به گزارش گروه علم و آموزش ایرنا، نشست تخصصی نقش آموزش های غیررسمی (فنی، حرفه ای و مهارتی) در اشتغال پذیری دانشجویان روز دوشنبه با حضور علی حسین شهریور معاون پژوهش، برنامه ریزی و سنجش مهارت، مجتبی نوروزی معاون آموزشی سازمان فنی و حرفه ای، سیروس دشتی عضو هیات علمی و مدیر کل کارآفرینی و اشتغال جهاد دانشگاهی، احمد سعیدی عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی، ابراهیم صالحی عمران عضو هیات علمی دانشگاه مازندران در محل سازمان آموزش فنی و حرفه ای برگزار شد.
در این نشست تخصصی که به ابتکار اداره کل کارآفرینی و اشتغال جهاد دانشگاهی برگزار شد، چالش ها، فرصت ها و راهکار های اشتغال پذیری دانش آموختگان و دانشجویان از یک سو و نیز نقش آموزش های غیررسمی (فنی، حرفه ای و مهارتی) از سوی دیگر در بحث اشتغال پذیری دانشجویان و دانش آموختگان مورد بحث و بررسی قرار گرفت.
معاون پژوهش، برنامه ریزی و سنجش مهارت سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور در ابتدای این نشست تخصصی که همکاران ادارات فنی و حرفه ای سراسر کشور نیز به صورت حضوری و وبیناری شرکت داشتند، با بیان اینکه اقتصاد کشور در حاضر بحران بیکاری و مهارتی را تجربه می کند، گفت: ۶۴ میلیون جمعیت بالای ۱۵ سال داریم که چیزی حدود ۴۱ در صد یعنی ۲۶ میلیون نفر جمعیت فعال و بیش از ۳۸ میلیون نفر یعنی ۵۹ در صد هم غیر فعال محسوب می شوند.
علی حسین شهریور به بیکاری دانش آموختگان به عنوان یکی از چالش های نظام آموزش عالی در کشور اشاره کرد و با ذکر آمار تکان دهنده در این حوزه گفت: ۴۰ درصد بیکاران کشور را فارغ التحصیلان دانشگاهی تشکیل می دهند. از همین رو بر اساس اعلام وزارت عتف از سال ۱۳۹۸، ۹۹ و ۱۴۰۰ بیکاری دانش آموختگان کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری افزایشی و بیکاری رشته های کاردانی کاهشی بوده است. این آمار بیانگر این است که لزوم توجه به رشته های کاردانی با توجه به بحث اشتغال پذیری بیش از سایر رشته ها احساس می شود.
وی به سیر نزولی ورودی دانشجویان به نظام آموزش عالی اشاره و اظهار کرد: خانواده ها و افراد به نوعی به این نتیجه رسیده اند که با ورود به دانشگاه ها امکان رسیدن به بازار کار چندان فراهم نیست، و این در حالی است که ورود دانشجویان به مراکز آموزشی فنی و حرفه ای رو به افزایش است و ۴۵ تا ۴۷ درصد کسانی که به مراکز آموزشی فنی و حرفه ای مراجعه می کنند دانشجو و دانش آموخته هستند.
معاون پژوهش، برنامه ریزی و سنجش مهارت سازمان آموزش فنی و حرفه ای کشور افزود: این آمار و اعداد حاکی از آن است که نقش آموزش های غیررسمی (فنی، حرفه ای و مهارتی) در اشتغال پذیری دانشجویان بسیار مهم است و می تواند به اشتغال و بازارکار در حوزه دانش آموختگان کمک کند. بازارکار کنونی به افراد مهارت دیده نیاز دارد و کارفرمایان در بازارکار به نیرو های مهارتی که توان اشتغال پذیری دارند نیاز دارند. مجمع جهانی اقتصاد نیز علاوه بر مهارت های سخت بر کسب مهارت های نرم تاکید دارد و نیرو هایی در این شرایط کنونی می توانند به راحتی وارد بازارکار شوند، باید سه نوع مهارت شامل شناختی، اجتماعی و فنی را کسب نمایند.
