جمعیت کشور آشکارا به سوی پیرتر شدن می‌رود و دلایل متعددی برای تداوم این روند نامطلوب خودنمایی می‌کند. در میان این دلایل، تاخیر در ازدواج و مشکلات پیش روی فرزندآوری مورد توجه ناظران و کارشناسان مسائل این حوزه قرار گرفته است. این دلایل در میان زنان که نیمی از جمعیت کشور را تشکیل می‌دهند، نمود آشکارتری می‌یابد.
یک نماینده مجلس، آمار دختران مجرد بالای ۳۰ سال را ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر اعلام کرده و گفته نزدیک به ۴ میلیون و ۶۰۰ هزار دختر و پسر مجرد در جامعه داریم که جای نگرانی برای افزوده شدن بر این گروه هدف وجود داردمساله تاخیر در ازدواج
یکی از مسائل مطرح شده در حوزه زنان در سال ۱۴۰۲ بحث تاخیر در ازدواج دختران است. سن ازدواج برای مردان ۳۰.۷ و برای زنان ۲۶.۵ بوده است. در این زمینه «امیرحسین بانکی‌پور» نماینده مجلس شورای اسلامی، آمار دختران مجرد بالای ۳۰ سال را ۲ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر اعلام کرده و گفته نزدیک به چهار میلیون و ۶۰۰ هزار دختر و پسر مجرد در جامعه داریم که جای نگرانی برای افزوده شدن بر این گروه هدف وجود دارد.
پدیده تاخیر در ازدواج به دنبال خود تاخیر در ولادت‌ها و یا حتی تعداد فرزندان خواهد داشت؛ به طوری که در فصل بهار ۱۴۰۲ تعداد ولادت‌های ثبت شده به ۲۵۲ هزار و ۶۵۱ نفر رسید که نسبت به زمستان ۱۴۰۱، ۱۱ هزار و ۷۱۲ نفر و نسبت به فصل بهار ۱۴۰۱، چهار هزار و ۹۹۸ نفر کاهش یافته است.
دو دلیل عمده تاخیر در ازدواج دختران
تاخیر در ازدواج دختران به عنوان یک مساله اجتماعی تحت تاثیر علل و عواملی است که از آن جمله می‌توان به تحصیلات زنان اشاره کرد. تحصیلات زنان از چند جنبه زمان ازدواج و فرزندآوری را برای زنان به تاخیر می‌اندازد. ازیک سو گذران دوره‌های تحصیل در مقاطع عالی و به دنبال آن یافتن شغل متناسب با مدرک زمان را برای ازدواج دختران و همچنین فرزندآوری به تعویق می‌اندازد. از سوی دیگر تحصیلات و شغل و درآمدزایی به زنان قدرت تصمیم‌گیری در امور خانه و خانواده و آینده خود و فرزندان را می‌دهد و همین سبب می‌شود در برخی موارد با تاخیر در فرزندآوری و در نتیجه کاهش جمعیت هم مواجه باشیم.
افزایش تحصیلات از طریق دسترسی به منابع اطلاعاتی مختلف نیز می‌تواند باعث تغییر نگرش افراد نسبت به نقش‌های جنس مخالف شود. مطالعات انجام شده در این حوزه نشان می‌دهد زنان تحصیل‌کرده از مردان انتظار بیشتری برای مشارکت در انجام کارهای خانه یا نگهداری از فرزندان دارند حال آنکه در جامعه ما مردان به طور متوسط زمان کمی را به چنین اموری اختصاص می‌دهند.
یکی دیگر از دلایل تاخیر در ازدواج مساله ریسک‌پذیری در سبک‌های جدید زندگی است. طبق «نظریه اجتناب از خطر» افراد زمانی که در شرایط ناامنی اقتصادی و عدم قطعیت بالا قرار دارند، از ریسک‌های غیرضروری در زندگی‌شان اجتناب می‌کنند.
در شرایطی که بازار کار به‌شدت رقابتی باشد و موقعیت‌های شغلی ثبات کافی نداشته باشند، ریسک ازدواج و تشکیل خانواده افزایش می‌یابد؛ بنابراین افراد ازدواج خود را به تاخیر می‌اندازند. در واقع باید گفت شرایط رقابتی و بی‌ثباتی بازار کار سبب شده تا جوانان به جای اینکه به‌دنبال تشکیل خانواده و تعهدات آن باشند، بر سرمایه انسانی خود سرمایه‌گذاری کنند.
شرایط رقابتی و بی‌ثباتی بازار کار، سبب شده است تا جوانان به جای اینکه به‌دنبال تشکیل خانواده و تعهدات آن باشند، بر سرمایه انسانی خود سرمایه‌گذاری کنند
سقط جنین و ریشه‌هایی مشترک با ازدواج‌گریزی
با توجه به مشکلات پیش روی ازدواج، تمایل برای فرزندآوری نیز کاسته شده است. همین چالش‌ها به نوعی خود را در روندی مانند سقط جنین نیز نشان می‌دهند.
