به گزارش ایرنا، کاروانسراها به عنوان یکی از بناهای عام المنفعه ای که حاکمان صفوی بر ساخت و پرداخت آنها همت می گماردند، که تعداد زیادی کاروانسرا در کشور وجود دارد که یکی از آن کاروانسرای باشکوه رباط قلی در شهرستان جاجرم یکی از آن است.
در مسیر جاده ابریشم یا همان شاهراه خراسان که راهی برای تجارت بازرگانان آسیا بود، کاروانسراهایی برای استراحت کاروانیان و مسافران در دوران مختلف تاریخ ساخته شده است که از جمله آن کاروانسرای قِلّی در شهرستان جاجرم است.
همان طور که می‌دانیم، کاروانسراها مانند سایر بناهای عام المنفعه دیگر چون حمام یا بازارها و مساجد تزیینات زیادی نداشته اند اما به دلیل اهمیتی که پادشاهان و حاکمان تیموری و صفوی به معماری و هنرهای وابسته به آن می دادند، تزییناتِ کاروانسراها در این دوران پررنگ تر شد.
یکی از باشکوه ترین کاروانسراهای خراسان شمالی واقع در بخش سنخواست جاجرم است. این بنای تاریخی در سه کیلومتری شرق روستای گازان و سه کیلومتری جنوب روستای قلی واقع شده است.
جاجرم؛ یادگاری تاریخی در دل کویر
شهرستان جاجرم در جنوب غربی استان خراسان شمالی با مساحت سه هزار و ۶۵۴ کیلومتر دارای سه شهر جاجرم، سنخواست و شوقان، سه بخش، پنج دهستان و ۵۵ آبادی است.
شهرستان جاجرم سرزمین کاروان سراهاست، کاروان سراهایی که با گشتی در آنها، قدم به تاریخ گذاشته و می توان دمی را با کاروانیان بسر برد و از سختی های راه سخن گفت.
استان خراسان شمالی با توجه به گذر جاده تاریخی ابریشم از این نظر اهمیت خاصی دارد و هر ساله گردشگران و مسافران بسیاری برای دیدن بنای تاریخی کاروانسراها و معماری آن به این استان سفر می‌کنند.
کاروانسراها و رباط‌هایی که با داشتن قدمت تاریخی از گذشته‌های دور تا امروز میزبان مسافران و گردشگران بوده و هستند.
کاروانسرای "رباط قِلّی" در یک دشت لُخت در فاصله چهار کیلومتری جاده سَنخواست از توابع شهرستان جاجرم در خراسان شمالی آرام گرفته است و به آن کاروانسرای تیموری هم می گویند و ساخت این کاروانسرا را به امیر علیشیر نوایی، وزیر سلطان حسن بایقرا نسبت می دهند.
از گذشته‌های دور در مسیر راه‌ها و محل عبور کاروان‌ها، بناها و سازه‌هایی احداث شدند که بر اساس نیاز و شرایط اقلیمی به اشکال متنوعی ساخته شده و کاربردهای متنوعی داشتند. این بناها از مصالح گوناگونی ساخته می‌شدند.
هویت خراسان در دل «رباط قلی»
رباط قِلی مربوط به دوره تیموریان - دوره صفوی و در شهرستان جاجرم، شهر سنخواست، بین روستاهای قلی و گازان واقع شده و این اثر در تاریخ ۲۵ آذر ۱۳۷۵ با شماره ثبت ۱۸۰۶ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
شهریورماه ۱۴۰۲ در تاریخ خراسان شمالی ماندگار شد زیرا که یکی از مهمترین رویدادهای فرهنگی و هویتی استان در این روز رقم خورد و پس از سالها تلاش و دوندگی «رباط قلی» به عنوان نخستین اثر تاریخی گنجینه فرهنگ ها از سوی یونسکو در فهرست میراث جهانی ثبت شد.
ثبت رباط قلی در فهرست میراث جهانی یونسکو گرچه از مدت‌ها پیش مورد توجه بود اما اقدامات جدی برای جهانی شدنش از سال ۱۴۰۰ کلید خورد و پس از ۲ سال دوندگی در میان فهرست میراث های جهانی جای گرفت.
ساخت این کاروانسرا را به امیر علیشیر نوائی وزیر سلطان حسن بایقرا نسبت می‌دهند (کلنل ییت سفر نامه خراسان و سیستان صفحه ۳۵۹).
این رباط به شکل مستطیل است که به صورت شرقی غربی ساخته شده است. سنگهای الوان به کار گرفته شده در این بنا به رنگ های متنوع سبز، قرمز، بنفش و کبود با ملات و گچ می باشد.
ضلع شرقی که درب ورودی در آن تعبیه شده است دو برج زوایای شمالی و جنوبی دارد که برج شمالی ۷۰ درصد سالم است برج جنوبی تخریب شده است. محوطه رباط حدود ۲۴ متر طول و ۱۶ متر پهنا دارد. حیاط کاروانسرا در هر ضلع دارای ایوانی بوده است.
این رباط یا کاروانسرا در فهرست کاروانسراهایی است که تحت نام پرونده کاروانسراهای ایران به زودی به عنوان میراث جهانی ثبت خواهد شد.
کاروانسرای قلی ۲ اتاق شاه نشین (استراحت گاه سرکاروان ها) دارد که یکی در ضلع شمالی شرقی و دیگری در جنوب غربی قرار دارد، بسیاری از حجره های این کاروانسرا تودرتو است.
محمدحسن خان صنیع الدوله (اعتمادالسلطنه) در صفحات ۱۲۴ و ۱۲۵ مطلع الشمس درباره این رباط می نویسد: «یکی از قرای سنخواست ده قلی است واقع در دامنه کوه موسوم به همین اسم که قسمتی از صعلوک است و در نیم فرسخی این قریه رباطی است موسوم به رباط قِلّی که سرای معتبری بوده است و بنای آن یک جا از سنگ خاره و گچ خالص ساخته شده از کتیبه بالای در تقریبا ۴ صفحه باقی است و لوح تاریخ افتاده است، ولی جودت خط کتیبه شهادت می دهد که تاریخ بنا از اواسط عهد گورکانی آن طرف نمی گذرد. آن رباط به اسم قریه قِلی مشهور شده و آن قریه که سابقا در نزدیکی این رباط بوده است، به اسم کوه قِلی معروف شده است.
استان خراسان شمالی با داشتن هزار و ۲۰۰ اثر تاریخی شناسایی شده در شمال شرق کشور قرار دارد.