وی با تصریح اینکه ۲۱۵۶ شایستگی شغلی برای علاقه مندان به آموزش های فنی و حرفه ای آماده و استاندارد شده است، گفت: این سازمان توان خود را در زمینه اجرای دوره‌های آموزش فنی و حرفه ای دانش‌بنیان براساس استانداردهای شایستگی مرتبط با رشته تحصیلی و یا علایق و توانمندی‌های دانشجویان در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ دنبال می کند؛ ﻧﯿﺎزﺳﻨﺠﯽ، برنامه‌ریزی، هماهنگی و همکاری در جهت مدیریت اجرای نظام صلاحیت حرفه‌ای، ﺗﺪوﯾﻦ و ﺑﺎزﻧﮕﺮی اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎی ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ، ارزشیابی، آموزش ﻣﻬﺎرﺗﯽ، تهیه و تدوین منابع آموزشی در ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ، صلاحیت حرفه‌ای ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮔﺮوهﻫﺎی شغلی، اﺳﺘﻔﺎده از ﻇﺮﻓﯿﺖﻫﺎ و اﻣﮑﺎﻧﺎت ﻋﻠﻤﯽ و اﺟﺮاﯾﯽ سایر دستگاه ها ﺑﺮای اﻓﺰاﯾﺶ ﮐﯿﻔﯿﺖ و گستره اجرایی دورهﻫﺎی آﻣﻮزﺷﯽ فنی و حرفه‌ای، ﻓﺮﻫﻨﮓﺳﺎزی آﻣﻮزشﻫﺎی ﻣﻬﺎرﺗﯽ در ﺣﻮزه آﻣﻮزش دانشجویان ﺑﺎ رویکرد ارتقاء مهارت، توسعه آموزش‌های مهارتی دانشجویان و نیازسنجی آموزشی و اولویت‌بندی نیازهای آموزشی از زمینه هایی که است در این سازمان دنبال می شود.
شهریور بر تعامل دستگاه های مختلف در امر اشتغال پذیری تاکید کرد و افزود: موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی وزارت علوم، آمارها را به گونه دیگری بیان می کنند اما وجه مشترک موضوع این است که آموزش های مهارتی می تواند با تعامل دستگاه های مختلف به اشتغال پذیری و بازارکار دانشجویان و دانش آموختگان کمک کند.
آموزش های غیررسمی به آرامی جای آموزش های رسمی را می گیرد
عضو هیات علمی و مدیر کل کارآفرینی و اشتغال جهاد دانشگاهی نیز در نشست تخصصی نقش آموزش های غیر رسمی (فنی، حرفه ای و مهارتی) در اشتغال پذیری دانشجویان به تفاوت آموزش های رسمی و غیر رسمی اشاره کرد و گفت: آموزش های رسمی از مهد کودک، دانش آموزی تا آموزش عالی اطلاق می شود اما آموزش های غیررسمی نیز همگام با آموزش های رسمی از سوی دستگاه های مختلف به دانش آموزان و دانشجویان ارائه می شود و اگر دقیق بشویم شاید بتوان گفت جای آموزش های رسمی و غیر رسمی ممکن است جابجا شود و آموزش های غیررسمی با توجه به نیاز جامعه و جذابیت هایی که در بازارکار دارد سهم زیادی از آموزش ها را به خود اختصاص دهد ... ظهور و فعالیت پلتفرم های متعدد آموزش در دنیا و کشور ما یکی از نشانه های این پدیده است.
سیروس دشتی با اشاره به جایگاه آموزش های غیررسمی در کشور بیان کرد: جهاد دانشگاهی به عنوان یک نهاد در حوزه آموزش های غیررسمی حضور پررنگی دارد و توانسته سالانه به یک میلیون نفر در ۱۶۲ مرکز آموزشی در سراسر کشور آموزش های مهارتی متناسب با نیاز مخاطب و بازار کار را ارائه کند که بخش عمده ای از این آموزش ها در راستای هدایت شغلی و اشتغال پذیری دانشجویان و دانش آموختگان است.
وی به نقش آموزش های غیررسمی در ارتقاء جایگاه مهارت و اشتغال پذیری دانشجویان اشاره کرد و گفت: در حال حاضر با موضوعات و چالش های جدید در حوزه آینده مشاغل و مشاغل آینده مواجه هستیم. در انقلاب صنعتی مشاغل خیلی تغییر پیدا نمی کرد اما در انقلاب صنعتی چهارم و در عصر اقتصاد دیجیتال صحبت از مشاغلی است که اکنون وجود خارجی ندارد.
