به گزارش ایرنا از سازمان هیات و تشکل‌های دینی وابسته به سازمان تبلیغات اسلامی، محمدرضا سنگری امروز، دوشنبه ۱۳ آذر در همایش علمی هیأت و آیین‌های مذهبی گفت: یک مساله در مورد هیات این است که سوگواری محوری‌ترین مساله در هیات است. وقتی از هیات سخن می‌گوئیم، مساله سوگواری به ویژه عزاداری امام‌حسین(ع) مطرح است. البته هیات فقط برای عزاداری نیست بلکه مولودخوانی و جشن هم در هیات برگزار می‌شود که متاسفانه برخی از هیات‌ها به این موضوع نمی‌پردازند و تنها در ایام عزا شکل گرفته و سپس بعد از ایام هیات جمع می‌شود.
وی افزود: امروز در برخی هیات‌ها به شخصیت‌های دینی و ملی مثل مراجع و شهدا هم می‌پرادزند مثل شهید حاج قاسم سلیمانی یا آیت‌الله بروجردی. ویژگی دیگر هیات این است که زمان‌مند و مکان‌مند هستند، در واقع اینکه هیات‌ها در چه زمانی برنامه برگزار می‌کنند، همان زمان‌مند بودن آن است. مثلا هیات‌ها در ماه‌های خاصی مثل محرم و صفر برنامه دارند.
سنگری اظهار کرد: هیات‌ها در مکان‌های مختلف مثل حسینیه و مسجد مراسم برگزار می‌کنند. البته جدیدا میدان‌ها در حال تبدیل شدن به محلی برای هیات‌ها هستند. مثل میدان امام حسین(ع) یا میدان انقلاب تهران که در آنجا مراسم‌های ویژه‌ای برگزار می‌شود و این همان مکان‌مند بودن هیات‌ها است.
رئیس هیأت علمی اندیشکده هیأت بیان کرد: هیات دارای ارکان و برنامه مشخصی مثل هیات امنا، منبری، مداح و حتی تدارکات. امروز هیات‌ها در فضای سیاسی، اجتماعی و مردمی نقش دارند. در عصر حاضر گاهی یک مسجد و هیات را با نام منبری یا مداح آن می‌شناسند، در واقع منبری و مداح محور هستند. همچنین در برخی هیات‌ها یک قشر مثل هیات دانشجویی؛ دانشجومحور هستند. در گذشته برخی هیات‌ها مسئول محور بودند و بانی هیات به عنوان هیات چسبیده بود. برخی هیات‌ها هم نام‌شان زیر سایه منبری یا مداح آن است.
وی در مورد شناسنامه هیات نیز گفت: در گذشته برای اعلام برنامه یک هیات تنها نام منبری و مداح دیده می‌شد اما اخیرا در برخی هیات‌ها جدای از نام منبری و مداح نام شاعر را هم می‌آورند. این اتفاق جدید ممکن است به جایی برسد که نام یک هیات را با شاعر آن بشناسند.
هیات های عزاداری پس از انقلاب
رئیس هیأت علمی اندیشکده هیأت یادآور شد: هیات پس از وقوع انقلاب اسلامی یک نمود تازه‌ای پیدا کرده است و جدای از تغییر آرایشی در هیات شاهد تغییرات در تدارکات و حضور هیات‌ها در فضای رسانه‌ای هستیم. امروز هیات‌ها در فضای سیاسی، اجتماعی و مردمی نقش دارند. برای نمونه در دوران کرونا شاهد بودیم هیات‌ها بسیار نقش‌آفرینی کردند و حتی در حوادث طبیعی مثل سیل و زلزله هم حضور داشتند.
وی افزود: قبل از انقلاب نقش سیاسی هیات‌ها بسیار پر رنگ بود اما در فعالیت‌های دیگر نقش زیادی نداشتند درحالی که امروز هیات‌های ما در فعالیت‌های سیاسی حضور پر رنگ دارند تا جایی که شهدایی همچون مدافعان امنیت را هم تقدیم کردند و حتی در مسائلی چون انتخابات هم فعالیت می‌کنند اما تنها در این فضا نیستند و حضور هیات‌ها در مسائل روز جامعه و حتی بلایای طبیعی و غیرمترقبه را هم شاهد هستیم.
