هنوز چند ماهی از کودتای آمریکایی علیه دولت محمد مصدق (نخست‌وزیر ایران ۱۳۳۰ تا ۱۳۳۲) نگذشته بود که مصدق در دادگاهی فرمایشی محاکمه و تهران آماده برقراری مجدد ارتباط دیپلماتیک با انگلیس می‌شد که خبر رسید ریچارد نیکسون معاون رئیس‌جمهوری وقت آمریکا، قصد سفر به ایران دارد.
اما دانشجویان به عنوان آگاه‌ترین قشر جامعه ایرانی نمی‌پذیرفتند که عامل خارجی نقض مردم‌سالاری مهمان ایران شود و به گفته شهید مصطفی چمران (که آن‌روزها دانشجوی دانشکده فنی دانشگاه تهران بود) از روز ۱۴ آذر تجمعاتی داخل دانشگاه به وقوع پیوست، ولی روز ۱۶ آذر دانشجویان با اطلاع از نیت حکومت مبنی بر حمله به دانشگاه، بدون اینکه بهانه‌ای به دست نیروهای رژیم بدهند، سر کلاس می‌روند و نیروها با یورش به کلاسی در دانشکده فنی ضمن شهید کردن آذر شریعت‌رضوی، مصطفی بزرگ‌نیا و احمد قندچی، عده زیادی را مجروح و بقیه را دستگیر می‌کنند.
اگر ۱۶ آذر ۱۳۳۲ را شروع جنبش دانشجویی ایران ندانیم، نقطه عطفی در مبارزات دانشجویان علیه حکومت پهلوی بود که بعدها با حضور جریان های مختلف فکری شدت یافت و تا پیروزی انقلاب اسلامی با وجود داشتن رنگ‌های متنوع، با بدنه مردم در استقلال و آزادی‌خواهی و برابری همراه بود. این جنبش فراز و فرودهای زیادی را طی کرده است و هنوز طی می‌کند؛ ولی همیشه و به طور کلی در بازه‌های زمانی گوناگون نقش پیشرو را داشت و دارد.
امسال این روز و بزرگداشت آن با توجه به رویدادهای سیاسی مختلف کشور اهمیت زیادی دارد. فضای سیاسی کشور با برگزاری انتخابات دوازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری (۱۱ اسفند) به‌تدریج تغییر خواهد کرد و دانشگاه و دانشجو همیشه نسبت به انتخابات مسئولیت‌پذیر و حساس بوده است.
همچنین در فضای بین‌المللی طی دو ماه گذشته حمله رژیم صهیونیستی به مردم غزه و کشتار مردم بی‌گناه این منطقه موجب فعالیت و حیات جدید برای آزادی‌خواهان و جنب و جوشی در فضای دانشگاه‌ها شده است.
فعالیت‌های روز دانشجو معمولا توسط معاونت‌های فرهنگی‌اجتماعی یا فرهنگی‌دانشجویی دانشگاه‌ها و با حمایت و راهبری معاونت فرهنگی‌اجتماعی وزارت علوم سرانجام می‌گیرد. البته تاکید وزارت علوم و دانشگاه‌ها بر حمایت از تشکل‌های دانشجویی و سپردن امور به دست خود دانشجویان است.
عبدالحسین کلانتری، معاون فرهنگی اجتماعی وزیر علوم که استاد علوم اجتماعی دانشگاه تهران نیز هست و سابقه فعالیت دانشجویی دارد، در گفت‌وگو با خبرنگار گروه علم و آموزش ایرنا مهم‌ترین مولفه برنامه‌های مراسم ۱۶ آذر سال جاری را میدان‌داری دانشجویان برای برگزاری مراسم، روحیه استکبارستیزی، توجه به موضوعات بین‌المللی مانند کشتار در غزه و البته انتخابات برشمرد و از هماهنگی ها برای حضور مسئولان ملی و استانی در دانشگاه‌ها و هم‌سخنی با دانشجویان طی هفته جاری سخن گفت.
