به گزارش گروه جامعه ایرنا، اعتیاد به عنوان اولین اولویت اقدامات پیشگیرانه در پنج آسیب اجتماعی کشور شامل مصرف موادمخدر، طلاق، حاشیه نشینی، فساد اخلاقی و مناطق حاد و بحرانی تعیین شده است؛ از آنجا که افراد معتاد به مواد مخدر نه تنها خود را به خطر می‌اندازند، بلکه خانواده و جامعه را نیز درگیر مشکلات خود کرده و زندگی اقشار مختلف جامعه را تحت تأثیر قرار می‌دهند بنابراین درمان معتادان از اهمیت بسزایی برخوردار است.
آمار رو به افزایش مصرف مواد مخدر در دنیای کنونی به گونه‌ای است که یکی از سم‌شناسان معروف دنیا به نام لودوینگ می‌گوید: «اگر غذا را مستثنی کنیم، هیچ ماده‌ای در روی زمین نیست که به اندازه مواد مخدر این چنین آسان وارد زندگی ملت‌ها شده باشد»؛ در ایران هم بر اساس آمار ستاد مبارزه با مواد مخدر، اکنون ۲ میلیون و ۸۰۸ هزار مصرف‌کننده مواد مخدر وجود دارد که که بر اساس برخی تحقیقات ۸۰ تا ۹۰ درصد آنها به ویژه در 6 ماه نخست درمان، دوباره به مصرف مواد مخدر روی می‌آورند. برخی آمارها نیز حاکی از آن است که در بهترین شرایط فقط ۲۰ درصد درمان اعتیاد اثربخش است و ۸۰ درصد دیگر بازگشت مجدد دارند.
عود یا بازگشت به اعتیاد از بحث برانگیزترین مباحث حوزه اعتیاد به شمار می‌رود چراکه اعتیاد نه تنها فرد، بلکه خانواده و جامعه را درگیر می‌کند؛ این در حالی است که پس از گذشت بیش از بیست سال تجربه ارائه خدمات درمانی به بیماران وابسته به مواد به نظر می‌رسد به دلیل چند وجهی بودن این بیماری و پیچیدگی موضوع و به رغم گسترش کمی مراکز ترک اعتیاد، موفقیت چشم گیری در درمان اعتیاد حاصل نشده و شاید یکی از علل عمده آن، افزایش عودهای مکرر معتادین باشد. در منابع بین المللی منتشر شده در کاهش تقاضای مواد، به واقعیت‌هایی مانند جنبه های رفتاری، روان شناختی، اخلاقی، شغلی و اجتماعی اشاره شده که باید در درمان و بازتوانی اعتیاد مورد توجه قرار گیرد.
با توجه به این وضع، ضرورت وجود مراکز ترک اعتیاد اجتماع درمان مدار برای معتادان بسیار لازم است. این مراکز با ارائه خدمات درمان، پشتیبانی و راهنمایی به افراد دچار اعتیاد، به آنها کمک می‌کنند تا با قطع وابستگی به مواد مخدر، به زندگی سالم و پایدار بازگردند؛ از سوی دیگر ترک اعتیاد به عنوان یک اختلال عودکننده مزمن در صورت دسترسی به برنامه‌های درمانی منسجم و چندبعدی با پشتیبانی اجتماعی و مستمر، امکان‌پذیر است از این رو بهزیستی با راه‌اندازی مراکز ترک اعتیاد اجتماع درمان مدار TC گامی در جهت اجرای اثربخش ترین مداخله درمانی اعتیاد برداشت.
بیشتر بخوانید
کاهش بازگشت به اعتیاد، کارکرد اصلی مراکز تی.سی است
البته اکنون مراکز مختلفی از کمپ‌ها تا مراکز جامع درمان و بازتوانی افراد دارای اختلال مصرف مواد، مراکز مدیریت مورد، مراکز ترک اعتیاد سرپایی و مراکز ترک اعتیاد اجتماع درمان مدار موسوم به تی. سی برای ترک اعتیاد وجود دارند اما چینش درست این مراکز در کنار هم است که می‌تواند چرخه ترک اعتیاد را کامل کند.