هیات غیرمذهبی نداریم
رئیس هیأت علمی اندیشکده هیأت در مورد ساختار یک هیات و ویژگی‌های آن تصریح کرد: اولا هیات یک تشکل مذهبی است و ما هیات غیرمذهبی نداریم، البته منظور سکولار بودن هیات نیست بلکه تمام هیات‌ها با جانمایه مذهبی شکل می‌گیرند و به مناسک و عزادارهای مذهبی می‌پردازند.
وی افزود: هیات یک ماهیت مذهبی دارد و دارای تشکل و ساختار است، یعنی افرادی هستند که یکدیگر را در یک مجموعه پذیرفته و به نوعی یک سازماندهی را ایجاد می‌کنند که هریک از آنها متناسب با نیازها مجموعه کاری را انجام می‌دهند. برای نمونه در صدسال گذشته که برق نداشتیم، یک نفر مسئول الکترونیک هیات نبوده اما امروز یک نفر مسئول صوت و صدا و برق هیات است. امروز ممکن است هیات دست به اقداماتی بزند که در گذشته نبوده مثل صندوق‌های قرض‌الحسنه یا دفتر ازدواج که پیش از این نبوده است.
نخستین هیات چه زمانی شکل گرفت؟
وی در خصوص اینکه اولین هیاتی که در طول تاریخ شکل گرفت مربوط به چه زمانی است توضیحاتی را ارائه داد و گفت: قبل از اینکه واقعه عاشورا رخ بدهد شیخ شوشتری در خصایص الحسین می‌گوید «اولین هیات‌ها توسط انبیاء برگزار شده است و حتی در مورد برخی انبیاء که به کربلا رسیدند نیز داستان‌هایی آمده است» اما به نظر می‌رسد که تاریخ اولین هیاتی که دارای ارکان باشد به زمان بعد از واقعه عاشورا باز می‌گردد، بعد از کربلا و بازگشت کاروان اسراء از شام به سمت کربلا کاروان سه روز در آنجا توقف داشت که در این سه روز کاروان‌های عزاداری به سمت کربلا گسیل شد و سه روز آنجا عزاداری شده است. اما این هم اولین هیات در طول تاریخ به شمار نمی‌رود چون تنها تجمعی برای سوگ در کربلا تشکیل شد.
سنگری افزود: بازگشت اولین کاروان امام سجاد(ع) به مدینه زمینه‌ساز تشکیل اولین هیات در تاریخ بود، در واقع هیات در مفهوم معادل امروزی در مدینه شکل گرفت، داستان از آنجایی شروع می‌شود که امام سجاد(ع) قبل از ورود کاروان اسراء به مدینه به یکی از اصحاب خود یعنی «بشیر بن حذلم» گفت «خدا رحمت کند پدر تو را ! آیا تو نیز همچون پدر شعر می‌گویی؟»، این صحابه امام جواب داد بلی، امام سجاد(ع) در این هنگام به او گفت وقتی وارد شهر مدینه شدیم می‌توانی در بدو ورود به شهر شهادت پدرم را به مردم ابلاغ کنی؟، او هم پاسخ داد بلی.
سنگری اضافه کرد: این صحابه امام پس از ورود به مدینه اینگونه روایت می‌کند که بر اسبم سوار و با شتاب وارد مدینه شدم و هنگامی که به مسجد النبی(صلی الله علیه وآله) رسیدم صدایم را به گریه بلند کردم و آنگاه چنین سرودم «یا أَهْلَ یَثْرِبَ لا مُقامَ لَکُمْ بِها...؛ ای مردم مدینه، دیگر مدینه جای ماندن شما نیست، زیرا حسین [آقای شما] کشته شد که اشک من این گونه سرازیر است. پیکر او در کربلا به خاک و خون غلطیده و سر مقدسش بالای نیزه، شهر به شهر گردانده شد»
وی افزود: بشیر در ادامه این روایت خود از صحنه ورود اسرا چنین می‌گوید «دیدم علی بن الحسین(علیه السلام) هنوز داخل خیمه است، آن گاه از خیمه بیرون آمد، در حالی که پارچه‌ای در دست داشت که با آن اشک‌هایش را پاک می‌کرد. کسی چارپایه‌ای آورد و حضرت روی آن نشست، درحالی که پیوسته اشک‌هایش جاری بود و نمی‌توانست جلوی گریه‌اش را بگیرد. مردم که این صحنه‌ها را دیدند، صدای گریه آنان بلند شد و از زنان و دختران مدینه نیز ناله و شیون برخاست؛ مردم از هر سو به نزد آن حضرت می‌آمدند و او را تسلیت می‌گفتند و آن منطقه پر از شیون و غوغا شد.»
