به گزارش خبرنگار کتاب ایرنا، دوازدهمین دوره جشنواره کتابخوانی رضوی کم‌کم به آخرین ایستگاه خود می‌رسد و قرار است روز ۳۰ بهمن ماه ۱۴۰۲، اختتامیه این دوره از جشنواره کتابخوانی رضوی در حرم مطهر سیدالکریم(ع) برگزار شود. در این برنامه، برگزیدگان این مسابقه نیز معرفی خواهند شد. به همین بهانه با محمدرضا هراتی معاون توسعه کتابخانه و ترویج کتابخوانی نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و دبیر دوازدهمین دوره جشنواره کتابخوانی رضوی گفت‌وگو کردیم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.
درباره پیشینه جشنواره کتابخوانی رضوی توضیح دهید.
جشنواره کتابخوانی رضوی، که به نام مبارک حضرت رضا(ع) متبرک شده، بزرگترین جشنواره کتابخوانی کشور است. این گستره به جهت استقبال مخاطبان و شرکت فعال آنها در مسابقه می‌باشد. نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در راستای ترویج سیره اهل بیت علیهم‌السلام و توسعه کتابخوانی در کشور، از سال ۱۳۹۵ با همکاری بنیاد بین‌المللی امام رضا (ع) و معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، مجری برگزاری این جشنواره است. تاکنون ۱۲ دوره از این جشنواره برگزار شده و در ۷ دوره گذشته، در مجموع بیش از ۶ میلیون و ۵۰۰ هزار نفر در این جشنواره ملی شرکت کرده‌اند.
روند برگزاری دوازدهمین دوره جشنواره به چه صورت است و این جشنواره شامل چه رشته‌هایی است؟
جشنواره کتابخوانی رضوی در سه بخش فردی، گروهی و خانوادگی برگزار می‌شود. در این دوره از جشنواره، علاوه بر قالب کتابخوانی، قالب هنری در رشته‌های هنرهای تجسمی، دست‌سازه، داستان و شعر، هنرهای دیجیتال اضافه شد. بخش‌هایی نظیر قصه‌گویی، معرفی کتاب، خوانش کتاب، نقاشی یا طراحی، کلاژ، خطاطی و خوش‌نویسی، کتاب‌سازی، روزنامه دیواری، داستان‌نویسی و شعر، کلیپ، پویانمایی، موشنگرافیک، نقاشی دیجیتال و... از دیگر قسمت‌های این جشنواره است. تلاش بر این است تا با تنوع در بخش‌های مسابقه، تعداد بیشتری در این جشنواره ملی – مذهبی شرکت کنند و استعدادهای بیشتری شکوفا شوند.
موضوع جنبی دوره دوازدهم، حضرت امام حسن عسکری(ع) بود
منابع دوازدهمین دوره جشنواره کتابخوانی رضوی کدام کتاب‌ها بوده است؟
منابع مکتوب این دوره از جشنواره مشتمل بر ۹ کتاب در رده‌های سنی خردسال، کودک و نوجوان و بزرگسال است که ۵ عنوان مربوط به امام رضا(ع) و ۴ عنوان مربوط به حیات طیبه امام حسن عسکری(ع) است. همچنین ۶ ناشر و ۹ نویسنده در این دوره با این جشنواره همکاری کرده‌اند. لازم به توضیح است که هر دوره از جشنواره، علاوه بر موضوع زندگی و حیات مبارک امام رضا(ع)، یک موضوع جنبی هم دارد. مثلا موضوع جنبی دوره دوازدهم، حیات مبارک حضرت امام حسن عسکری(ع) بود.
نحوه انتخاب منابع جشنواره به چه صورت است؟
انتخاب منابع جشنواره رضوی یکی از فرآیندهای مهم جشنواره است. در هر دوره، ابتدا تمام آثاری که در موضوعات جشنواره، یعنی موضوع امام رضا(ع) و موضوع مربوط به بخش جنبی در یک سال اخیر منتشر شده است، احصا می‌شود. بعد از یک تحلیل محتوای اولیه، لیست ابتدایی پالایش می‌شود و کتاب‌های باقی‌مانده در رده‌های سنی خردسال، کودک، نوجوان و بزرگسال تقسیم می‌شود. در گام بعدی منابع از حیث موضوعی هم برای هر رده سنی به بخش‌های شعر، داستانک، قصه و رمان، مستند داستانی، تاریخ تحلیلی و سبک‌زندگی و معارف تقسیم می‌شوند. در نهایت با ملاک‌هایی نظیر جذاب بودن محتوا، کتاب‌سازی، روان بودن متن، اتقان در محتوا و تناسب برای مخاطب و حتی الامکان تنوع و تکثر در نویسنده و ناشر، منابع نهایی گزینش می‌شوند.
