به گزارش ایرنا، اجرای طرح های مختلف عمرانی، احداث شبکه فاضلاب و ساخت و سازهای شهری به مروز زمان موجب انسداد مسیر برخی از قنات های قدیمی شهر سبزوار شده و آب های سرگردان در زیر پوسته شهر را، که می‌توانست با تدبیری فضای سبز این شهر کویری را سیراب کند، به تهدیدی برای حیات شهر و به خصوص بافت تاریخی مرکزی آن تبدیل کرده است.
بافت تاریخی سبزوار به ویژه محدوده مسجد جامع بیش از دیگر مناطق شهر در معرض آسیب این قنات ها قرار گرفته است که با ردیابی مسیر آسیب دیدگی، باز شدن و هدایت آنها علاوه بر استفاده بهینه از منابع آبهای زیرزمینی، باید از خطرات فرونشست، ریزش زمین و آسیب به بناهای تاریخی جلوگیری کرد.
مسجد جامع سبزوار، گنجینه ای کم نظیر از عهد سربداران
مسجد جامع سبزوار از جمله آثار ارزشمند قرن هشتم هجری و متعلق به دوران سربداریه است که در سال ۱۳۵۵ به شماره ۱۳۱۶ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، این بنای تاریخی در دوره "خواجه علی موید"، حاکم سربداری ساخته شده است.
آب های سرگردان در زیر پوسته سبزوار، که می‌توانست با تدبیری فضای سبز این شهر کویری را سیراب کند، به تهدیدی برای حیات شهر و به خصوص بافت تاریخی مرکزی آن تبدیل شده است
مسجد جامع سبزوار در دوران معاصر نیز یکی از پایگاه‌های مهم این شهرستان و پیشگام در نهضت انقلاب اسلامی بوده است چنانکه در دوران مبارزات سال ۱۳۵۷ این مرکز، محل شکل گیری اعتراضات مردمی برای سرنگونی رژیم پهلوی به شمار می رفت.
این مسجد تاریخی به دلیل موقعیت ویژه و جایگاهی که در مرکز شهر در کنار "چهارراه بیهق" و "امامزاده یحیی"(ع) و نیز مجاورت بازار مرکزی شهر دارد، به عنوان پایگاه اصلی فعالیت های انقلابی و فرهنگی شهر نقش آفرینی کرده و در کوران مبارزات مردم سبزوار با رژیم ستمشاهی، همواره محوریت داشته است.
این مسجد به عنوان مرکزی فرهنگی در دوران هشت ساله دفاع مقدس نیز در قامت پایگاه اصلی جمع آوری کمک های مردمی برای جبهه ها ایفای نقش کرده و همچنین مکانی برای اعزام رزمندگان به مناطق جنگی بوده است.
بیشتر بخوانیم:
بنای تاریخی مسجد سبزوار براثر بالاآمدن سطح فاضلاب دچارآسیب جدی شد
نفوذ رطوبت به بخش هایی از بنای مسجد جامع سبزوار
انباشت آبهای زیرزمینی ناشی از جریان قنات های شهر سبزوار باعث تهدید بنای مسجد تاریخی در مرکز این شهر شده است، چنانکه نفوذ رطوبت از این قناتها از سالها پیش این اثر ملی و مذهبی را تهدید می‌کند.
چند سال پیش فرونشست زمین در هسته مرکزی شهر سبزوار در مجاورت مسجد جامع یک جوان موتورسوار را به کام مرگ کشید، که در صورت ادامه بی توجهی‌ها، ممکن است چنین اتفاقی تکرار شود
امام جمعه سبزوار که پیش از این در برخی جلسات از این تهدید ابراز نگرانی کرده بود، در گفت و گو با خبرنگار ایرنا گفت: اکنون ۱۳ رشته قنات در زیر شهر سبزوار جاری است که بسته شدن مسیر برخی از این قنات ها، بخش های از زیر شهر را به باتلاق تبدیل کرده است.
حجت الاسلام غلامرضا مقیسه به حادثه ای که چند سال پیش بر اثر فرونشست زمین در هسته مرکزی شهر سبزوار در مجاورت مسجد جامع روی داد و یک جوان را به کام مرگ کشید، اشاره و تاکید کرد که در صورت بی توجهی، تکرار چنین اتفاقاتی دور از ذهن نخواهد بود.
