این‌که آلودگی هوا همه چیز را تحت تأثیر قرار می‌دهد، انکارناپذیر است. اما نتایج مطالعات و پژوهش‌های جدید علمی، اخبار و حتی آژانس‌های بین‌المللی نشان می‌دهند که این موضوع بیش از آن‌که بخواهد کشورهای صنعتی را -به دلیل حجم زیاد کارخانجات و صنایع- تحت تاثیر قرار دهد، در کشورهای در حال توسعه بیشتر مطرح است. اما به راستی چرا چنین است و مبنای این تصویرسازی چیست؟ آیا چنین چیزی یک تصور غلط است؟ گزارش پیش‌رو به این موضوع اختصاص دارد.
آلودگی هوا سالانه حدود ۷ میلیون نفر را در سراسر جهان به کام مرگ می‌کشد و از هر ۱۰ نفر، ۹ نفر هوای بیش از حد مجاز دستورالعمل‌های آلاینده سازمان بهداشت جهانی را تنفس می‌کنند نابرابری در آلودگی هوا هم وجود دارد
طبق گزارش سازمان جهانی بهداشت (WHO)، آلودگی هوا سالانه حدود ۷ میلیون نفر را در سراسر جهان به کام مرگ می‌کشد و از هر ۱۰ نفر، ۹ نفر هوای بیش از حد مجاز دستورالعمل‌های آلاینده سازمان بهداشت جهانی را تنفس می‌کنند. این موضوع به ویژه در کشورهای با درآمد کم و متوسط بیشترین تأثیر را دارند.
به طور مثال براساس اطلاعات منتشره در پایگاه داده کیفیت هوای شهری WHO در سال ۲۰۱۶، هوای ۹۸ درصد از شهرهای کشورهای در حال توسعه با بیش از ۱۰۰ هزار نفر جمعیت مطابق با دستورالعمل‌های با کیفیت هوای سازمان بهداشت جهانی نبودند.
این در حالی است که، در کشورهای توسعه یافته، این رقم تنها برای ۵۶ درصد از شهرهای این کشورها صادق است. علاوه بر این، بنابر اعلام سازمان جهانی بهداشت حدود ۹۰ درصد از مرگ و میرهای مرتبط با آلودگی هوا در کشورهای با درآمد کم و متوسط رخ می‌دهد که تقریباً ۲ مورد از هر ۳ مورد آن در مناطق جنوب شرقی آسیا و غرب اقیانوس آرام رخ می‌دهد.
علت این نابرابری هم به دلیل تفاوت در اقدامات دولت و منابع مالی است. معمولا کشورهای با درآمد پایین‌تر، مقررات ضعیفی در مورد کیفیت هوا و آلایندگی وسایل نقلیه دارند.
نیروگاه‌هایی با سوخت فسیلی در این کشورها رایج هستند که همه اینها هم اغلب فاقد کنترل‌های اولیه آلودگی هوا مانند فیلترها و اسکرابرها هستند که میزان ذرات رها شده در جو را کاهش می‌دهند. در شهرهای بزرگ، فقیرترین افراد در سکونتگاه‌های غیررسمی اغلب در نزدیکی محل‌های دپو زباله زندگی می‌کنند که منبع اصلی آلودگی هوا هستند که همه اینها هم به اثرات منفی بهداشتی و اقتصادی بد کیفیت هوا بر روی یک کشور کمک می‌کند.
آلودگی هوا به طور نامتناسبی بر کشورهای در حال توسعه تأثیر دارد
از ۷ میلیون مرگ در سراسر جهان، ۳.۸ میلیون نفر، نتیجه آلودگی هوای داخل ساختمان است که بیشتر آن هم در کشورهای کم درآمد تا متوسط رخ می‌دهد. چنین چیزی هم به دلیل روش‌های ناکارآمد پخت، گرمایش و روشنایی است که از نفت سفید و سوخت‌های جامد مانند چوب، ضایعات محصول زغال‌سنگ، زغال‌سنگ و حتی سرگین حیوانات استفاده می‌کنند. این موارد آلاینده‌های سمی هوا را آزاد می‌کنند که پیامدهای شدیدی برای سلامتی دارند.
مردم جنوب صحرای آفریقا، جنوب و شرق آسیا و غرب اقیانوس آرام به ویژه در خانواده‌های روستایی، بالاترین میزان بیماری‌های بهداشتی را از آلودگی هوای داخل خانه تجربه می‌کنند،. این وضعیت برای زنان، کودکان و سالمندان به دلیل نقش آنها در انجام وظایف خانگی، که شامل جمع‌آوری و استفاده از سوخت، مراقبت از اجاق گاز و پختن غذا است، در معرض خطر بیشتری قرار دارند.
کمبود منابع و دسترسی به سوخت‌ها و وسایل پاک نه تنها افراد و خانوارهای کم‌درآمد را در معرض خطر قرار می‌دهد، بلکه توسعه اقتصادی آنها را نیز تضعیف می‌کند
علاوه بر این کمبود منابع و دسترسی به سوخت‌ها و وسایل پاک نه تنها افراد و خانوارهای کم‌درآمد را در معرض خطر قرار می‌دهد، بلکه توسعه اقتصادی آنها را نیز تضعیف می‌کند. زمان صرف شده برای جمع‌آوری سوخت و نگهداری از اجاق گاز به دلیل نداشتن منبع روشنایی، گرمایش و پخت و پز قابل اعتماد، تولید درآمد، تحصیل و فرصت‌های دیگر را هم در ساعات روز و هم در خارج از آن محدود می‌کند.
