تحولات قاره اروپا را طی دو سال گذشته نمی‌توان بدون اعتنا به بحران اوکراین مورد موشکافی قرار داد. البته چون این بحران بزرگ که تمام جهان را به انحای مختلف تحت تاثیر قرار داد، دومین ماه سال گذشته میلادی (۲۴ فوریه ۲۰۲۲) آغاز شده‌بود، بنابراین در آن سال تبعات چشمگیر بحران عیان بود؛ از سیل میلیونی پناهجویان اوکراینی به کشورهای اروپایی به ویژه به لهستان و آلمان گرفته تا تورم بی‌سابقه، کمبود انرژی و زمستان سرد و سخت.
در سال ۲۰۲۳ اما از تاثیر بحران اوکراین بر کشورهای اروپایی در قیاس با سال قبل تا حدی کاسته شد، اما تبعات آن همچنان چالش‌هایی را پیش روی مردم قاره سبز و سران بروکسل قرار داد که در این گزارش به مهمترین تحولات اشاره خواهد شد؛
تمرکز بر پروژه قرآن سوزی با اغراض سیاسی
اهانت به قرآن و اسلام در کشورهای شمال اروپا از قبیل سوئد، هلند و دانمارک در سل ۲۰۲۳ افزایش قابل‌توجهی یافت به‌طوری که در کمتر از ۶ ماه قریب به ۱۰ مورد از این نوع هتاکی‌ها صورت گرفت.
نام «مومیکا سلوان» از شهروندان تندروی سوئدی که اصلیت عراقی دارد، در سال ۲۰۲۳ همواره به گوش می‌رسید؛ فردی که از نگاه ناظران، وابستگی وی به تل‌آویو و نیز جنون شهرت باعث تکرار اهانت‌ها به قرآن مجید از سوی او شده‌بود.
در کنار این افراد تندرو، نام احزاب ملی‌گرای افراطی هم به چشم می‌خورد. به عنوان مثال «ادوین واگنسفلد» رهبر گروه افراطی اسلام‌ستیز «پگیدا» در هلند یک نسخه از قرآن کریم را پس از پاره کردن و هتک حرمت آن، سوزاند. در موردی دیگر پنج تن از اعضای گروه افراطی «ملی‌گرایان دانمارکی» هم اهانت به قرآن کریم را با سوزاندن این کتاب آسمانی در مقابل سفارت مصر در این کشور تکرار کردند و موارد مشابه دیگر.
نگاهی به رفتار ضداخلاقی اعضای جناح‌های راست افراطی مبنی بر هتک حرمت قرآن کریم در میان کشورهایی چون سوئد، دانمارک و هلند از چراغ سبز حاکمان آنها نشان داشت و توهین به اعتقادات قریب به ۲ میلیارد جمعیت جهان در این کشورها با مجوز رسمی و حمایت نهادهای امنیتی صورت گرفت.
اروپا و آمریکا طی سال ۲۰۲۳ در حالی از بحران اوکراین برای بسط ناتو بهره گرفتند که همچنان کی‌یف پشت درهای اتحادیه به انتظار نشست و نتیجه نگرفت
کارشناسان و صاحبنظران حوزه منطقه و بین‌الملل، اهانت مکرر به قرآن کریم در کشورهای سوئد، دانمارک و هلند را پروژه‌ای هدفمند از سوی غرب دانستند و تاکید کردند که قرآن سوزی و اسلام‌هراسی بیش از آنکه «کنش» باشد، «واکنشی» به رشد اسلام‌گرایی در اروپا و پیشرفت‌های چشمگیر مهاجران مسلمان است.
از طرفی پروژه قرآن‌سوزی در سال گذشته میلادی ارتباط تنگاتنگی با پروژه گسترش ناتو داشت. سوزاندن کتاب مقدس مسلمانان از سوی فردی افراطی آن هم مقابل سفارت ترکیه پاسخی به مخالفت سران آنکارا با پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو قلمداد می‌شد. در نهایت هم به‌رغم الحالق فنلاند به پیکره ناتو، سوئد تا پایان سال ۲۰۲۳ نتوانست به عضویت این ائتلاف نظامی درآید.
اروپا و آمریکا طی سال ۲۰۲۳ در حالی از بحران اوکراین برای بسط ناتو بهره گرفتند که همچنان کی‌یف پشت درهای اتحادیه به انتظار نشست و نتیجه نگرفت.
سیاست مهاجرتی اتحادیه و درهای رو به بسته شدن
قطعه‌های دومینوی پناهجوستیزی در اروپا در سال ۲۰۲۳ یکی پس از دیگری در حال افتادن بود و یکی از موارد آن به تغییر سیاست مهاجرتی آلمان برمی‌گشت؛ کشوری که لیدر اتحادیه اروپا و نیز موتور اقتصادی منطقه یورو قلمداد می‌شود.
