نخستین بار گفتش کز کجایی؟/بگفت از دار ملک آشنایی/بگفت آنجا به صنعت در چه کوشند؟/بگفت انده خرند و جان فروشند/بگفتا جان‌فروشی در ادب نیست!/ بگفت از عشقبازان این عجب نیست...
آسمان تهران ابری است در واپسین روزهای اسفند؛ روزهایی که پایتخت در مهیای میزبانی است و رفت و روبی در نمای شهر، خانه تکانی ای که همراه است با تدارک سکانداری بزرگان ادب که جایشان سال های سال در چیدمان این شهر اسطوره ای خالی بود.
زمین و زمان ایران در آستانه تحولی دوباره و جامه نو است و به قول نظامی «بهاری داری از وی بر خور امروز/ که هر فصلی نخواهد بود نوروز/ گلی کو، را نبوید، آدمی زاد/چو هنگام خزان آید برد، باد/ که این تحول در خبری یُمن گره می خورد. نوروز امسال نگاه مهمانان و گردشگران تهران رنگ شعر و ادبیات را بیشتر بر رخ پایتخت مهمان خواهد بود، وقتی صاحب «مخزن الاسرار» امروز ۲۱ اسفند همزمان با روز خود بر میانه یکی از بزرگترین میادین تهران حاکمیت می کند و میزبانی.
ایران کهن کم ندارد مفاخری که اصالت و هویت، کوچکترین موهبتشان به فرهنگ و تمدن این سرزمین باستانی است. مفاخری که همچون گنجینه ای تکرارنشدنی باید در قلب و حافظه و فرهنگ حفظ شوند و ادامه یابند. غنیمتی که از سال گذشته مسئولان و دست اندرکاران فرهنگی را بر آن داشت تندیس این مفاخر و مشاهیر ادبی را در خیابان‌های تهران نصب کنند تا دوشادوش زمانه، یادشان در روح فرهنگ دوست مردمان باقی بماند.
۱۱ اردیبهشت امسال بود که وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در حاشیه آیین رونمایی از مجسمه برنزی سعدی در تهران، خبر از رونمایی و نصب مجسمه حکیم نظامی در میدان ونک داد، اسماعیلی این را هم گفت که توجه به مفاخر و مشاهیر ایرانی رویکرد بسیار جدی در مجموعه دولت و بخش‌های مختلف نظام است و تلاش می‌کنیم این گنجینه‌های ارزشمند و داشته‌های غنی فرهنگی را بیش از گذشته به نسل جوان کشور معرفی کنیم.
با توجه به جایگاه و اهمیت حکیم نظامی در سپهر ادبی و حکمی ایران و جهان، امسال، ستاد بزرگداشت این گنجینه ادبی برآن شد تا با رویکردهای جدید و با برگزاری و ساماندهی رویدادها و فعالیت فرهنگی و هنری تأثیرگذار در تهران و استان ها، همچنین در نمایندگی های فرهنگی ایران در خارج از کشور، برنامه های جدیدی به ایرانیان و جهانیان عرضه نماید.
در همین راستا بود که سومین همایش ملی و بین‌المللی بزرگداشت حکیم نظامی نیز با رنگ و لعابی جدی تر و باشکوه تر از دو دوره پیشین تدارک دیده و هفته بزرگداشت ایشان از ۱۴ تا ۲۱ اسفندماه در تهران، استان ها و در نمایندگی های فرهنگی ایران در خارج از کشور برگزار شد، برنامه هایی که حسن ختامش نصب و رونمایی تندیس حکیم نظامی که به همت استاد قشقایی از مجسمه سازان بنام ایران طراحی و ساخته شده است در میدان ونک تهران شد تا سراینده «لیلی و مجنون» در طریق ادب دوستان از قِبل شکوه و ابهت نام و آوازه جاودانه تر شود.
در سومین سال برگزاری این رویداد مهم و تأثیرگذار، سه رویکرد مهم تعریف شد که اولین آن، رویکرد علمی و پژوهشی بود و به آراء و اندیشه های حکیم نظامی در این بخش توجه ویژه شد. رویکرد دوم، رویکرد فرهنگی و هنری بود که بر اساس پنج گنج این حکیم والامقام، از ظرفیت های نمایشی، موسیقایی و تجسمی این اثر گران‌سنگ بهره گرفتند و در سه بخش موسیقی اقوام، ردیف و دستگاهی و سمفونیک برنامه های متنوع موسیقایی تدارک دیده شد که این آیین ها با همراهی استادان و نوازندگان نامدار موسیقی ایرانی در تهران و سراسر کشور برگزار شد.
حکیم نظامی از ارکان شعر فارسی، در قرن ۶ هجری می‌زیسته و اهل روستای طاد شهرستان تفرش بوده است. ۲۱ اسفندماه در تقویم رسمی کشور به نام روز حکیم نظامی ثبت شده است. منزل نیاکانی او در ۲۱ اسفند ۱۴۰۰ از طرف یونسکو پلاک کوبی شد.