آلودگی هوا همه را تحت تاثیر قرار می‌دهد
شکی نیست که آلودگی هوا موضوعی است که همه را بدون توجه به این‌که یک کشور چقدر توسعه‌یافته است، تحت تاثیر قرار می‌دهد. چرا که منابع این آلودگی جهانی هستند و به همین میزان هم تاثیرات جهانی دارند. وسایل نقلیه، کارخانه‌ها، خانوارها، کشاورزی، محل‌های دفن زباله و حتی پدیده‌های طبیعی از جمله چیزهایی هستند که همواره و در همه جای جهان وجود دارند.
با این حال لازم به ذکر است که تقویت نظارت و گزارش کیفیت هوا در شهرها از طریق روش‌های استاندارد، ابزار دقیق و سازه‌های پایدار کلیدی برای مدیریت آلودگی هوا است. به طور مثال در فناوری‌های نوین، ابزارآلات جدید مانند سنسورهای کیفیت هوای کم‌هزینه و کوچک کارآمد و قابل اعتماد هستند.آنها همه آلاینده‌های اصلی هوا را با داده‌هایی که در زمان واقعی از طریق ابر اطلاعات محیطی ما ارزیابی و کالیبره می‌شوند، اندازه‌گیری می‌کنند.
این کار ساخت شبکه کیفیت هوا را تقریبا در هر مکانی آسان می‌کند. از آنجایی که کشورهای کم درآمد تمایل و ظرفیت اقتصادی برای داشتن راه اندازی شبکه‌های بزرگ کیفیت هوا دارند، حسگرهای کم هزینه نقطه شروع مناسبی برای بهبود کیفیت زندگی برای شهرهایی هستند که به آن بیشتر نیاز دارند. این اقدام از این جهت که با ارائه اطلاعات برای افراد، کسب‌وکارها، دولت‌ها و سیاست‌گذاران برای اتخاذ بهترین تصمیم‌ها در مورد اقدامات کاهش آلودگی هوا بسیار مناسب هستند، بنابراین می‌توان هوای پاک را برای همه به واقعیت تبدیل کرد.
آلودگی هوا در ایران بسیار نگران کننده است؛ به طوری که داریوش گل علیزاده رئیس مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم سازمان حفاظت محیط‌زیست در سال گذشته اعلام کرده بود که سال گذشته به علت آلودگی هوا ۲۱ هزار نفر در ۲۷ شهر کشور جان خود را از دست دادند.
بنابراین، آلودگی هوای کلان‌شهرها در کشور یک موضوع جدی است که همه توان دولت و همیاری ملی را می‌طلبد و تمام دستگاه‌های مرتبط دراین زمینه باید همکاری تنگاتنگی را داشته باشند تا به‌طور مثال شهر تهران مانند آذر ۱۴۰۱ و نیمه اول آذر ۱۴۰۲ شاهد چنین هوای آلوده و خطرناکی نباشد.
اگر کشوری به هر دلیل موجب آلودگی بیش از حد هوا بشود، تاثیرات آن دیگر دامنگیر خودش نیست و می‌تواند کشورهای همسایه را هم درگیر کند چنانچه پیشتر هم بدان اشاره شد، این مقوله آن قدر حیاتی است که باید از ظرفیت‌ها و توانمندی دانش روز نیز استفاده شود. در طیفی از پژوهش‌ها استفاده از فناوری نانو که ایران یکی از پیشگامان علوم نانو در سطح جهانی است، برای آشکارسازی آلودگی و کاهش میزان آلاینده‌ها نجات‌بخش معرفی شده است.
نانوتکنولوژی دارای سه قابلیت اصلی است که می‌تواند در زمینه محیط‌زیست مورد استفاده قرار گیرد؛ از جمله اصلاح (پاکسازی) و تصفیه آلودگی، تشخیص آلودگی و جلوگیری از آلودگی. یکی دیگر از مزایای نانو تکنولوژی بر کیفیت محیط زیست این است که فناوری نانو با کاهش مصرف انرژی، کنترل آلاینده‌ها و تولید مواد جدید دوستدار محیط‌زیست به کیفیت محیط‌زیست کمک می‌کند.
لازم به ذکر است که فناوری نانو، می‌تواند به منظور تمیز کردن هوا از گازهای سمی مانند CO، VOC و دیوکسین با استفاده از نانو لوله، نانوذرات طلا و دیگر جاذب‌ها به کار گرفته شود. نانو ذرات و نانو لوله همچنین می‌توانند به عنوان یک حسگر برای مواد سمی، به ویژه موادی که با تکنولوژی مرسوم تشخیص آنها به دلیل اندازه بسیار کوچک و کمی غلظت مشکل است، استفاده شود.
باید در نظر داشت که آلودگی هوا یکی از معضلات بزرگ و مهمی است که امروزه در همه جای دنیا و جود دارد اما نکته‌ای که وجود دارد منشا بسیاری از این آلودگی‌هاست. اگر کشوری به هر دلیل موجب آلودگی بیش از حد هوا بشود، تاثیرات آن دیگر دامنگیر خودش نیست و می‌تواند کشورهای همسایه را هم درگیر کند که این امر می‌تواند منجر به درگیری‌ها و کشمکش‌های سیاسی هم بشود.