به گزارش خبرنگار ایرنا؛ رنجش و بی‌مهری به طبیعت، برداشت بی‌رویه سفره‌های زیرزمینی در کنار کاهش بارندگی‌ها و خشکسالی‌های اخیر موجب شده تالاب زیبا و طبیعی «آق‌گل» در استان همدان شهرستان ملایر با پیشینه‌ای حدود ۴۰ هزار سال، سال‌ها مامن و گذرگاه پرندگان مهاجر و بومی نباشد.
تالاب آق‌گل از غنی‌ترین آبگیرهای طبیعی غرب کشور محسوب می‌شود و بر اساس آمارها در سال‌های پر فروغش مامن و گذرگاه بیش از پنج هزار گونه پرنده آبزی و کنار آبزی همچون مرغابی، غاز خاکستری، تنجه، انواع اردک، لک‌لک و حواصیل بوده، اما پس از بارش‌های سیل‌آسای سال ۱۳۹۸، بارش‌های زمستانی امسال و سال‌های گذشته هم نتوانست آق‌گل را سیراب کند و این پدیده زیبای طبیعی همچنان تشنه است.
تالاب طبیعی و فصلی آق‌گل در محدوده مرزی استان‌های همدان و مرکزی و به فاصله ۳۰ کیلومتری شمال شرقی ملایر و ۲ کیلومتری جنوب شرقی اسلامشهر آق‌گل در شهرستان ملایر و ۱۸ کیلومتری شمال غربی خنداب در استان مرکزی و یک کیلومتری جنوب غربی روستای قاسم‌آباد در استان مرکزی واقع شده و در میان ۶ حوضه آبریز اصلی کشور در حوضه آبریز فلات مرکزی و در حوضه آبریز فرعی دریاچه نمک و زیر حوضه فرعی کمیجان و زیرحوضه رودخانه قره‌چای که تامین کننده اصلی حقابه تالاب است، قرار گرفته است.
تالاب آق‌گل یک دریاچه فصلی آب شیرین است که در محدوده دشت سیلابی کم‌شیب واقع شده، آق‌گل نسبتا مسطح است و پست‌ترین نقطه آن دارای ارتفاعی حدود ۱۶۴۰ متر از سطح دریا است، فصول آبگیری تالاب آق‌گل بسته به میزان بارندگی سالانه از اواخر آذرماه آغاز و تا اواسط خردادماه هر سال پایان می‌پذیرد، به طوری‌که عمق آب تالاب از صفر تا یک متر متغیر است و وسعت آن در سال‌ها و ماه‌های پرآبی به حدود ۱۵ کیلومتر مربع هم می‌رسد و با پیشروی آب در قسمت‌های میانی، جزیره‌هایی به ارتفاع ۶ متر نیز ظاهر می‌شود.
آق‌گل بیش از سه سال تشنه است
آخرین باری که آق‌گل سیراب شد، سال ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ به واسطه بارش‌های سیل‌آسا بود که پس از سال‌ها به طور کامل آبگیری شد و حتی اوایل سال ۱۳۹۹ نیز سیراب و مامن پرندگان مهاجر شد، تا اینکه سال ۱۴۰۰ به دلیل خشکسالی و کاهش بی‌سابقه بارش‌ها، آق‌گل دوباره خشک و همچنان تشنگی آن ادامه دارد.
با وجود تمامی موانع و مشکلات، هدف تمامی دست‌اندرکاران و سازمان حفاظت محیط زیست، حفظ و احیای دوباره تالاب آق‌گل ملایر است و در همین راستا، در کنار تمامی اقدامات انجام شده و به منظور مدیریت، حفظ و احیای آق‌گل، شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان همدان و استان مرکزی در جلسه مورخه شهریورماه ۱۴۰۰ برنامه مدیریت جامع تالاب آق‌گل را به عنوان یک سند بالادستی و بین‌بخشی برای تمامی دستگاه‌های اجرایی مصوب کرد و دستگاه‌های اجرایی مکلف شدند اقدامات اولویت‌دار برنامه مدیریت جامع تالاب آق‌گل مرتبط با دستگاه خود را در برنامه و بودجه سنواتی خود لحاظ کرده و گزارش پیشرفت کار خود را به کمیته استانی مدیریت جامع تالاب آق‌گل و شورای برنامه‌ریزی و توسعه استان ارائه کنند، همچنین سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی استان نیز در تخصیص بودجه‌های استانی به دستگاه‌ها، اقدامات اولویت‌دار این برنامه را لحاظ کند.