سنگری افزود: در این لحظه امام سجاد(علیه السلام) با دست به مردم اشاره کرد که ساکت شوند و مردم نیز آرام گرفتند، سپس امام سجاد(ع) شروع به خطبه‌خوانی کرد. امام در این لحظه با یک ساختار روایی و تکیه بر کلام خدا در قرآن موضوع واقعه عاشورا و جنایت‌های آن را بازگو می‌کنند. در اینجا امام با عواطف و احساسات مردم ارتباط برقرار می‌کند و وارد مسائل منطقی نمی‌شود، همچنین امام در این مصائب شکرگذار است و امید به انتقام خون‌های مظلوم شهدای کربلا دارد.
گزارش فرزند امام سجاد(ع) از حال و هوای کاروان اسراء و عزاداری در مدینه
وی خاطرنشان کرد: یکی از فرزندان امام سجاد(ع) گزارش از حال و هوای آن روزهای مدینه نقل می‌کنند به این ترتیب که «عزاداری در مدینه پس از ورود اسراء استمرار داشت و پس از خبر شهادت جدم امام حسین(ع) اهل بنی‌هاشم سال‌ها سیاه پوش بودند و پدر م برای کسانی که عزداری می‌کردند غذا طبخ و بین آنها توزیع می‌کرد. هیچ زنی از ما بعد از عاشورا آرایش نکرد تا زمانی که مختار سر ابن زیاد و عمر بن سعد را برای ما به مدینه فرستاد».
رئیس هیأت علمی اندیشکده هیأت تصریح کرد: آنچه از روایت فرزند امام سجاد(ع) به دست ما رسیده است نشان می‌دهد که اولین هیات در تاریخ توسط امام سجاد(ع) برای سوگواری امام حسین(ع) تاسیس شده است، یکی از ویژگی‌های هیات که استمرار داشتن مناسک است از همان زمان وجود داشته و به گفته فرزند امام پدرش برای عزاداران غذا تهیه می‌کرده همان چیزی که امروز ما هم در هیات‌ها داریم.
سنگری ادامه داد: بنابراین امام سجاد(ع) نخستین تاسیس کننده هیات در طول تاریخ بوده است چون سوگواری جمعی و مردمی وجود داشته است، همچنین محور تجمع بازگویی مصائب اهل‌بیت(ع) بوده است، در این تجمع‌ها امام سجاد(ع) و کسانی که در این مجالس حضور داشتند مرثیه‌خوانی می‌کردند که از اولین مرثیه‌خوانان می‌توان به خود امام سجاد(ع)، حضرت ام‌البنین(س)، حضرت ام سلمه(س) همسر پیامبر(ص)، حضرت زینب کبری(س)، حضرت سکینه(س) و فاطمه صغری(س) دختر امام حسین(ع) اشاره کرد.
وی افزود: امام صادق(ع) در توصیف مرثیه خوانی حضرت ام البنین(ع) می‌گویند «بر حسین جدم پنج سال گریسته شد»، حتی در طول تاریخ داریم که مروان بن حکم حاکم مدینه به صورت مخفیانه شب‌ها در عزاداری حضرت ام البنین(س) شرکت می‌کرد که حضور ناشناس او نشان می‌دهد که جمعیت زیادی در این مجالس بوده‌اند که امکان شناسایی این فرد نبوده است. همچنین برگزاری مراسم در شب از همان زمان بوده است.
سنگری گفت: این روایت‌ها از مدینه نشان می‌دهد در تاریخ زمان حضور امام سجاد(ع) تمام ارکان هیات را داشته‌ایم، رئیس هیات، امام سجاد(ع) بوده است، برگزاری مراسم‌ها در روز و شب، پذیرایی از عزاداران، برپایی هیات در خیمه کنار خانه پیامبر(ص)، برپایی مجالس همزمان در کنار بقیع که نشان می‌دهد هیات در حال حرکت در سطح شهر بوده است و همچنین جدای از امام سجاد(ع) برخی از خاندان اهل بیت(ع) و غیره روضه‌خوانی می‌کردند و حتی لباس مشکی بر تن عزداران بوده است، پس ارکان هیات از زمان امام سجاد(ع) شکل گرفته است.