دشتی ادامه داد: اما بزودی به لیست مشاغل افرادی که می خواهند وارد بازار کار شوند افزوده خواهد شد. بنابراین استانداردهای شغلی که در حال حاضر نوشته می شود باید قابلیت و انعطاف بالایی داشته باشد تا بتواند به نیازهای بازار کار چند سال آینده پاسخ دهد. در آینده افراد با شغل خود شناخته نمی شوند بلکه با مهارت های خود شناخته می شوند؛ بجای اینکه از افراد سوال شود شغلت چیست سوال این خواهد بود که چه مهارتهایی دارید!؟
وی افزود:انعطاف پذیری مهارتها، کسب مهارت مجدد، بازآموزی و به روز رسانی مستمر مهارت ها، مهارت های بین فردی از موضوعاتی است که در کنار بحث مشاغل آینده مطرح می شود. لذا امروزه پا به پای تغییرات و تحولات حوزه فناوری و کسب و کارهای نوظهور از انقلاب مهارتی گفت وگو می شود.
دشتی با اشاره مولفه های اشتغال پذیری دانش آموختگان با تاکید بر اینکه مهارت یک مولفه کلیدی است، گفت: این مولفه ها مهارتهای شناختی، مهارتهای نرم و مهارتهای سخت را شامل می شود. در حال حاصر نظام آموزش عالی بعد از سالها تعلل به این خلاء در اشتغال پذیری دانش آموختگان پی برده و سیاستهایی را برای پر کردن این خلاء در برنامه های راهبردی خود تدارک دیده است.
وی اضافه کرد: شاید در نگاه اول نگاه ها به سمت و سوی مهارت های فنی و تخصصی مورد نیاز صنعت معطوف شود. اما وقتی صحبت از بازار کار می شود ما با یک بازار وسیع و بسیط روبه رو هستیم که الزاما فقط به مهارت های فنی و حرفه ای نیاز ندارد بلکه در کنار آن مهارت های شناختی و مهارتهای نرم نیز اهمیت زیادی دارد.
دشتی به ریزش مشاغل با توجه به تغییرات شغلی اشاره کرد و گفت: ویژگی های شغلی با سرعت بالا تغییر می کند و مشاغل آینده با انقلاب در کسب مهارت در زمینه های مختلف مواجه می شود. سازمان فنی و حرفه ای در زمینه اشتغال پذیری بویژه کسب مهارت های سخت جایگاه مهمی دارد و می تواند این موضوع را با توجه آینده مشاغل بیش از پیش مورد توجه قرار دهد.
وی با طرح این سوال که آیا دانشگاه ها و آموزش پرورش می تواند با این تحولات پاسخگوی نیاز های مهارتی و شغلی باشد یا نه، گفت: پاسخ این است اولا دانشگاه در کنار توانمند سازی شغلی و ارتقاء اشتغال پذیری دانش آموختگان رسالت های دیگری از جمله توسعه و نشر دانش، تحقیق و پژوهش های نظری جامعه پذیری و ارتقاء فرهنگ عمومی هم دارد. لذا این نهاد های واسط هستند که باید به کمک دانشگاهها بیایند و آموزش های مکمل و متناسب با نیاز بازار کار را ارائه دهند.
رییس سابق دانشگاه فنی و حرفه ای و عضو هیات علمی دانشگاه مازندران نیز در این نشست که با ابتکار بازارکار جهاد دانشگاهی برگزار شد، با اشاره به اینکه اشتغال پذیری دانشجویان ابعاد مختلفی دارد، گفت: یکی از موضوعاتی که همواره مطرح است این است که دانشگاه ها با همه امکانات آموزشی، آزمایشگاهی و اساتید به این مهم نمی پردازند و آیا باید بخش غیررسمی از جمله سازمان فنی و حرفه ای به بحث اشتغال پذیری دانشجویان و دانش آموختگان ورود کند و یا این سازمان ماموریت های دیگری دارد و باید به آن ورود کند.
ابراهیم صالحی عمران با اشاره به تاریخچه آموزش عالی، ماموریت ها و نقش آن افزود: بحث توسعه آموزش عالی به لحاظ تاریخی با بحث توسعه کشور ها گره خورده است. به لحاظ تاریخی نقش آموزش عالی در توسعه بعد از جنگ جهانی دوم پررنگ تر دیده شد و به این نتیجه رسیدند که نظام آموزش عالی و دانشگاه ها می توانند نقش تعیین کننده ای در توسعه اقتصادی و اجتماعی و ... ایفا کنند. در این راستا سرمایه انسانی به عنوان کلید واژه توسعه قلمداد شد و از سال ۱۹۴۵ تا ۱۹۶۰ دانشگاه ها به طور فزاینده ای توسعه پیدا کردند. این موضوع در کشور ما بعد از جنگ تحمیلی اتفاق افتاد و بعد از جنگ شاهد گسترش بی رویه دانشگاه ها در کشور بودیم، چرا که نیاز داشتیم نیرو و سرمایه انسانی کشور را توسعه دهیم تا بتوانیم پاسخگوی نیاز کشور در بخش های مختلف باشیم.