در ماه سپتامبر، خبرگزاری «رویترز» به نقل از دو منبع دولتی که نخواستند نامشان فاش شود، نوشت: برلین به ایالت‌ها اعلام کرده که سال آینده (۲۰۲۴) حداکثر ۱.۷ میلیارد یورو برای پوشش دادن هزینه‌های پناهجویان اختصاص خواهد داد؛ رقمی که در سال جاری میلادی ۳.۷۵ میلیارد یورو است.
همزمان اظهارات هشدارآمیز «جوسپ بورل» مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در باره مساله پناهجویان از پاشنه آشیل اتحادیه پرده برداشت و وی هشدار داد که این اتحادیه با شکاف عمیق بر سر سیاست‌های مهاجرتی دست و پنجه نرم می‌کند و مساله مهاجرت می‌تواند اتحادیه اروپا را به انحلال بکشاند.
بورل این اختلاف را ناشی از اختلافات عمیق فرهنگی و سیاسی بین کشورهای عضو اتحادیه اروپا دانست و گفت: برخی از اعضای اتحادیه اروپا در خصوص پذیرش مهاجران مقاومت کرده و مانند ژاپن رفتار می‌کنند و می‌گویند ما نمی‌خواهیم افراد خارجی و مهاجر را بپذیریم و با آنها مخلوط شویم و می‌خواهیم خلوص نژادی خود را حفظ کنیم.
موج پناهجویان به اروپا که ارتباط تنگاتنگی با سیاست‌های خصمانه سران بروکسل در اقصی نقاط جهان دارد، برای اتحادیه در سال گذشته پرهزینه بود
البته موج پناهجویان به اروپا که ارتباط تنگاتنگی با سیاست‌های خصمانه سران بروکسل در اقصی نقاط جهان دارد، برای اتحادیه در سال گذشته پرهزینه بود. از زمانی که مهاجرت دسته‌جمعی پناهندگان اوکراینی آغاز شد، کمیسیون اروپا تقریباً از تمام ذخایر موجود در این صندوق برای ارائه کمک‌های اضطراری به کشورهایی که با اوکراین هم‌مرز هستند، استفاده کرده‌است و حالا موجودی این منابع رو به اتمام است. این مساله یک منبع اصلی اختلاف بین اعضای اتحادیه اروپا بوده‌است.
حضور پرشمار پناهجویان باعث بروز مشکلات عدیده اقتصادی برای شهروندان اروپایی و دولت‌های آنها شده‌است. یکی از مهمترین موضوعاتی که درباره مهاجران مطرح می‌شود اختصاص محل اسکان برای آنها است. در بسیاری از کشورهای اروپایی با ورود مهاجران قیمت خرید و اجاره مسکن با افزایش چشمگیری مواجه شده‌است که به‌صورت طبیعی نارضایتی مردم بومی را در پی دارد. عمده‌ترین تأثیر مهاجران بر اقتصادهای اروپایی، «افزایش بیکاری»، «تحمیل بار اضافی بر بودجه عمومی» و «فشار بر ظرفیت‌های زیرساختی» است.
سایه مشکلات اقتصادی بر سر شهروندان اروپایی
در سال ۲۰۲۲، اروپا درگیر تورم بی‌سابقه، کمبود انرژی و زمستان سرد و سخت بود و دامنه این مشکلات به سال ۲۰۲۳ نیز تسری یافت که در آستانه کریسمس، وضعیت معیشتی خود را نشان داد.
در آستانه فرا رسیدن کریسمس و فصل خرید در اروپا بیشتر کشورهای این منطقه پیش‌بینی مبهمی از وضعیت اقتصادی‌شان داشتند و انتظارات اقتصادی‌شان را کاهش دادند.
روزنامه انگلیسی «گاردین» در این باره در گزارشی نوشت که «کریسمس قرار است فصل شادی باشد، اما امسال افزایش هزینه‌های پذیرایی جشن در سراسر اروپا درخشش این جشن‌ها را از بین برده‌است.»
این روزنامه افزود: هزینه غذا و نوشیدنی و هدایایی مانند کتاب، فرقی نمی‌کند قیمت‌های بالاتر زندگی را برای خانواده‌های اروپایی سخت‌تر می‌کند.
قیمت مرغ در انگلیس طی سال ۲۰۲۳ نسبت به سال گذشته پنج درصد افزایش داشت و در مقایسه با سال ۲۰۲۰ میلادی نیز ۳۰ درصد رشد یافت که به شام پرهزینه‌تر برای بسیاری از خانواده‌ها منجر شد.
این افزایش در ایرلند و فرانسه نیز وجود داشت، اگرچه تورم در آنجا کمتر از انگلیس ارزیابی می‌شد. در آلمان هم قیمت نسبت به سال ۲۰۲۲ اندکی کاهش یافت اما ۴۳ درصد گران‌تر از قبل از ایام جشن‌های سال ۲۰۲۰ بود.