وی بیشترین و ملموس ترین این تهدیدها را متوجه بافت تاریخی مرکزی و به ویژه مسجد جامع شهر دانست و افزود: طبق بررسی های کارشناسی انجام شده، ۲ تا سه رشته قنات از سطح زیرین مسجد جامع سبزوار عبور می کند که انسداد خروجی مسیر آنها یک نگرانی جدی برای دغدغه مندان ایجاد کرده است.
وی اظهار داشت: اکنون نشانه هایی از نفوذ آب، آثار رطوبت و نیز ترَک خوردگی در برخی از پایه های مسجد جامع مشهود است و این واقعیت را اثبات می کند که محدوده این بنای تاریخی در معرض تهدید جدی آب های زیرزمینی قرار دارد.
اکنون نشانه هایی از نفوذ آب، آثار رطوبت و نیز ترَک خوردگی در برخی پایه های مسجد جامع سبزوار مشهود است
تامین ایمنی مسجد جامع نیازمند چاره‌اندیشی اساسی
امام جمعه سبزوار گفت: به منظور تامین ایمنی مسجد جامع از سالیان گذشته نشست های مختلفی با فرمانداری سبزوار، آب منطقه ای، نهادهای مرتبط، استانداری و وزارت کشور برگزار شده است.
حجت الاسلام مقیسه افزود: یکی از راههای پیش رو، استخراج و بهره گیری آب این قنات ها برای آبیاری فضای سبز است که وجود مالکان، مانعی در این مسیر ایجاد کرده است و از طرفی عدم شناسایی تمامی مالکان، هر گونه هزینه برای باز کردن مسیرها را دچار مشکل کرده است.
وی اظهار داشت: با پیگیری نهادهای مرتبط و نمایندگان مجلس در سالهای گذشته، مکاتباتی با وزارت کشور برای تخصیص بودجه و اعتبار صورت گرفت که مقرر شد در گام نخست مطالعات و کار کارشناسی کاملی در این خصوص صورت گیرد.
امام جمعه سبزوار گفت: بدین منظور تیمی از دانشگاه فردوسی مشهد وارد عمل شد و فرایند عکسبرداری از رشته قنات هایی که از مسیر مسجد جامع عبور می کرد را انجام داده و خاک آن را هم آزمایش و نتیجه تحقیقات را در کتابچه ای مختصر آماده کرد.
پس از انجام مطالعات، در نشستی با سازمان برنامه و بودجه مقرر شد از محل اعتبارات مدیریت بحران رقمی برای جمع آوری آب های زیرزمینی محدوده مسجد جامع سبزوار منظور شود، که تاکنون به نتیجه نرسیده است
حجت الاسلام مقیسه افزود: پس از آن، موضوع در نشست با سازمان برنامه و بودجه پیگیری و مقرر شد از محل اعتبارات مدیریت بحران رقمی برای جمع آوری آب های زیرزمینی محدوده مسجد جامع سبزوار منظور شود، که تاکنون به نتیجه نرسیده است.
وی ادامه داد: راهکار اصلی جلوگیری از نفوذ آب به پایه ها و بنای این مسجد تاریخی، جمع آوری آبهای موجود و یا تزریق بتن به زیر پی مسجد برای ممانعت از ورود آبهای سرگردان به قسمت های زیرین بنا است.
بیشتر بخوانیم:
مرمت مسجدجامع تاریخی سبزوار پایان یافت
تسریع در رفع مشکل آب های زیرزمینی مسجد جامع سبزوار ضروری است
نیاز به اعتباری زیاد برای برداشت تدریجی آبهای انباشته شده قناتها
رشته قنات هایی که عمدتا از سمت شمال سبزوار به سوی جنوب شهر سرازیر بوده و مزارع جنوب شهر را مشروب می کرده اند، به علت دستکاری و دخالت هایی که صورت گرفته و مسیر آنها را کور کرده است، اکنون بخشی از آب آن در محدوده بافت تاریخی شهر انباشته شده و هر آن می تواند موجب فرونشست زمین و تخریب بناها را موجب شود.
رییس پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی سبزوار به خبرنگار ایرنا، گفت: بالا آمدن سطح آب ها در هسته مرکزی شهر سبزوار، به ویژه در حریم مسجد جامع شهر مشکل را پیچیده کرده است.
محسن برآبادی افزود: هم اینک ۲ رشته قنات در سطح زیرین مسجد جامع منتهی به خیابان "اسرار" وجود دارد که فاصله آنها با سطح زمین بسیار کم شده است.