حکیم نظامی، بی تردید یکی از پایه‌های مستحکم ادبیات کلاسیک فارسی است. او با استادی تمام، در کنار شاعران بزرگی مانند سعدی و فردوسی قرار می‌گیرد که توانستند سبک و روش ویژه خود را خلق کنند. نظامی مهارت بالایی در چینش کلمات، به کار بردن آرایه‌ها و توصیف مناظر و اشخاص داشت و این ویژگی را با دانش علمی خود پیوند زده بود. با اینکه نظامی در افکار عمومی به‌عنوان داستان‌سرا شناخته می‌شود، آشنایی بیشتر با سرگذشت و سروده‌های او نشان می‌دهد با حکیمی اندیشه‌ورز روبه‌رو هستیم که حتی در اشعار عاشقانه، شناخت عمیق خود از تاریخ و فرهنگش را به رخ می‌کشد.
اشعار نظامی الهام‌بخش چندین نسل از شاعران آینده بود. در واقع اگر بگوییم بخش عمده ادبیات منظوم فارسی تلاش شعرا برای تقلید از آثار نظامی است، اغراق نکرده‌ایم. امیرخسرو دهلوی، عبدالرحمن جامی، سلمان ساوجی و همچنین عطار نیشابوری از شاعرانی هستند که از اشعار نظامی، به‌خصوص داستان لیلی و مجنون، الهام گرفته‌اند.
نظامی از شاعرانی بود که در قالب‌های مختلف شعری بخت‌آزمایی کرد و از تمام آزمون‌ها سربلند بیرون آمد. با این حال، بیشتر آثار او در قالب مثنوی سروده شده‌اند و شباهت سروده‌های او به داستان «ویس و رامین» فخرالدین اسعد گرگانی و همچنین ارجاعات مکرر به شاهنامه را نمی‌توان نادیده گرفت.
آثار این شاعر سده ششم، به‌خصوص کتاب «پنج گنج»، سهم بزرگی در شکل‌گیری فرهنگ عارفانه و عاشقانه ایرانی دارد. آثار نظامی بی‌شک نشان‌دهنده دانش گسترده در علوم ادبی، نجوم، فلسفه و فقه هستند. با اینکه این شاعر از به کار بردن اصطلاحات فنی این علوم دوری می‌کرد، ردپای بسیاری از اندیشه‌های فلسفی مانند گذرا بودن دنیا و غنیمت شمردن زمان را می‌توان به‌راحتی در سروده‌های او یافت. همچنین عقاید دینی نظامی مانند اهمیت واجبات و محرمات در بخش‌های مختلف اشعار او حضور پررنگی دارند.
«خمسه» یا «پنج گنج» معروف‌ترین مجموعه آثار نظامی است که پنج بخش دارد: مخزن الاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون ، هفت پیکر و اسکندرنامه.
معروف‌ترین اثر خمسه سرگذشت لیلی و مجنون است که خوانندگان و منتقدان بسیاری آن را تحسین می‌کنند، اما گفته اند خود شاعر علاقه چندانی به این داستان نداشت.
اثر بعدی خمسه که رقابت تنگاتنگی با لیلی و مجنون دارد، بدون شک خسرو و شیرین است. این داستان عاشقانه روایت رقابت خسرو پرویز، پادشاه معروف ساسانی، با فرهادِ سنگ‌تراش برای جلب محبت شیرین است. با وجود گذشت چندین قرن، خوانندگان همچنان این اثر را تحسین می‌کنند و شیرین و فرهاد به مثالی برای عشق پاک و نافرجام تبدیل شده‌اند.
مخزن الاسرار نیز یکی از شاهکارهای ادبیات تعلیمی است که بدون اغراق، پیشوای این‌گونه شعر در زبان فارسی است که با حضور در کتاب‌های درسی توانسته توجه نسل‌های مختلف از خوانندگان را به خود جلب کند.
کتاب هفت پیکر بخش دیگر خمسه است که به سرگذشت پادشاه ساسانی، یعنی بهرام گور، می‌پردازد. این داستان هم مانند سایر آثار نظامی، بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ ایرانی است که بعضی ابیات آن را مانند «بهرام که گور می‌گرفتی همه عمر / دیدی که چگونه گور بهرام گرفت» می‌توان از گروه‌ها و طبقه‌های اجتماعی گوناگون شنید.
پنجمین قسمت خمسه، یعنی کتاب اسکندرنامه با وجود شهرت کمتر، از لحاظ فنی و محتوایی سطح بالاست. نظامی برای سرودن این کتاب به تحقیقات تاریخی دست زده و از منابع مختلف داستانی و تاریخی برای شرح زندگی اسکندر مقدونی کمک گرفته است. بخش عمده‌ای از این اشعار مکالمه بین شخصیت‌های یونانی مثل ارسطو، سقراط، هرمس و والیس درباره آفرینش است. نقل است که اشعار این کتاب بر وزن «شاهنامه» سروده شده‌اند.