در عین حال اداره کل حفاظت محیط زیست ۲ استان مکلف شدند به عنوان دبیرخانه کمیته استانی مدیریت تالاب، بر اساس برنامه و پروتکل‌های پایش برنامه مصوب، ضمن اخذ گزارش از دستگاه‌های ذیربط گزارش‌های دوره‌ای منظم از وضعیت تالاب و روند پیشرفت اجرای برنامه مدیریت را به کمیته استانی مدیریت تالاب ارائه دهد.
رودخانه قره‌چای؛ امید آبگیری آق‌گل
پیرو این برنامه مدیریت جامع تالاب آق‌گل، استانداران وقت ۲ استان همدان و مرکزی نیز، برنامه مدیریت پیش‌رو را برنامه‌ای جامع و همه‌سو نگر دانستند که اقدامات پیش‌بینی شده در آن با نظر و مشارکت مستقیم تمامی ذینفعان اعم از دستگاه‌ها و نهادهای دولتی و نمایندگان جوامع محلی هر ۲ استان همدان و مرکزی تهیه و تدوین شده است.
طبق تاکید استانداران وقت همدان و مرکزی، این برنامه دربر گیرنده اقدامات اساسی برای حفاظت و احیای تالاب زیبای آق‌گل است و این اقدامات باید با پشتیبانی همه دستگاه‌های ذیربط و ذینفع، سمن‌ها و جوامع محلی به اجرا گذاشته شود تا با اجرای دقیق این برنامه به طوری شاهد جلب مشارکت مردم، گسترش فرصت‌های بهره‌برداری پایدار از تالاب همچون گردشگری، رونق معیشت جوامع محلی و احیای کامل تالاب ارزشمند آق‌گل باشیم.
در راستای برگزاری مستمر جلسات «برنامه مدیریت جامع زیست‌محیطی تالاب آق‌گل» و همزمان با روز جهانی تالاب‌ها، نشست بررسی این برنامه جامع و اتخاذ تصمیمات قابل اجرا، با حضور مدیران کل حفاظت محیط زیست استان‌های همدان و مرکزی، مدیرکل منابع طبیعی استان همدان، فرمانداران ملایر و خنداب و دیگر مسئولان ذیربط و ذینفعان محلی برگزار شد.
معاون استاندار همدان و فرماندار ویژه ملایر احیای تالاب را یک ضرورت برشمرد و تاکید کرد: هر راهکاری که منجر به بهبود شرایط منطقه تالاب آق‌گل و احیای این تالاب شود، توسط سازمان محیط زیست استان مورد پیگیری و بررسی قرار گیرد، ما نیز همراه با مجموعه شهرستان حمایت همه‌جانبه و صد درصدی داریم.
«سلمان اسماعیلی» تالاب آق‌گل را یک ثروت ملی و منطقه‌ای و دارای همراهی و هماهنگی لازم بین دو استان همدان و مرکزی برای حفظ و احیای تالاب دانست و گفت: برای تعیین حقآبه تالاب آق‌گل سندی توسط سازمان محیط زیست استان همدان در دست پیگیری است که اگر تصویب شود، فصل‌الخطاب برای همه دستگاه‌ها است.
اهتمام جدی برای احیای تالاب آق‌گل داریم
وی با بیان اینکه هیچ تفاوتی بین استان همدان و مرکزی وجود ندارد و همه ما برای منافع مردم و منطقه، اتفاق نظر داریم، بیان کرد: مساله تالاب آق‌گل به هیچ عنوان سیاسی نیست و استانداران استان‌های همدان و مرکزی در راس، هماهنگی صد درصدی دارند و به واسطه همسایگی با شهرستان خنداب و ارتباط مستقیم در زمینه مسائل مختلف امنیتی، سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و محیط زیست، وفاق کاملی وجود دارد.
فرماندار ویژه ملایر خشکسالی‌های پی‌درپی و کاهش بارش‌ها را یک تهدید جدی برای تالاب آق‌گل دانست و ادامه داد: برای نجات تالاب آق‌گل به طور حتم راهکارهای موثر، اقدامات اجرایی و بومی وجود دارد که باید بررسی شود.
