی از واگذاری‌ها نبودم ولی این، یک تصمیم کلی و مدیریتی بود. ترجیح بیشتر ما این است که با توجه به ماهیت صندوق، بناهایی که مخروبه هستند و امکان بهره‌برداری با اعتبارات قطره چکانی دولتی را ندارند، مرمت و احیا شوند و به بهره‌برداری برسند. قرار هم بر همین است که صندوق همین هدف را پی بگیرد اما در مرحله اخیرِ مُزایده واگذاری اماکن تاریخی ، بناهایی همچون طبقه دوم میدان نقش جهان، سردر قیصریه و سه خانه تاریخی که شرایط خوبی هم داشتند، واگذار شد.
ایرنا: خانه‌ها و بناهای شاخصی که در مُزایده اخیر صندوق واگذار شدند، پیشتر چه کاربری‌هایی داشتند و قرار است چه کاربری‌هایی جدیدی داشته باشند؟
«خانه ارسطویی» سال‌ها محل «انجمن خوشنویسان اصفهان» بود و تاکید میراث فرهنگی هم این است که تا جای ممکن، این انجمن در همین بنا بماند چون کارش با ماهیت این مکان سازگار است. این بنا به صندوق احیا واگذار و سرمایه‌گذار هم بَرنده شده است و برنامه این است که همچنان انجمن خوشنویسان بتواند در این بنا به کار خود ادامه بدهد اما تصمیم گیری در این باره با سرمایه‌گذار است.
همچنین «خانه شیخ‌الاسلام» کارگاه و موزه ریسندگی بود و نظر ما این است که کاربری فرهنگی داشته باشد و در کنار نمایشگاه ریسندگی و صنایع دستی از درآمدزایی هم برخوردار شود. «خانه دهدشتی» هم کاربری اقامتی داشته و کافه رستوران بوده که همین کاربری را حفظ خواهد کرد و در مُزایده صندوق احیا هم، سرمایه گذار پیشین بَرنده شده است.
همانطور که می‌دانید، «سردر قیصریه» پیشتر کاربری پذیرایی و فرهنگی داشت و در مزایده اخیر همین کاربری را حفظ و سرمایه‌گذار پیشین برنده بهره‌برداری شد. طبقه دوم میدان نقش جهان هم در حد فاصل «مسجد شیخ لطف‌الله» تا «مسجد جامع عباسی» قرار دارد و سرمایه‌گذار در مُزایده صندوق احیا و بهره‌برداری به ازای هزینه مرمتی معادل۳۰ میلیارد تومان برای ایجاد کاربری کافه گالری در آن بَرنده شده است.
ایرنا: مدیرعامل صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی به ما گفته است که درآمد این بناهای تاریخی در یک سازوکار مشخص از خزانه دولت با توجه به میزان بناهای اصفهان به این شهر بازمی‌گردد در حالی که برخی منتقدان بر این باورند که چنین نخواهد شد و درآمدها بعد از واریز شدن به خزانه دولت، بین سایر استان‌ها تقسیم می‌شود، نظر شما در این باره چیست؟
پاسخ: صندوق احیا می‌گوید این درآمدها به اصفهان برمی‌گردد، این چیزیست که به ما هم گفته شده، اما اینکه نتیجه و خروجی آن چه شود، باید منتظر باشیم و ببینیم بالمآل چه خواهد شد. این مسیر باید طی شود و نتیجه را ببینیم، سپس در باره آن قضاوت کنیم.
ایرنا: یکسری از خانه‌های تحت مالکیت میراث فرهنگی به نسبتِ خانه‌هایی که آنها هم تحت مالکیت این نهاد بودند اما در مُزایده اخیر صندوقِ واگذار شدند، نیاز بیشتری به احیا داشتند. برنامه میراث فرهنگی برای واگذاری این خانه‌ها به صندوق برای ورودِ سرمایه‌گذار چیست؟
پاسخ: خانه‌های «یداللهی» و «مُنعمیان» از فهرست بناهای تحت مالکیت میراث فرهنگی هنوز واگذار نشده‌اند اما «خانه شیران» از طریق صندوق واگذار شده است. در باره بقیه خانه‌ها هم در حال انجام کارهای مربوط به آنها هستیم تا به صندوق واگذار شوند. احتمال دارد خانه یداللهی و منعمیان هم در فهرست‌های بعدیِ واگذاری باشند.
ایرنا: قرار است دور بعدی مُزایده واگذاری بناهای تاریخی به احتمال زیاد در زمستانِ امسال برگزار شود، کدام بناها یا به احتمال خانه‌های تاریخی اصفهان به صندوق معرفی شده‌اند تا به بخش خصوصی واگذار شوند؟
پاسخ: ما به مرور خانه‌های تاریخی را معرفی کرده‌ایم و اعلام این موارد به صندوق احیا هم در دوره مدیریت جناب ایزدی مدیرکل وقت میراث فرهنگی اصفهان و بطور مستقیم از سوی ایشان انجام گرفته است. بر اساس همان اعلام‌ها هم صندوق اقدام می‌کند. من در جریان اینکه صندوق، کدام بناهای تاریخی را برای واگذاری اعلام می‌کند، نیستم؛ فقط می‌دانم که صندوق به من گفته است که «حمام شیخ بهایی» هم واگذار شود که پاسخ من منفی بوده است؛ چون میراث فرهنگی اصفهان در حال مرمت این اثرِ نفیس است.