راهکار اصلی بازگشایی مسیر قنات ها است تا از این طریق آبهای سرگردان از زیر شهر به ویژه هسته مرکزی و بافت تاریخی خارج شوند که اجرای آن نیاز به اعتبارات بالایی دارد
وی اظهار داشت: هسته مرکزی این قناتها در بخش های پایین مسجد جامع است چنانکه آب در زیر مسجد بالا آمده است و تداوم این وضعیت خطراتی را متوجه این بنای تاریخی می کند.
رییس پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی سبزوار گفت: یکی از راهکارها بازگشایی مسیر این قنات ها است تا از این طریق آبهای سرازیر و سرگردان از زیر شهر به ویژه از هسته مرکزی و بافت تاریخی خارج شوند که اجرای آن نیاز به اعتبارات بالایی دارد.
برآبادی افزود: از طرفی خشکاندن یکباره آبهای موجود نیز خطرساز است چرا که سبب نشست و ریزش بنای مسجد جامع می شود، لذا باید با برنامه ای زمانبندی و به تدریج در بازه زمانی چندین ساله، از حجم آب های زیر بنا کاسته شود تا تهدیدی متوجه این بنای فاخر مذهبی نشود.
به گزارش ایرنا، هشدار در مورد آب های زیرزمینی و خطر بالا آمدن آنها و پیامدهای ناگوار احتمالی آن در محدوده مسجد جامع شهر سبزوار از ۲ دهه پیش همواره مطرح بوده است.
این معضل فقط در سطح مدیریت کلان شهری قابل حل است و البته که اداره میراث فرهنگی به تنهایی از پس آن برنخواهد آمد
یک کارشناس باستان شناسی در سبزوار نیز پیش ترها در گفتگو با ایرنا شتاب در رفع مشکل آب های زیرزمینی مسجد جامع این شهر را ضرور خوانده و گفته بود: این معضل فقط در سطح مدیریت کلان شهری قابل حل است و البته که اداره میراث فرهنگی به تنهایی از پس آن برنخواهد آمد.
"محمد عبدالله زاده ثانی" با اشاره به وجود قناتی در زیر این مسجد که با چندین کانال و انشعاب به قسمت های مختلفی تقسیم بندی شده بوده است، اضافه کرده بود: مادر چاه این قنات حدود ۲۰۰ متر کند و کاو شده و با طول حدود ۱۸ کیلومتر تا داخل این فضا پیش آمده که در گذشته از آن استفاده می شده و در سالیان اخیر کم مهری به این قنات، اتصال فاضلاب به آن و حتی ساخت و ساز در حریم چاه و احداث برخی ساختمان ها بر روی آن، مشکل آفرین شده است.
وی با اشاره به نشست مسجد در ایوان جنوبی آن گفته بود: با توجه به وضعیت موجود بنا، اقدامات مرمتی همچون نصب ستون های فلزی در پشت این مسجد واقع در سرای پنبه ای ها به منظور جلوگیری از رانش بنا انجام شده است، اما عامل اصلی آسیب برای مسجد جامع وجود آب است و تا زمانی که این عامل که هارمونی بنا را به هم زده، از بین نرود این آسیب برطرف نخواهد شد.
مسجد جامع سبزوار یادگار دوره سربداران در ضلع جنوبی خیابان "بیهق" این شهر چهار هزار مترمربع گستره دارد که شامل ۲ هزار و ۸۳۵ مترمربع زیربنا و هزار و ۱۶۵ متر مربع فضا و محوطه است.
خشکاندن یکباره آبهای موجود نیز خطرساز است چرا که سبب نشست و ریزش بنای مسجد جامع می شود، لذا باید با برنامه ای زمانبندی و به تدریج و در بازه زمانی چندین ساله، از حجم آب های زیر بنا کاست
این مسجد ۲ ایوان شمالی و جنوبی دارد که از گذشته تاکنون تغییر چندانی نکرده و همچنان اصالت خود را حفظ کرده است.
ایوان جنوبی از بناهای دیگر مسجد زیباتر و مهمتر است. این ایوان با ۲ مناره آجری در ضلع غربی و شرقی محوطه شبستان مسجد واقع شده و ایوان شمالی مسجد نیز که آجری است، ۱۴ متر ارتفاع دارد و ۲ مناره کوتاه و کوچک بر بالای آن دیده می شود که راهرو چپ و راست این ایوان برای ورود و خروج استفاده می شود.
سبزوار در ۲۳۰ کیلومتری غرب مشهد قرار دارد.