گروه جامعه ایرنا - پرونده «خون‌های آلوده» به یک مشکل جدی در حوزه سلامت عمومی در اواخر دهه ۱۹۷۰ تا ۱۹۸۵ میلادی اشاره دارد که به دلیل نبود شناخت کافی و صحیح نسبت به ویروس ایدز، انجام نشدن غربالگری صحیح و فقدان پروتکل‌های مناسب پیشگیری روی داد و باعث شد تعداد زیادی از بیماران هموفیلی به واسطه دریافت خون‌های حاوی ویروس ایدز و هپاتیت آلوده شوند.
در آن سال‌ها از طریق ارسال فاکتورهای انعقادی خون از کشور فرانسه در سال‌های دهه ۸۰ میلادی برای استفاده بیماران هموفیلی، برخی از این بیماران به ایدز مبتلا شدند و عده‌ای نیز جان باختند. قربانیان این خون‌های آلوده کشورهای بسیاری از جمله آلمان، ایتالیا، آرژانتین، پرتغال، عربستان، ایران، فرانسه، کانادا، ایرلند، بریتانیا، عراق و یونان را در بر می‌گرفت و برآوردها نشان داد که فقط در کانادا حدود ۳۳ هزار نفر به هپاتیت C و ایدز، در آمریکا حدود ۱۰ هزار نفر و در ایران هم ۱۹۳ نفر به دلیل خون‌های آلوده به ایدز مبتلا شدند.
در سال‌های دهه هشتاد میلادی، انستیتو مریو فرانسه فاکتورهای انعقادی خون را برای استفاده بیماران هموفیلی علاوه بر خود کشور فرانسه به ۱۰ کشور از جمله آلمان، ایتالیا، آرژانتین، عربستان، عراق، ایران و یونان صادر کرد. در سال‌های دهه هشتاد میلادی، انستیتو مریو فرانسه فاکتورهای انعقادی خون را برای استفاده بیماران هموفیلی علاوه بر خود کشور فرانسه به ۱۰ کشور از جمله آلمان، ایتالیا، آرژانتین، عربستان، عراق، ایران و یونان صادر کرد.
مدتی بعد فرانسه به کشورهای دریافت کننده خون اعلام کرد که خون‌ها حامل ویروس اچ‌آی‌وی/ ایدز است، برخی از کشورها خون‌ها را مرجوع کردند، برخی دور ریختند، اما در برخی موارد همچون ایران، سازمان انتقال خون ایران، خون‌ها را پیش از آزمایش به بیماران تزریق کرده بود.
نخستین بیمار هموفیلی مبتلا به «فاکتور ۸» که بر اثر دریافت این خون‌های آلوده قربانی شد، یک کودک هفت ساله بود که در سال ۶۶ فوت کرد.
این فرآورده‌ها در ایران در اختیار ۹۷۶ نفر از بیماران مبتلا به هموفیلی قرار گرفت و ۱۹۳ از آنها را به ایدز مبتلا کرد. در سال ۱۳۶۶ و پس از کشف نخستین بیمار مبتلا به ایدز، به طور رسمی وجود ایدز در ایران علنی و با شکایت مبتلایان و خانواده‌هایشان، پرونده‌ای در سال ۱۳۷۶ در این مورد در محاکم قضایی ایران باز شد که همچنان مفتوح است. هرچند تا اردیبهشت ۱۳۹۰ بیماران دریافت‌کننده این خون‌ها جان باختند.
بازگشایی پرونده خون‌های آلوده و شکایت از فرانسه بعد از ۴۰ سال
اکنون بعد از گذشت حدود ۴۰ سال از ورود خون‌های آلوده به ایران، نازنین فرزادی فر مدیرعامل کانون هموفیلی ایران از بازگشایی پرونده بیماران هموفیلی خبر داد و ثبت شکایت از شرکت فرانسوی تامین کننده خون‌های آلوده را رسانه‌ای کرد.
بازگشایی پرونده بیماران هموفیلی حاصل یکسال کوشش شبانه‌روزی همکاران با همکاری ستاد حقوق بشر، دادستانی کل کشور و سایر دستگاه‌ها استوی توضیح داد: بازگشایی پرونده بیماران هموفیلی حاصل یکسال کوشش شبانه‌روزی همکاران با همکاری ستاد حقوق بشر، دادستانی کل کشور و سایر دستگاه‌ها است و برای نخستین بار پس از ۴۰ سال با عنوان حافظ منافع بیماران هموفیلی پرونده موسوم به خون‌های آلوده را بازگشایی می‌کنیم و از دولت مردمی می‌خواهیم در این زمینه همکاری لازم را داشته باشد.