وی بر تعامل آموزش های غیر رسمی و فنی و حرفه ای با نظام آموزش عالی اشاره کرد و افزود: بحث در این حوزه زیاد است اما با توجه به موضوع بحث که اشتغال پذیری دانشجویان است، نهاد های متولی آموزش های غیر رسمی مثل سازمان فنی و حرفه ای می توانند از ۸۵ سال تجربه آموزشی مدرن آموزشی چه دانشگاهی و چه آموزش و پرورش در کشور بهره برداری کنند و از این تجربه مهم ستفاده کنند.
صالحی عمران به دستاورد های خوب توسعه کمی دانشگاه ها در کشور اشاره و اظهار کرد: بهره وری آموزش موضوع بسیار مهمی است که در فرآیند توسعه نظام آموزش عالی در کشور به آنها کمتر توجه شده است. به طور کلی نظام آموزش عالی به موضوع بهره وری تا حدودی بی تفاوت بوده است. آمارهای متفاوتی از بیکاری دانش آموختگان نیز اعلام می شود و بعضا ۴۲ تا ۴۳ در صد نرخ بیکاری دانش آموختگان حاکی از این است که باید به موضوع اشتغال پذیری دانش آموختگان نگاه ویژه ای داشته باشیم.
وی به آخرین سنجش سرمایه نیروی انسانی که توسط مجمع جهانی اقتصاد انجام شده اشاره کرد و گفت: توسعه آموزش عالی و دسترسی به آموزش عالی در کشور رتبه کشورمان خوب است اما در کاربردی کردن آموزش دچار چالش هستیم. در زمینه پیامد های آموزش و نتایج آن رتبه کشورمان بسیار پایین است و در بین مثلا ۱۳۰ کشور مورد مطالعه در رتبه ۱۲۵ هستیم که اصلا خوب نیست.
رییس سابق دانشگاه فنی و حرفه ای با اشاره به موضوع شکاف مهارتی و (اسکیل گپ) نیز اظهارکرد: آخرین داده ها در این زمینه حاکی از این است شکاف، فاصله و گپ بزرگی بین آنچه افراد آموزش می بینند و آنچه کارفرما در محیط کار به آن نیاز دارند وجود دارد و این شکاف نه تنها در دانشگاه ها و آموزش های رسمی بلکه در آموزش های عیررسمی و نظام مهارتی نیز وجود دارد.
نرخ بیکاری دانش آموختگان دانشگاهی ۱۳ در صد است
عضو هیات علمی موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی نیز در این نشست با اشاره به اینکه موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی در حوزه آمار هم در خود وزارت علوم و هم در یونسکو به عنوان مرجع شناخته می شود، گفت: رصد اشتغال دانش آموختگان بر اساس اطلاعات کامل از جمله کد ملی بر اساس آمار این موسسه است.دکتر احمد سعیدی با اشاره به اینکه نرخ بیکاری دانش آموختگان ۱۳ در صد است گفت: بر اساس سرشماری نفوس و مسکن، نرخ بیکاری دانش آموختگان کشور ۱۳ در صد است؛ آنچه مبنی بر بیکاری چهل در صدی دانش آموختگان اعلام می شود به فارغ التحصیلان چهار سال پیش بر می گردد که هنوز نتوانسته اند شغل پیدا کنند یعنی کسانی که سال ۱۳۹۶ وارد دانشگاه شده اند.
مدیرگروه پژوهش‌های آماری، فناوری اطلاعات و رصد اشتغال مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی به رصد اشتغال دانش‌آموختگان که یکی از وظایف مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی است، اشاره کرد و گفت: نرخ اشتغالی که مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی اعلام می‌کند، با نرخ اشتغال مرکز آمار کاملاً متفاوت است. مرکز آمار با انجام سرشماری، نرخ اشتغال را اعلام می‌کند، ولی ما تمام دانش‌آموختگان یک سال تحصیلی خاص را اعلام می‌کنیم.