فرد درگیر اعتیاد رهایی از این عادت برایش سخت است و برای این کار باید همواره در فرایند درمان باشد و در بین فرایندهای درمانی از روش درمان اجتماع مدار به عنوان یکی از بهترین روش‌ها برای ترک اعتیاد نام برده شده که در مراکز ترک اعتیاد اجتماع درمان مدار موسوم به تی. سی انجام می‌شود. مراکز اجتماع درمان مدار (Therapeutic community) مرکزی است با برنامه ساختار یافته که به صورت روزانه یا شبانه روزی (اقامتی) خدمات ارائه می‌دهد.
رویکرد مرکز ترک اعتیاد اجتماع درمان مدار موسوم به تی.سی برتغییر رفتاری و شناختی شامل برنامه های خدمات روان شناختی، مشاوره، آموزش خانواده، تشکیل گروه های خودیار، خدمات مددکاری اجتماعی و پیگیری پس از ترخیص است. در این الگو، فرد پس از درمان وابستگی جسمی در مرکز پذیرش می شود تا با کمک تیم درمان شامل پزشک، روانشناس ومددکار در دوره اقامت سه تا 6 ماه، مهارت های روانی واجتماعی وی تقویت شوند.
به عبارت دیگر مرکز اجتماع درمان مدار اقامتی مرکزی شبانه روزی است با زمان اقامت ۳ تا ۶ ماه برای درمان و بازتوانی بیماران وابسته به مواد کـه روابط بین فردی و کارکرد اجتماعی آنها به شدت افت کرده است؛ برنامه اجتماع درمـان مـدار بـا تاکیـد بـر تغییـرات رفتـاری و شناختی شامل برنامه های ساختاریافته فردی و اجتماعی مانند خدمات روانپزشکی، روانشـناختی، مشـاوره، آمـوزش خانواده، گروه درمانی، تشکیل گروه‌های خودیار خدمات مـددکاری و پیگیـری انجام می‌شود. رویکـرد اجتمـاع درمـان مـدار رویکردی اجتماعی است که از طریق به وجودآمدن تغییرات کلی در شیوه زندگی فرد معتاد به وی امکـان طـی طریـق بهبودی را می دهد. این برنامه بر خودیاری، رشد فردی و حمایت هم گروه‌ها و ایجاد محیط معنـوی در مرکـز تاکیـد دارد.
باید توجه داشت که در مراکز ترک اعتیاد اجتماع درمان مدار موسوم به تی. سی معتادان بهبودیافته وارد می‌شوند؛ یعنی افرادی با سابقه اختلال مصرف مواد که فرایند بهبودی را آغاز کرده و طی حداقل ۱۲ ماه گذشته، هیچ یک از نشانه های اختلال مصرف مواد را نداشته است؛ در این مدل بیماران پس از پذیرش وارد مرحله سم زدایی شده و به مدت ۲ هفته این مرحله را طی می‌کنند و بعد از سم زدایی به مدت سه و نیم ماه به صورت اقامتی تحت درمانهای روانی اجتماعی و معنوی به صورت نظام‌مند قرار می‌گیرند و در مرکز مراحل مختلفی را طی می‌کنند.
یکی از راه های ترک اعتیاد تی. سی به صورت پرهیز مدار و گروه درمانی است و از آموزش های گام به گام برای ترک اعتیاد استفاده می شود. گاهی اوقات خانواده ها نیز در این آموزش ها سهیم می شوند، تا در ترک فرد معتاد کمک شود.
می‌توان گفت طرح «اجتماع درمان مدار» شیوه‌ای برای درمان معتادان است که در آن دارو درمانی وجود ندارد بلکه محور و هدف درمان تغییر در سبک زندگی و باز توانی و توانبخشی در شخص بر اساس یادگیری و قواعد زندگی اجتماعی است. در حقیقت طرح «اجتماع درمان مدار»، نخستین درمانگر مفهوم اجتماع است و همه عوامل دخیل در این اجتماع، اعم از درمانگران، متخصصان، همتایان، کارکنان و افراد بهبود یافته، الگوهای نقش مثبت به حساب می‌آیند.