هرچقدر درباره معارف زندگانی اهل بیت(ع) کار شود کم است
سوالی که اینجا پیش می‌آید این است که بعد از ۱۲ دوره برگزاری این جشنواره، آیا هنوز هم منابع و ناگفته‌های زندگانی حضرت رضا(ع) باقی مانده است؟ در واقع چقدر ظرفیت کار جدید در این حوزه وجود دارد؟ از طرف دیگر، منابع در این حوزه محدود است. آیا ممکن است در ادامه این جشنواره با مشکل کمبود منابع مواجه شوید؟
واقعیت این است که هرچقدر درباره معارف زندگانی اهل بیت(ع) کار شود کم است چراکه هر لحظه از زندگانی این بزرگواران حاوی نکات بدیعی است. به نظر بنده، مطالب زیادی درباره سیره اهل بیت است که ناگفته مانده است. درباره سوال شما باید بگویم، اولا مسئله زاویه دید همچنان تازه است و جا برای کار بسیار دارد، اینکه شما تاریخ زندگانی حضرت را از زبان به عنوان نمونه مأمون بیان کنید، یا از زبان قلمی که با آن حدیث سلسلة الذهب نگاشته شده یا از زبان اباصلت، می‌شود به نکات ناب و جدیدی رسید. در واقع ممکن است موضوع و روایت تکراری باشد ولی اگر از زوایای مختلف به آن نگاه شود، داستان و اثری نو خلق خواهد شد.
ممکن است موضوع و روایت تکراری باشد ولی اگر از زوایای مختلف به آن نگاه شود، داستان و اثری نو خلق خواهد شد
اما از این مهم‌تر باید توجه کنیم که معارفی که در بیان و سیره حضرت رضا(ع) از ایشان نقل شده است، هنوز جای کار دارد. احادیثی که هر کدامشان می‌تواند دست‌مایه یک اثر داستانی یا تحلیلی باشد و از قضا ما در نهاد در پی تعامل با ناشران هستیم تا به تولید آثاری از این دست منتهی شود. به عنوان نمونه چند سال قبل یکی از هنرمندان در یک مصاحبه گفته بود من خیلی دوست دارم قبل از مرگم بر اساس این حدیث امیرالمؤمنین علیه السلام که می‌فرمایند: «هر کس به چیزی سرزنش کند، خودش به آن گرفتار شود» فیلمی بسازم. خوب ما چه بسیار در کلام حضرت رضا(ع) از این گونه احادیث ارزشمند داریم که هر یک می‌تواند مبنا و محور یک اثر هنری جذاب باشد، احادیثی نظیر: «از ما نیست کسی که همسایه‌اش از بدی‌های او در امان نباشد». «اطاعت از پدر و مادر واجب است، اگر چه مشرک باشند، ولی در معصیت خالق، از آنان نباید اطاعت کرد.»، «خشم، کلید هر بدی است.»، «گناهان کوچک، راه‌هایی به سوی گناهان بزرگ‌اند و کسی که از خداوند در اندک، ترس نداشته باشد، در زیاد نیز از او نمی‌ترسد.» و... و با این وصف مشاهده می‌کنید که همچنان گنجینه معارف رضوی بسیار جای کار دارد و هنوز چیز زیادی از آن استخراج نشده است. در واقع، این گنجینه، یک دریای بی‌پایان است.
این دوره بنا به همان عقبه آسیب شناسی و مشورتی، ویژگی‌هایی دارد
درباره اهداف جشنواره رضوی برایمان بگویید.
مهمترین هدف جشنواره رضوی، آشنایی مردم با سیره اهل بیت(ع) و امام هشتم با کمک کتاب است. به تعبیر رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت ثامن الائمه (ع) ولی‌نعمت معنوی و فکری و مادی ما ایرانیان هستند و آشنایی با سیره ایشان، برکات بسیاری خواهد داشت. اشاعه فرهنگ ائمه معصومین، گسترش فرهنگ کتابخوانی، شناسایی و معرفی کتب فاخر مرتبط با سیره اهل‌بیت، تولید محتوای ادبی و هنری کتاب محور و ... از اهداف این جشنواره است. این را هم اضافه کنم که این دوره بنا به همان عقبه آسیب شناسی و مشورتی، ویژگی‌هایی دارد، یکی از آنها بهره‌گیری از گروه‌های ترویجی مردمی بود و از ظرفیت‌های آنها استفاده شد.