ابلاغیه ۲۰ بندی روز دانشجو به دانشگاه‌ها ابلاغ شد
وی در این گفت‌وگو در معاونت فرهنگی‌اجتماعی وزارت علوم در مورد اقدامات برای گرامیداشت روز دانشجو و ۱۶ آذر گفت: مجموعه‌ای از اقدامات در وزارت علوم، تحقیقات و فناوری و آموزش عالی صورت گرفت، اولین اقدام بازنگری در ابلاغیه ۱۶ آذر با مشارکت بخشی از بدنه دانشجویی، معاونان فرهنگی دانشگاه‌ها و صاحب‌نظران بود که ابلاغیه چندوجهی در ۲۰ بند تهیه و به دانشگاه‌ها ابلاغ شد و این ابلاغیه چارچوب فعالیت دانشگاه‌ها را در موضوع ۱۶ آذر مشخص می‌کند. هسته مرکزی این ابلاغیه مانند سال گذشته مشارکت دانشجویان و میان‌داری آنها در برنامه‌ها و به‌خصوص تشکل‌های دانشجویی است؛ یعنی دانشگاه‌ها و معاونان فرهنگی باید کنشگری دانشجویان را زمینه‌سازی کنند.
کلانتری ادامه داد: نکته دیگر در این ابلاغیه توجه و اهمیت روح استکبارستیزانه در مراسم روز دانشجو است. ۱۶ آذر ریشه تاریخی دارد به این معنا که در واقع روح استکبارستیزی و ضدآمریکایی در آن وجود دارد که از آن نمی‌توان گذشت. تاکید شد در برنامه ها این وجه کار، به خصوص با توجه به حوادث بیش از دو ماه قبل غزه، در اکنونِ ما پیگیری شود و مصداق بارز آن در قضایای غزه ردیابی شده و به تصویر کشیده شود. زیرا هر برنامه‌ای که این طنین و جلوه را نداشته باشد، رسالت ۱۶ آذر را به‌خوبی منتقل نمی‌کند. البته برنامه‌هایی را که جنبه هنری و سبک زندگی دارند، رد نمی‌کنیم ولی نباید وجه غالب برنامه‌ها از این دست باشد و باید به این وجه استکبارستیزانه ماجرا هم توجه شود.
معاون فرهنگی‌اجتماعی وزیر علوم موضوع دیگر در این ابلاغیه را زمینه‌سازی برای حضور شخصیت‌های سیاسی و مدیران و مسئولان کشور در دانشگاه‌ها بیان کرد و گفت: در این مسیر پیگیری‌های خوبی صورت گرفت دولت هم پیگیر است و با دستور رییس جمهور در هیات‌دولت، شورای اطلاع‌رسانی دولت برنامه‌های خوبی را تدارک دیده و برای حضور مسئولان دولتی در دانشگاه‌ها همراهی کرده است.
بر همین اساس برخی وزرا در دانشگاه های بزرگ حضور می یابند و هماهنگی خوبی با مجموعه وزارت کشور و استانداری‌ها صورت گرفته است و موجب شد استانداران و شوراهای تامین استان، برای برگزاری باشکوه‌تر این روز زمینه سازی کنند تا حیات سیاسی به مجموعه دانشگاهی با رونق بیشتری برگردد.
حضور استانداران و مقامات استانی در دانشگاه‌ها
استاد دانشگاه تهران ادامه داد: قرار شد استانداران، مجموعه فرمانداری‌ها و مقامات سیاسی استان در دانشگاه‌ها در برنامه‌های سخنرانی، بازدید و پرسش و پاسخ یا بازدید از خوابگاه‌ها حضور یابند تا ارتباط موثر میان مسئولان و دانشجویان و دانشگاهیان را زنده کنند. همچنین روسای قوا در دانشگاه‌ها حاضر می‌شوند.
این موقعیت مناسبی برای پاسخ به این مطالبه مقام معظم رهبری است که پیش از این بارها مطرح کرده‌اند؛ بنابراین تاکید شده است استانداران یا معاونت‌های سیاسی استانداران در استان‌های مختلف در جمع دانشجویان حاضر شوند.
انتخابات و دانشگاه
کلانتری موضوع بعدی را انتخابات پیش‌روی مجلس شورای اسلامی و مجلس خبرگان رهبری بیان کرد و گفت: رکن مهم و تاثیرگذار در فضای انتخاباتی کشور، مجموعه‌های دانشجویی و به صورت خاص تشکل‌های انقلابی هستند. تشکل‌ها نقش محوری و کلیدی و اصلی را در این موضوع دارند زیرا یک وجه هویتی آنها کنشگری سیاسی است.
وی ادامه داد: انجمن‌های علمی و کانون‌های فرهنگی رسالت دیگری دارند و وزارت علوم تاکید دارد که این مجموعه‌ها در مسیر هویتی خود گام بردارند. البته دانشجویان هم به صورت انفرادی نقش موثری در فضای انتخابات دارند ولی نقش اساسی تشکیلاتی و منظم در فضای انتخاباتی را از جانب دانشگاه‌ها، تشکل‌های دانشجویی و انقلابی دارند و باید وارد این موضوع شوند.