یکی از مهمترین مسائل در حوزه زنان در سال ۱۴۰۲ موضوع سقط جنین بود. موضوعی که رئیس‌جمهوری نیز اواخر فروردین‌ماه پارسال در جلسه ستاد ملی جمعیت به آن اشاره کرد و با نگران‌کننده خواندنِ آمارهای مربوط به آن بر ضرورت توجه وزارت بهداشت نسبت به این موضوع و هماهنگی بیشتر با دستگاه قضایی برای برخورد با متخلفان در این زمینه تأکید کرد. صداوسیما و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز موظف شدند مسائل شرعی مرتبط و همچنین عوارض و پیامدهای فردی و اجتماعی آن در جامعه را بیشتر تبیین کنند.
علاوه بر این «فاطمه محمدبیگی» نماینده قزوین و عضو کمیسیون بهداشت و درمان و رئیس فراکسیون جوانی جمعیت مجلس در همایش روز ملی جمعیت در بیمارستان نجمیه گفته بود سالانه ۲۵۰ تا ۶۵۰ هزار سقط جنین در کشور رخ می‌دهد.
این در حالی است که چهار سال پیش دکتر «محمدمهدی آخوندی» رئیس انجمن علمی جنین‌شناسی ایران، آمار سالانه بین ۳۰۰ تا ۵۰۰ هزار سقط جنین غیرقانونی را اعلام کرده و گفته بود: آمار دقیقی از سقط جنین در دست نیست زیرا عمده دلیل این اتفاق تلخ به‌صورت زیرزمینی و غیرقانونی انجام می‌شود و به طور قطع بر آمارهای گذشته تاثیر می‌گذارد، اما آمار موثقی در مورد حدود ۷۰۰ هزار سقط در سال را هم دیده‌ام و در رسانه‌ها نیز اعلام کردم و به طور حتم این میزان بیشتر هم شده است.
با این حال، آمار مشخص و قطعی در مورد سقط جنین وجود ندارد؛ زیرا در برخی از موارد در مراکز درمانی ثبت می‌شود اما آماری از موارد غیرقانونی وجود ندارد. از طرفی برخی از سقط ها ممکن است در همان اوایل بارداری و بدون اطلاع در مراکز درمانی انجام شود که باز این موارد هم در آمار اعلام نمی‌شوند.
آمار دقیقی از سقط جنین در دست نیست، چون عمده دلیل این اتفاق تلخ به‌صورت زیرزمینی و غیرقانونی انجام می‌شود دلایل و پیامدهای سقط جنین
گذشته از اینکه این آمار درباره سقط جنین ممکن است دقیق باشد یا نباشد، باید گفت دلایلی چند باعث به وجود آمدن این مساله اجتماعی شده است. برای مثال سازمان جهانی بهداشت در یک بررسی کلی، دلایلی همچون حفظ جان مادر، سلامتی مادر و جنین، سلامت روحی مادر، تجاوزهای جنسی و دلایل اقتصادی_اجتماعی را برای این رخداد برشمرده است و محققانی دیگر در مطالعات پژوهشی خود گفته‌اند یکی از دلایل عمدی سقط جنین، بیماری مادر است که در صورت تائید و مسلم شدن خطر بارداری برای مادر، مجوز قانونی برای انجام سقط جنین داده می‌شود.
وجود نقایص جنین از دیگر مواردی است که از نظر قانونی نیز مجوز سقط جنین داده می‌شود. از طرف دیگر بارداری ناخواسته به دلایلی همچون شرایط اقتصادی، اختلاف‌های خانوادگی، سن بالا یا پایین مادر، تعداد زیاد فرزندان، اعتیاد همسر، گرفتاری‌های شغلی مادر و مواردی از این دست در بروز سقط جنین نقش موثری دارند.
سقط جنین با پیامدهایی در سطح خرد و کلان نیز همراه است. برای مثال در سطح خرد ممکن است سلامت مادر را به خطر بیندازد و در سطح کلان نیز هرم سنی و جنسی جمعیت را تحت تاثیر قرار دهد. با توجه به اینکه تعداد جمعیت سالمندان کشور ما در سال‌های اخیر رو به افزایش است، وقوع سقط جنین می‌تواند این روند را تشدید کند و این روند با سرعت بیشتری طی شود و در نتیجه تعداد جمعیت جوان و فعال در سال‌های آتی کاهش یابد.
جمع‌بندی
به طور کلی دو مساله عمده مطرح در حوزه زنان در سال ۱۴۰۲ یکی تاخیر در ازدواج دختران و دیگری سقط جنین مطرح بود. آمارهای اعلام‌شده همگی حاکی از مساله‌مند بودن این دو موضوع در جامعه هستند. با این حال برای رفع این دو مساله می‌توان به راهکارهایی اشاره کرد. برای مثال در حوزه تاخیر در ازدواج دختران می‌توان راه‌حل‌هایی همچون بهبود شرایط اقتصادی و شغلی برای کسانی که تمایل کافی برای ازدواج دارند و موثرسازی مشوق‌ها را پیشنهاد کرد؛ به طوری که مشوق‌ها باید مطالعه شده باشند و نتیجه‌بخش بودن آن دور از انتظار نباشد.
همچنین مشوق‌های ازدواج و باروری باید برای افراد مقرون به صرفه باشد. در خصوص مساله سقط جنین نیز می‌توان به راهکارهایی همچون جلوگیری از بارداری ناخواسته و بهبود شرایط اقتصادی زوجین اشاره کرد.