فرماندار ملایر: همراهی و هماهنگی لازم بین دو استان همدان و مرکزی برای حفظ و احیای تالاب وجود دارد و برای تعیین حقآبه تالاب آق‌گل سندی توسط سازمان محیط زیست استان همدان در دست پیگیری است که اگر تصویب شود، فصل‌الخطاب برای همه دستگاه‌ها است.
اسماعیلی با تاکید بر اینکه دستگاه‌های اجرایی باید خود را متعهد به اجرای سند جامع مدیریت زیست‌بومی تالاب آق‌گل بدانند، اظهار داشت: دستگاه‌های مرتبط با این سند جامع باید پای کار باشند و با توجه به ایجاد توافق بین ۲ شهرستان ملایر و خنداب، اداره منابع امور آب اقدامات اجرایی را برای برخورد با برداشت‌های غیرمجاز و چاه‌های غیرمجوز آغاز کرده است.
وی ضمن تاکید بر اینکه محدوده تالاب آق‌گل مورد بررسی قرار گیرد و چنانچه برداشت غیرمجاز در این محدوده چه در شهرستان ملایر و چه خنداب وجود دارد، برخورد شود، گفت: در مورد خاکریز تالاب آق‌گل نیز بررسی‌های لازم انجام شود تا چنانچه اشکالاتی وجود دارد و مانع ورود آب به تالاب می‌شود، ضمن برخورد جدی، شیارها و مسیل‌ها بهبود پیدا کند.
معاون استاندار همدان با بیان اینکه همدان اولین استان در کشور بود که سال گذشته سند اصلاح الگوی کشت را رونمایی کرد، گفت: اصلاح الگوی کشت در منطقه تالاب آق‌گل ماموریت جدی جهاد کشاورزی است و باید با اولویت و متمرکز منطقه تالاب زیرپوشش قرار گیرد و سایر دستگاه‌ها نیز طبق این سند، به وظایف خود متعهد باشند.
اسماعیلی یادآور شد: در برخی تالاب‌ها و دریاچه‌ها در نقاط مختلف کشور، طرح‌های ملی برای موارد مشابه داریم که نیاز است برای نجات تالاب آق‌گل نیز از این طرح‌ها بهره گرفته شود.
دستگاه‌ها متعهد به اجرای سند مدیریت زیست بومی تالاب آق‌گل هستند
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان همدان هم در این رابطه اظهار داشت: بر کسی پوشیده نیست که زیستگاه‌های تالابی ما جزء با اهمیت‌ترین اکوسیستم‌های طبیعی است و از دیرباز نقش بسزایی در توسعه جوامع خود ایفا کرده‌اند و منافع متعددی به جوامع محلی اطراف تالاب همچون کنترل ریزگرد، تلطیف آب و هوا، کشاورزی پایدار و رونق آن، معیشت مردم جوامع محلی، ارتقای تنوع زیستی و محل تخم‌گذاری و جوجه‌گذاری پرندگان مهاجر و بومی می‌رسد.
«سیده مریم محمدی» افزود: از طرفی اگر تالاب‌ها از بین بروند، اولین ضرر و تبعات آن به مردم جوامع محلی برمی‌گردد به همین منظور شعار روز جهانی تالاب‌ها به نام «حیات تالاب‌ها و مردم به همه پیوسته است» نامگذاری شد و مردم جوامع محلی باید برای حیات تالاب‌ها تلاش کنند تا حیات و بقا، کسب و کار، کشاورزی و زندگی خودشان نیز برقرار شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان همدان با تاکید بر اینکه این سازمان خواهان مشارکت تمام جوامع محلی پیرامون تالاب‌ها، رودخانه‌ها و دریاچه‌های کشور است، اظهار داشت: بدون همکاری مردم جوامع محلی نمی‌توانیم آنها را مدیریت کنیم، سند تهیه، مصوبه و جلسه داشته باشیم، اما اگر مردم جوامع محلی با ما همراهی نداشته باشند، راه به جایی نمی‌بریم.
محمدی خاطرنشان کرد: از مردم تقاضا داریم نسبت به زیستگاه‌های طبیعی احساس مسئولیت داشته باشند و دستگاه‌های اجرایی نیز هم‌افزایی و مشارکت لازم را در راستای اجرای برنامه مدیریت زیست بومی تالاب آق‌گل به عمل آورند.