کارکرد اصلی مراکز ترک اعتیاد اجتماع درمان مدار موسوم به تی. سی این است که عود (بازگشت) اعتیاد را در افراد بهبود یافته، کم می کند. این مراکز، فرآیندهای درمانی بیماران پس از انجام سم زدایی و رهایی از وابستگی های جسمی برای پیشگیری از عود در آنها را با کمک تیم کارشناس انجام می‌دهد.
نحوه پذیرش در مراکز تی. سی
غلامرضا جهانشاهی مدیر یکی از مراکز ترک اعتیاد اجتماع درمان مدار موسوم به تی. سی می‌گوید: مرکز اجتماع درمان مدار، یک محیط درمانی است که از افراد درگیر با بیماری اعتیاد به صورت ۲۴ ساعته و در مدت زمانی مشخص مثلا سه تا ۶ ماه یا حتی دو سال نگهداری و حمایت می‌کند و هدف مرکز اجتماع درمان مدار تغییر رفتار، نگرش، شناخت ارزش های فرد معتاد یا به طور کل تغییر در سبک زندگی این افراد است و در همین راستا و جهت دستیابی به این تغییرات برنامه های مختلفی در درازمدت از جمله تفریح و بازی و جلسات مشاوره و روان درمانی و مددکاری برای این افراد مطابق دستور العمل‌های استاندارد انجام می شود.
وی درباره نحوه پذیرش و مدت اقامت بیماران اظهار داشت : در این مرکز بیماران ۱۸ تا ۶۰ سال پس از ارائه تاییدیه آزمایشات مربوط به پاکی از مصرف مواد، پذیرش می شوند و به مدت سه تا ۶ ماه از خدمات مختلف از جمله خدمات نگهداری و روان درمانی با رویکرد اجتماع درمان مدار بهره مند خواهند شد.
مراکز تی. سی برای افراد خودمعرف است
فرهاد اقطار مدیر پیشگیری و امور اعتیاد سازمان بهزیستی کشور با اشاره به اینکه نخستین مرکز جامع تی سی در سال ۷۹ راه‌اندازی شد، گفت: دوره درمان در مراکز تی سی ۴ ماهه بود که در سال‌های گذشته همین مراکز تی سی به مراکز جامع تبدیل شد و فردی که برای درمان به این مراکز مراجعه می‌کند تا ۱۲ ماه مورد حمایت و درمان قرار می‌گیرد. افرادی که خود معرف هستند و می‌خواهند درمان شوند به این مراکز مراجعه می‌کنند.
وی تصریح کرد: سازمان بهزیستی کشور دو برنامه تحولی در زمینه صیانت و جامعه‌پذیری معتادین بهبود یافته شروع کرده است که شامل دو فعالیت مراکز توانمندسازی و صیانت معتادین بهبود یافته و مدیریت مورد در راستای توانمندسازی، حرفه آموزی، ادامه درمان و احراز هویت معتادان بهبود یافته است.
فعالیت ۲۳ مرکز تی. سی در کشور
مهری سادات موسوی معاون فرهنگی و امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور نیز با اشاره به اینکه اینکه این سازمان، مراکز اقامتی بهبود و بازتوانی معتادان را دارد به خبرنگار ایرنا گفت: ۶ مرکز سرپایی ترک اعتیاد دولتی، ۱۰۱۸ مرکز سرپایی غیردولتی، مراکز جامع درمان و بازتوانی افراد دارای اختلال مصرف مواد در کشور و ۲۳ مرکز ترک اعتیاد اجتماع درمان مدار موسوم به تی. سی به افراد دارای اعتیاد خدمات ارائه می‌دهند.
وی افزود: همچنین، مراکز مدیریت مورد نیاز نیز فعالیت دارند که کار توانمندسازی معتادان بهبودیافته را انجام می‌دهند. در مجموع در مراکز اقامتی حدود ۱۸۸ هزار نفر را در ۶ ماهه اول امسال پوشش دادیم.