فرزادی فر تاکید کرد: یک شرکت فرانسوی در سال‌های ۶۱ تا ۶۳ داروهای فاکتور ۸ و ۹ پلاسمایی را برای ایران صادر می‌کرد، آن زمان که مقارن با جنگ تحمیلی بود؛ افراد آغشته به خون آلوده شدند و هرگز غرامت از آن شرکت درخواست نشد؛ در حالی که عراق غرامت ۱۹۸ بیمار عراقی را به دلار دریافت کرد.
وی یادآور شد: ما در شرایط جنگی بودیم و شرایط بحران در کشور وجود داشت؛ شرکت فرانسوی در نامه‌ای اعلام کرد که حاضر به پرداخت غرامت است اما کانون هموفیلی در آن زمان پیگیری خاصی در این زمینه نداشت و اکنون بعد از ۴۰ سال این پرونده را بازگشایی می‌کنیم.
به گفته فرزادی‌فر، دولت فرانسه هیچ گاه درباره این ماجرا عذرخواهی نکرده است؛ در حالی که براساس قانون فرانسه، مسئولیت همه داروهایی که از این کشور صادر می‌شود برعهده دولت است و بر همین اساس دولت فرانسه باید عذرخواهی کند.
وی اظهار داشت: با توجه به اینکه ۵۴ هزار نفر اکنون مبتلا به ایدز هستند، مسئولیت بروز بیماری تعداد زیادی از این افراد برعهده فرانسه است و ما به صورت جدی پیگیر این موضوع هستیم.
مشتقات خونی مورد نیاز بیماران هموفیلی و خودکفایی در تولید
هموفیلی یا خون‌تَراوی (Hemophilia) دستهای از بیماری‌های ارثی هستند که در آنها توان بدن برای ایجاد لخته و انعقاد خون برای جلوگیری از خونریزی در صورت پاره شدن رگ مختل شده‌است؛ هموفیلی A (هموفیلی نوع کلاسیک) به دلیل نقص فاکتور انعقادی هشت، شایعترین شکل این اختلال است و هموفیلی B (هموفیلی کریسمس) به دلیل نقص فاکتور ۹ بوده که هر دو گروه نیازمند دریافت پلاسمای حاوی این فاکتورها هستند.
اکنون حدود ۱۳ هزار بیمار هموفیلی در کشور شناسایی شده‌اند و به دلیل وابستگی حیات آنان به خون دریافتی، کیفیت و سلامتی خون برای بیماران هموفیلی در اولویت قرار دارد؛ پرونده خون‌های آلوده در کنار همه مرثیه‌هایی که داشت، در ایران سبب شد تا سازمان انتقال خون ایران توسعه فرآورده‌های خونی را با جدیت در دستور کار قرار دهد؛ به گفته عباداله سالک مقدم معاون فنی و فناوری های نوین سازمان انتقال خون، بررسی آزمایشگاهی این فاکتور که نخستین تولید فاکتور هشت انعقادی دارای اثرگذاری طولانی مدت و نوترکیب در ایران است، نقش محوری در تصمیم‌گیری امکان استفاده از آن در بیماران مبتلا به هموفیلی دارد و اکنون این مهم در آزمایشگاه تخصصی انعقاد سازمان انتقال خون در حال اجراست.
وی یادآور شد: ایران برای تهیه فاکتور هشت انعقادی سال‌ها به تولیدات کشورهای خارجی و شرکت‌های پالایشگر خارجی پلاسما وابسته بود و پیشرفت‌های حاصل از تلاش پژوهشگران ایرانی در عرصه تولید فاکتور هشت انعقادی به روش نوترکیب در چند سال اخیر تحولی در رفع وابستگی ایجاد کرده است.
سالک مقدم ادامه داد: آزمایشگاه تخصصی انعقاد سازمان انتقال خون سالهاست با طرح‌های کارآزمایی بالینی فاکتورهای انعقادی نوترکیبی چون فاکتور هفت و هشت نوترکیب همکاری دارد و اکنون مطالعه فاکتور هشت نوترکیب دارای اثرگذاری طولانی مدت نیز در کارنامه این همکاری چندین ساله قرار گرفته است؛ به طوری که کار آزمایی بالینی این محصول در پنج مرکز درمانی منتخب از چهار استان در دست اجراست.
وی افزود: از آنجایی که تولید فاکتور هشت توسط شرکت‌های دانش بنیان داخلی اهمیت ویژه‌ای در مدیریت درمان بیماران هموفیلی ایران دارد، امید است نتایج کارآزمایی بالینی این دارو توسط آزمایشگاه تخصصی انعقاد درحوزه معاونت فنی سازمان انتقال خون، به نحوی باشد که بیماران در آینده بتوانند با اطمینان از ایمنی و اثربخشی این محصول انعقادی، ضمن درمان راحت‌تر به خودکفایی در کشور افتخار کنند.