این دوره از جشنواره چطور بود؟ آمار مشارکت این دوره را چطور ارزیابی می کنید؟
در جشنواره رضوی و جشنواره‌های این چنینی، به هیچ وجه اجباری در جذب مشارکت وجود ندارد
ابتدا این نکته را عرض کنم که ما در نهاد کتابخانه‌ها وظیفه ترویجی و تبلیغی داریم و در جشنواره رضوی و جشنواره‌های این چنینی، به هیچ وجه اجباری در جذب مشارکت وجود ندارد. کتابداران عزیز به عنوان مهمترین بانیان این جشنواره زحمات زیادی کشیدند و ابتکارات جالبی هم داشتند. بسیاری از این ابتکارات را وقتی می‌توان لمس کرد که از نزدیک کار این عزیزان را مشاهده کرد. من شخصا در دیدار از کتابخانه‌ها شاهد این تلاش‌ها بوده‌ام. همچنین در ایام اربعین، خوش ذوقی و ایده‌های جالب همکارانم را در موکب‌ها می‌دیدم. آنها با خلاقیت، افراد را به شرکت در جشنواره دعوت می‌کردند و حاصل آن امروز شرکت بیش از یک میلیون نفر در دوره دوازدهم جشنواره کتابخوانی رضوی است. این تلاش منجر به این شد تا شاهد مشارکت مردم در شهرها و روستاها و حتی دورترین نقاط مرزی کشور باشیم. امری که به شخصه در سفر به مناطق مرزی و حضور در مواکب در ایام اربعین، برایم قابل لمس بود.
در این دوره، شاهد رشد قابل توجهی در کمیت و کیفیت جشنواره بودیم. تلاش شد تا با بهره‌گیری از نظرات مختلف همکاران، برخی از شرکت کنندگان و اعضای کتابخانه ها، صاحب نظران و اهالی قلم و نیز توصیه‌های تولیت محترم آستان قدس رضوی، از دوره‌های گذشته آسیب‌شناسی شود تا این دوره و دوره‌های بعدی را با کیفیت بهتری برگزار کنیم.
کتابداران مغز متفکر کتابخانه‌ها هستند
این طور که مشخص است، بار اصلی این جشنواره بر دوش کتابداران است؟ آیا این موضوع موجب نمی‌شود آنها از سایر فعالیت‌های کتابخانه باز بمانند؟
کتابداران کتابخانه‌های عمومی به عنوان مجاهدان عرصه معرفت فرهنگی و دینی، در این جشنواره خادم الرضایی کردند
کتابداران عزیز مغز متفکر کتابخانه‌ها هستند و این طور نیست که فقط مجری برنامه‌ها باشند. بله. در جشنواره رضوی هم آنها بیشترین زحمت را می‌کشند. آنها علاوه بر اینکه وظیفه ترویج این طرح را دارند، برای داوری هم کمک می‌کنند. با وجود این که جشنواره کتابخوانی رضوی، یک جشنواره گسترده و عظیم است و به طور طبیعی زحمت زیادی را می‌طلبد، اما کتابداران عزیز و همکاران ما در نهاد، به این جشنواره نگاه دیگری دارند و بدون تردید عنایت علی ابن موسی الرضا(ع) را شامل حال خود می‌دانند. اما اینطور نیست که آنها به خاطر اشتغال به برنامه‌های مربوط به این جشنواره، از سایر فعالیت‌های کتابخانه غافل شوند. چراکه ترویج کتاب و فرهنگ خواندن با هنرهای نوین و ابتکاری و خلاقانه و در قالب‌های مختلف، جزئی از مامورت همکاران عزیز کتابدار ماست. در طول سال، چندین برنامه در کتابخانه‌ها برپا می‌شود که کتابداران گرامی مجری آن برنامه‌ها هستند. برنامه‌هایی مثل جشنواره قصه‌گویی، پویش کتاب دستت چیه، جشنواره نشان هدهد سفید و ... در کنار برگزاری برنامه‌های متعدد فرهنگی و ترویجی تنها بخشی از تلاش‌های مروجان فرهنگ و کتاب در کتابخانه‌هاست.
و به این بهانه جا دارد از زحمات همکاران در نهاد کتابخانه‌ها به ویژه عزیزان کتابدار که خالصانه زحمت می‌کشند تشکر کنم. کتابداران عزیز کتابخانه‌های عمومی به عنوان مجاهدان عرصه معرفت فرهنگی و دینی، در این جشنواره خادم الرضایی کردند و حتما برکت این کار خود را در زندگیشان خواهند دید.
متاسفانه در برخی از مسابقات مخصوصا در این وسعت، بعضا مشاهده شده است که تضییع حق صورت می‌گیرد. آیا در این جشنواره راهی برای جلوگیری از این مشکل در نظر گرفته شده است؟
یکی از وظایف هات داوری این جشنواره، صحت‌سنجی است. از این رو یک گروه مسلط، به شیوه‌های مختلف، وظیفه صحت‌سنجی را بر عهده دارند و تلاش می‌کنند تا حد امکان جلوی ضایع شدن حق شرکت‌کنندگان را بگیرند.