بیشتر بخوانید
بهبودی پایدار در گروی دستیابی به اهداف روانشناختی و اجتماعی
حال با توجه به اینکه درمان اعتیاد مانند سایر بیماری های مزمن، فرآیندی تدریجی و مزمن دارد و درمان آن باید دنباله‌دار باشد باید برای درمان آن از الگوهایی بهره برد که شاخص عود اعتیاد را به حداقل برسانند که مراکز ترک اعتیاد اجتماع درمان مدار موسوم به تی. سی یکی از بهترین مدل‌های درمانی در این زمینه به شمار می‌رود.
در خوشبینانه‌ترین حالت احتمال بازگشت به مواد تا ۸۰ درصد پیش‌بینی شده است چنانکه ناصر نیک افشار رئیس بهزیستی شهرستان شهریار گفته است: افراد بهبود یافته به دلیل مشکلات متعدد در اکثر موارد باعث شکست در بهبودی می‌شوند و در موضوع بهبودی در اعتیاد یکی از حلقه‌های مفقوده و موضوعات مهمی که باعث می‌شود بهبودی با شکست مواجه شود، بحث توانمندسازی بوده که در راستای اقدامات بهزیستی قرار گرفت.
بنابراین عدم بازگشت به اعتیاد با استفاده از برنامه های پیشگیری و توانمندسازی یکی از مقوله هایی است که برای اثربخشی هرچه بیشتر مداخلات درمانی اعتیاد باید مد نظر قرار گیرد. در این راستا یکی از ابعاد مهم در توانمندسازی و پیشگیری از عود اعتیاد در معتادان بهبود یافته جامعه پذیری و خانواده پذیری آنهاست.
هرچند مراکز مختلفی مانند کمپ ها برای ترک اعتیاد وجود دارد اما اگر درمان اعتیاد ناقص باشد، اعتیاد دوباره بازمی‌گردد. احتمال لغزش فرد بعد خروج از کمپ زیاد است چون جسم او پاک شده اما مشکلات زیربنایی و بحران های روانی و خانوادگی حل نشده است بنابراین مرکز TC به عنوان اجتماعی از بیرون می تواند روی این بحران ها کار کند.
البته گاهی مدت نگهداری معتادان در این مراکز طولانی می‌شود یا اینکه هزینه‌های بالایی دارند یا خانواده ها حاضر به شرکت در دوره‌های آموزشی مراکز تی. سی نیستند درصورتیکه که باید به خانواده آموزش داده شود که فرد بهبود یافته چه بحران هایی دارد؛ باید توجه داشت که بهبودیافتگان اعتیاد به تنهایی نمی‌توانند فرایند درمان و پیشگیری از عود را کامل کنند بلکه نیاز به کمک اعضای خانواده، پشتیبانان، مددکاران و گروه‌های همیار دارند.
اشتیاق به بازگشت به اعتیاد فارغ از تمام سختی‌های راه ترک آن، راه خودش را می‌رود و بهبودی پایدار بستگی به حفظ تمامیت اهداف روانشناختی و اجتماعی توامان دارد، در نتیجه مشخص است که وجود مراکز ترک اعتیاد اجتماع درمان مدار برای معتادان ضروری است. این مراکز به عنوان یک پشتیبان قوی برای افراد مبتلا به اعتیاد عمل کرده و آنها را در فرآیند ترک اعتیاد یاری می‌دهند.
همچنین، این مراکز با فعالیت‌های خود در جامعه به کاهش آسیب‌های ناشی از مصرف مواد مخدر کمک کرده و سلامت عمومی را تقویت می‌کنند. نباید فراموش کرد قدرت بازگشت به اعتیاد آنقدر زیاد هست که معتاد را به اعتیاد ترغیب کند و برایش فرقی ندارد که فرد معتاد و خانواده او چه آسیب‌هایی را در راه ترک متحمل شده‌اند بنابراین مهم این است که دولت و سازمان‌های ذیربط باید تلاش کنند تا مراکزی مانند مراکز ترک اعتیاد اجتماع درمان مدار موسوم به تی. سی را در سطح مناسب و با استانداردهای لازم فعال کنند تا به بهبود وضعیت افراد مبتلا به اعتیاد و جامعه کمک کنند.