وی در مورد اشتغال‌پذیر کردن دانشجویان تصریح کرد: وظیفه آموزش عالی توسعه علم و دانش است که فراتر از اشتغال پذیری به عنوان یک موضوع خاص است، البته آموزش عالی از طریق آموزش های غیررسمی و با همکاری سازمان های دیگر از جمله آموزش های مهارتی تلاش می کند تا بتواند آموزش‌هایی را ارائه کند که اشتغال‌پذیری دانشجویان و دانش آموختگان را بالا ببرد.
سعیدی در مورد اقداماتی که در وزارت علوم در مورد اشتغال‌پذیری در دست انجام است، گفت: افزایش سهم آموزش‌های مهارتی در آموزش عالی، افزایش اثربخشی دوره‌های کارورزی، دوره‌های مراکز جوار صنعت و تعامل با سازمان فنی و حرفه‌ای جهاد دانشگاهی، اقداماتی در راستای افزایش نرخ اشتغال و اشتغال پذیر کردن از طریق آموزش های غیررسمی است.
وی با اشاره به اینکه در حال حاضر رشته تحصیلی ۲۰ در صد از دانش آموختگان با شغلشان مرتبط نیست، افزود: یکی از برنامه هایی که دنبال می شود این است که سهم آموزش های مهارتی در نظام آموزشی افزایش یابد و تلاش این است که در برنامه هفتم توسعه این سهم به چهل در صد برسد.
مدیرگروه پژوهش‌های آماری، فناوری اطلاعات و رصد اشتغال مؤسسه پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی خاطرنشان کرد: ما نیازمند تدوین مدلی برای تعامل و همکاری بین آموزش های رسمی و غیررسمی آموزش ها و مهارت ها هستیم که می تواند در بین دانشگاه ها و مراکز مهارتی اتفاق بیافتند.
هدفگذاری در آموزش های رسمی مطلوب نبوده است
بر اساس اعلام سازمان جهاد دانشگاهی کشور، معاون آموزشی سازمان آموزش فنی و حرفه ای نیز در نشست تخصصی نقش آموزش های غیر رسمی (فنی، حرفه ای و مهارتی) در اشتغال پذیری دانشجویان گفت: هدفگذاری در آموزش های رسمی مطلوب نبوده است و نتوانسته به اشتغال و بازارکار منجر شود.
مجتبی نوروزی با اشاره به آماری در زمینه بیکاری دانش آموختگان گفت: در سال ۱۴۰۱ با بیکاری ۱۲۸ هزار و ۲۷۶ نفر در رشته های کاردانی، حدود ۶۷۰ هزار نفر در رشته های کارشناسی و نزدیک ۱۶۰ هزار نفر در رشته های کارشناسی ارشد و ۵۰۰۴ نفر نیز در رشته های دکتری بیکار بوده اند. یکی از اشکالات که در این حوزه وجود دارد به نظام آموزش رسمی مربوط است.
معاون آموزشی سازمان آموزش فنی و حرفه ای با اشاره به اینکه در حال حاضر اشکلاتی بر نظام آموزش عالی وارد است، افزود: وقتی دانشجویی وارد دانشگاه می شود برای سال ها و بعضا بیش از ۱۰ سال عمر خود را در دانشگاه سپری می کند، فارغ از وجه مثبت کسب دانش، اگر کسب دانش به هدف مورد نظر و کاربردی کردن آن دانش منجر نشود مصداق اتلاف وقت و سرمایه است. سرانه هر دانشجوی لیسانس برای یکسال صد میلیون تومان است و دانشجویی که چها سال در دانشگاه درس می خواند ۴۰۰ میلیون تومان منابع کشور برای او صرف می شود. از سوی دیگر با فارغ التحصیلانی مواجه می شویم که با انتظارات فزاینده با تحصیلات وارد جامعه می شوند.
وی بر گفتمان سازی تاکید کرد و گفت: در نظام حکرانی کنونی، مهارت جزو اولویت ها نیست! در نظام حکمرانی آموزش های غیررسمی و مهارتی از جمله سازمان آموزش فنی و حرفه ای در اولویت نیست. در نظام خانواده نیز نظام مهارت اولویت ندارد چرا که کنکور و آزمون های سراسری در اولویت است.
نوروزی بر توسعه آموزش های مهارتی و فنی و حرفه ای تاکید کرد و گفت: تلاش ما این است که آموزش های فنی و حرفه ای بر اساس نیاز بازارکار کشور و مشاغل آیننده توسعه و گسترش یابد.