شرایط شرکت نابینایان و کم‌بینایان در جشنواره فراهم شده است
آیا برای همه اقشار شرایط شرکت وجود دارد؟
تعداد شرکت‌کنندگان نابینا و کم‌بینا در جشنواره کتابخوانی رضوی در سال جاری افزایش پیدا کرد
بله. علاوه بر این که برای رده‌های سنی مختلف، شرایط شرکت مهیا شده، برای گروه‌های خاص نیز این شرایط دیده شده است. مثلا شرایط شرکت نابینایان و کم‌بینایان در جشنواره فراهم شده است. از جمله فعالیت‌هایی که به منظور تسهیل مشارکت این عزیزان در جشنواره شده می‌توان به تولید کتاب‌های جشنواره رضوی در قالب کتاب گویا و کتاب بریل اشاره کرد. تمامی منابع توسط چاپخانه‌های مجهز نهاد، با کیفیت مطلوب به خط بریل، چاپ و صحافی و برای کتابخانه‌ها ارسال شده است. بر اساس آماری که داریم، این قبیل اقدامات و البته زحمات کتابداران ما موجب شده تعداد شرکت‌کنندگان نابینا و کم‌بینا در جشنواره کتابخوانی رضوی در سال جاری افزایش پیدا کند. همچنین امکان شرکت در مسابقه برای مددجویان، نیروهای مسلح و خانواده‌های ایشان و سایر اقشار و گروه‌ها فراهم شده است.
نحوه انتخاب برگزیده‌ها به چه صورت است؟
اختتامیه به معنای پایان جشنواره نیست، بلکه در واقع نقطه پایانی دوره دوازدهم است
به مدد الهی روز دوشنبه ۳۰ بهمن ماه با حضور مسئولین فرهنگی کشور، در آستان مقدس حضرت عبدالعظیم حسنی(ع)، مراسم اختتامیه دوازدهمین دوره جشنواره رضوی برگزار خواهد شد و در این مراسم برندگان معرفی خواهند شد. یکی از بخش‌های مهم و در عین حال حساس جشنواره داوری آثار دریافتی است. این مرحله که از جمله مراحل پرزحمت و زمان‌بر است، به صورت تقریباً شبانه‌روزی و با فعالیت بیش از ۵۰ نفر از کتابداران و کارشناسان ستادی و استانی به صورت برخط در بستر سامانه مسابقات کتابخوانی سماک انجام می شود. داوران با توجه به سیاستگذاری‌ها و شاخص‌های در نظر گرفته شده و مطابق با دستورالعمل‌های مربوط ضوابط و شرایط ارزیابی، به امتیازدهی و انتخاب برگزیدگان می پردازند. در این فرآیند هر گروه داوری عهده‌دار رشته و قالب خاصی است و پس از ثبت نمره در مرحله بعد از میان نمرات بالای ۱۸ در قالب‌ها و رشته‌ها و همچنین رده‌های سنی مختلف، اسامی برگزیدگان استخراج می‌شود. در مرحله پایانی گروه آخر از داوران به ارزیابی نمرات برتر و همچنین و صحت‌سنجی می‌پردازند تا نفرات برتر مشخص شوند.
روز ۳۰ بهمن افتتاحیه دوره سیزدهم این جشنواره است
نهاد کتابخانه‌ها بعد از برگزاری اختتامیه، برنامه‌ای برای شرکت کنندگان دارد تا این پیوند با کتاب حفظ شود؟
اختتامیه به معنای پایان جشنواره نیست، بلکه در واقع نقطه پایانی دوره دوازدهم است. به این معنی که با شروع دوره بعد، پیوند مخاطبان همچنان با جشنواره کتابخوانی رضوی با منابع جدید و مطالب تازه حفظ خواهد شد.
دوره سیزدهم این جشنواره از چه تاریخی شروع می‌شود؟
از دیگر ویژگی‌های این دوره این است که به همت همکارانم، برای اولین بار، روز ۳۰ بهمن ماه، علاوه بر این که روز اختتامیه دوازدهمین دوره جشنواره کتابخوانی رضوی است، افتتاحیه دوره سیزدهم این جشنواره است. در این روز از پوستر دوره سیزدهم نیز رونمایی خواهد شد و در واقع از این روز، دوره جدید این جشنواره ملی و مردمی کار خود را در بخش‌های متنوع شروع خواهد کرد.
آیا دوره سیزدهم، مثل دوره‌های قبلی موضوع جنبی هم دارد؟
بله. موضوع جنبی این دوره، به حیات مبارک نبی مکرم اسلام حضرت محمد(ص) اختصاص خواهد داشت.