اتمام مطالعه تامین محل حقابه آق‌گل تا سال آینده
وی با بیان اینکه در این نشست سند جامع مدیریت زیست بومی تالاب آق‌گل به دستگاه‌ها ابلاغ و در اختیار آنها قرار گرفت، گفت: در حال حاضر سه تالاب طبیعی چمشور، پیرسلمان و آق‌گل در استان همدان وجود دارد و بقیه تالاب‌ها و آبگیرها دست‌ساز و بتنی است و حفظ تالاب‌های طبیعی در درجه اول اهمیت است.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان همدان ادامه داد: مدیریت زیست بومی که یک فرآیند فرابخشی است، با درگیر کردن تمامی ذینفعان و در نظر گرفتن اولویت بخش‌های مختلف، برنامه‌های جامع فرابخشی را تدوین می‌کند تا بتواند مشارکت ذینفعان را داشته باشد تا نظرات، دانش و منافع افراد و گروه‌های ذینفع تالاب را در مدیریت هر چه بهتر این اکوسیستم‌های باارزش درگیر کنیم.
محمدی: تالاب آق‌گل ۲ میلیون مترمکعب حقابه دارد و برای مشخص شدن محل تامین این حقابه از کدام محل و استان، سازمان محیط زیست به صورت «حوزه آبریز دریاچه نمک» را مطالعه می‌کند تا پایان فصل تابستان سال آینده مطالعه تمام و به دستگاه‌ها ابلاغ می‌کنیم.
محمدی افزود: تالاب آق‌گل ۲ میلیون مترمکعب حقابه دارد و برای مشخص شدن محل تامین این حقابه از کدام محل و استان، سازمان محیط زیست به صورت «حوزه آبریز دریاچه نمک» را مطالعه می‌کند تا پایان فصل تابستان سال آینده مطالعه تمام و به دستگاه‌ها ابلاغ می‌کنیم و در صورت تعیین حقابه، استان‌های مرکزی و همدان مکلف به رعایت آن هستند.
وی خاطرنشان کرد: تالاب آق‌گل مدت سه سال است که خشک است و آخرین آبی که در تالاب تجمع کرد، ماحصل بارش‌های سیلابی سال ۹۸ و ۹۹ بود و با توجه بارندگی‌های خوبی که در پایان هفته جاری و ماه آینده پیش‌بینی شده، امیدواریم این بارندگی‌ها کمک کند تالاب تَر شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان مرکزی نیز اختصاص یک روز جهانی به تالاب‌ها را نشان دهنده ارزش بالای اقتصادی و اکولوژیکی آنها دانست؛ چرا که ارزش اکولوژیکی تالاب‌ها صد برابر اراضی جنگلی و ۲۰۰ برابر اراضی زراعی است.
«یوسف یوسفیان» با اشاره به نقش تالاب‌ها در پایداری کشاورزی منطقه و اقتصاد، خشک شدن تالاب‌ها را کانون گرد و غبار دانست و اظهار داشت: توجه به تالاب‌ها توجه به اکوسیستم است و دستگاه محیط زیست کشور نیز به این موضوع توجه دارد.
وی با تأکید بر اینکه دیدگاه حاکم، حفاظت و توسعه در کنار هم در چارچوب قوانین و مقررات است، گفت: با توجه به این چارچوب و مطالعات انجام شده در کارگاه‌های متعدد و مشارکت مجموعه دولت و تعریف سازمان اجرایی برای تالاب آق‌گل، حمایت‌های مجموعه دولت و مردم می‌تواند آثار بهتری برای محیط زیست منطقه داشته باشد و تخصیص اعتبارات در این زمینه موثر است.
رهاورد:
معرفی تالاب آق‌گل به عنوان منطقه شکار ممنوع از خرداد ماه سال ۱۳۸۸، تدوین برنامه مدیریت جامع زیست محیطی تالاب و مشخص شدن محل تامین حقابه آق‌گل به صورت «حوزه آبریز دریاچه نمک» و اتمام مطالعه آن تا تابستان سال آینده، همه نویدبخش آینده‌ای روشن برای سیراب شدن و یا حداقل تَر شدن لب‌های خشکیده آق‌گل است تا در سایه تدبیر دست‌اندرکاران مربوطه، تالاب چشم به راه فلامینگوهای بزرگ، آبچیلک‌های آوازخوان، پرستوی نوک کاکایی، قوی فریادکش، حواصیل خاکستری و لک‌لک سیاه و سفید باشد.