در سال ۲۰۲۲، اروپا درگیر تورم بی‌سابقه، کمبود انرژی و زمستان سرد و سخت بود و دامنه این مشکلات به سال ۲۰۲۳ نیز تسری یافت که در آستانه کریسمس، وضعیت معیشتی خود را نشان داد
اداره آمار اروپا (یورواستات) در گزارشی نوشت که نرخ سالانه تورم در منطقه یورو به‌رغم کاهش جزیی در ماه نوامبر، همچنان برای مواد غذایی، نوشیدنی، محصولات تنباکو بالا بوده‌است. در نتیجه خانواده‌های اروپایی برخی از جشن‌ها و خریدهای سنتی کریسمسی را کاهش داده‌اند.
در مجموع، وضعیت نابسامان اروپا در سال ۲۰۲۲ به سال ۲۰۲۳ نیز کشیده شد و بر اساس پیش‌بینی اقتصادی پاییز کمیسیون اروپا که در ۱۵ نوامبر منتشر شد، رشد اقتصاد اتحادیه اروپا در سال ۲۰۲۳ کندتر نشان می‌داد. کمیسیون اروپا پیش‌بینی رشد اقتصادی خود را در اتحادیه اروپا و منطقه یورو در سال ۲۰۲۳ به ۰.۶ درصد کاهش داد.
پیش‌بینی می‌شود که تولید ناخالص داخلی این اتحادیه در سال ۲۰۲۴ حدود ۱.۳ درصد و منطقه یورو ۱.۲ درصد افزایش یابد که هر ۲ رقم از پیش‌بینی‌های قبلی کمتر است.
تداوم قدرت گیری راست افراطی در سال ۲۰۲۳
با نگاهی به تمام قاره اروپا، از شمال تا جنوب و شرق تا غرب، این نکته مهم به‌چشم می‌خورد که احزاب راست افراطی با شعارهای گوناگون - ملی‌گرایی نوستالژیک، ملی‌گرایی عوام‌گرایانه، محافظه‌کاری دوآتشه با ریشه‌های فاشیستی و گرایش‌های دیگر- از بازگشت چشمگیر خود به صحنه سیاسی به وجد آمده‌اند و این قدرت‌یابی در سال ۲۰۲۳ نیز با استثنائاتی تداوم یافت.
اینک «جورجیا ملونی» نخست وزیر ایتالیا به‌عنوان سومین اقتصاد بزرگ اتحادیه، رهبر حزبی با ریشه‌های نئوفاشیستی است. در فنلاند هم بعد از چند ماه مذاکره ملی‌گرایان افراطی اخیرا به دولت ائتلافی پیوستند. در سوئد حزب به‌شدت ضد مهاجرت و ضد تکثر فرهنگی «دموکرات‌های سوئد» دومین حزب بزرگ پارلمان شده و در حال تدارک ائتلافی از راستگراها برای تشکیل دولت در آینده است.
در یونان هم سه حزب راست افراطی توانستند کرسی‌های کافی برای ورود به پارلمان را به‌دست آورند. در لهستان و مجارستان هم دولت‌هایی به رهبری احزاب فوق محافظه‌کار و متمایل به دیکتاتوری سر کار هستند.
همزمان در اسپانیا، حزب ملی‌گرا و جنجالی «وُکس» -اولین حزب راست افراطی موفق از زمان مرگ دیکتاتور فاشیست، فرانسیسکو فرانکو در سال ۱۹۷۵- توانسته است در انتخابات منطقه‌ای به مراتب بهتر از پیش‌بینی‌ها رای بیاورد. وکس اما در انتخابات ماه ژوئیه ۲۰۲۳ در مقابل حزب محافظه‌کار «مردم» ناکام ماند و ۱۹ کرسی و بیش از ۶۰۰ هزار رای را از دست داد.
هر روز به لیست بلندبالای گروه‌های تندرویی که در اروپا قدرت می‌گیرند، افزوده می‌شود و مهاجران یکی از محرک‌ها و ریشه‌های اصلی رشد و خیزش جنبش‌های راست و ملی گرا در اروپا است. در این چارچوب احزاب راست افراطی مانند «حزب ملی بریتانیا» و «تجمع ملی» در فرانسه در واکنش به محورهایی مانند افزایش میزان بیکاری، افزایش نرخ مالیات، کاهش سطح رفاه زندگی و دسترسی به آموزش فعالیت می‌کنند که یکی از علل مستقیم و غیرمستقیم این موارد، ورود حجم پرشمار مهاجران است. این احزاب تندرو با دستاویز قرار دادن مهاجران و پناهجویان در مسیر قدرت گام برمی‌دارند و محبوبیت کسب می‌کنند.
همین اواخر ماه دسامبر، روزنامه «فایننشال تایمز» هشدار داد که «در فرانسه، «امانوئل مکرون» رئیس‌جمهوری این کشور برای حفظ قدرت و حکومت‌داری دست و پنجه نرم می‌کند و راست افراطی جان تازه‌ای گرفته است.»
اگرچه هنوز سه سال به پایان دوره دوم ریاست‌جمهوری مکرون زمان باقی است اما همان‌طور که لوپن و حزب تجمع ملی توانستند در با کسب چشمگیری از کرسی‌های پارلمان بر مشروعیت و مقبولیت خود بیافزایند، در انتخابات ریاست جمهوری آتی هم خطرساز ظاهر خواهند شد.