در باره بقیه بناهای تاریخی دیگر، پیشتر مدیرکل وقت میراث فرهنگی اصفهان به صندوق احیا، نامه‌نگاری‌های لازم را انجام داده و بنده اطلاعی از جزییات آن ندارم و راجع به اینکه چه تعداد خانه تاریخی در آن فهرست و نامه‌ها بوده، بدلیل اینکه در این رابطه با من هماهنگی انجام نشده است، خبری ندارم.
ایرنا: دیدگاه شما در باره واگذاری خانه‌های تاریخی اصفهان که شرایط دشواری هم دارند، چیست؟
پاسخ: مالک یکسری از خانه‌های تاریخی مثل «صالح»،«یداللهی» یا «مُنعمیان»، میراث فرهنگی است اما یکسری خانه‌های دیگر مالکیت خصوصی دارند و حتی کثیرالمالک و مجهول‌المالک هستند، به این معنی که برخی خانه‌ها، ورثه‌ای و کثیرالمالک هستند و وارثان برای مرمت آنها به توافق نمی‌رسند. شرایط برای این خانه‌ها به مراتب دشوارتر است و ما از صندوق احیا می‌خواهیم که وارد مرمت و واگذاری این خانه‌ها شود.
بسیاری از خانه‌هایی که پشت مسجد«جامع عتیق» قرار دارند، وضعیت بسیار بدی دارند زیرا از لحاظ میراثی، بناهای خوب و نفیسی هستند اما مشکل، مجهول‌المالک بودن آنهاست. در این موارد، شهرداری و حتی صندوق باید ورود و آنها را مرمت و حفظ کنند زیرا این خانه‌ها بدلیل شرایط مُبتلابه کنونی، بیشتر نیازمند مرمت و بازسازی هستند و بخش خصوصی و صندوق باید برای نجات آنها اقدام کنند وگرنه بناهایی که مالکیت میراث فرهنگی یا کاربری دارند، مشکل چندانی ندارند که صندوق بخواهد آنها را واگذار کند.
کسی که در یک خانه تاریخی زندگی می‌کند، در فصل بارش، پشت‌بام‌ها و ناودان‌ها را بررسی و رسیدگی می‌کند که بنا تخریب نشود ولی بناها و خانه‌های فاقد سکنه یا مجهول‌المالک جای نگرانی دارند. بناهایی که برای مالک به صرفه است، شلنگِ آب را روی پشت بام و پای دیوارها می‌گذارد تا بنا هرچه زودتر تخریب شود و مجوز ساخت بگیرد! این موارد است که برای ما جای نگرانی دارد و تا جایی که بتوانیم می‌خواهیم سرمایه‌گذاران را به مالکان وصل کنیم تا اینگونه خانه‌ها حفظ و نگهداری شود.
ایرنا: صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی وابسته به وزارتخانه میراث فرهنگی است، در نتیجه باید به این دغدغه هایی که اشاره کردید یعنی نه فقط به خانه‌های تحت مالکیتِ میراث بلکه به خانه‌ها یا بناهای دیگر هم ورود پیدا کند. آیا این موضوع از طریق میراث فرهنگی هم پیگیری شده است؟
پاسخ: گویا صندوق با مدیریت جدید به این قضیه ورود کرده است تا بتواند همه بناهای تاریخی شهر را دربربگیرد. بحث دیگر این است که در قانون بطور دقیق مشخص شده که مالک یا متصرف قانونی، موظف به حفظ و نگهداری بنای تاریخی ثبت شده در فهرست میراث ملی است. بسیاری از بناهای تاریخی در زمان حاضر تحت تصرف یا مالکیت نهادهای دولتی مثل وزارت آموزش و پرورش و یا بنیاد مستضعفان هستند و ما می‌کوشیم از چترِ همین قانون، بخصوص برای بناهایی که مالکان دولتی دارند استفاده کنیم تا این نهادها خودشان بناهای تحت اختیارشان را با نظارت اداره میراث فرهنگی مرمت کنند.
ایرنا: در زمانِ حاضر چه تعداد خانه تاریخی تحت مالکیت اداره کل میراث فرهنگی اصفهان قرار دارد؟
پاسخ: میراث فرهنگی اصفهان بر روی خیلی از بناهای تاریخی از جمله خانه‌ها مالکت کامل ندارد. بعنوان مثال «عصارخانه جماله» یکی از بناهای نفیس اصفهان است که میراث فرهنگی در سه دانگ از مالکیت آن سهم دارد یا بعضی از بناهای تاریخی مثل «مسجد جامع عتیق» که متولی آنها به نوعی میراث فرنگی محسوب می‌شود اما سند مالکیت آن به نام اوقاف است.
در خانه‌های تاریخی هم بعنوان مثال خانه «خان خوراسگان» که به مثابه مجموعه خانه‌های نفیس دارای معماری و تزیینات وابسته به معماریِ ارزشمند است، میراث فرهنگی تنها ۲ دانگ از یکی از خانه‌ها و سه دانگ از یکی دیگرِ از خانه‌ها سهم دارد و بقیه در دست مالک خصوصی است اما در مجموع باید گفت در اصفهان ۷۱، کاشان ۲۹ و در سطح شهرستان‌های تابعه ۲۰ باب خانه تاریخی در مالکیت جزیی و کُلی اداره میراث فرهنگی قرار دارد.