امروز هفتم فروردین مصادف با ۱۵ ماه مبارک رمضان و سالروز ولادت کریم اهل بیت است؛ همان امامی که در سال سوم هجری در مدینه چشم به جهان گشودند، حدود هفت سال از دوران زندگی پیامبر اکرم (ص) را درک کردند و پس از آن حضرت، حدود ۳۰ سال با پدر بزرگوارشان علی بن ابی طالب (ع) همراهی داشتند.
درباره زندگی و اخلاق امام مجتبی (ع) حکایت های فراوانی نقل شده است؛ از رفتار کریمانه و خوش خلقی آن حضرت با دوست و دشمن گرفته تا گذشت و میهمان نوازی که زبانزد عام و خاص است یا سفارش های آن حضرت درباره یاد مرگ و قیامت اما در این میان آنچه کمتر به آن پرداخته شده، انس امام مجتبی (ع) با قرآن کریم و سبک زندگی قرآنی آن حضرت است که در اینجا به مواردی اشاره می کنیم. البته برخی از آیات قرآن در شان آن حضرت نازل شده که آیات مباهله، مودت، تطهیر و اطعام از جمله آنهاست.
امام حسن مجتبی(ع) درباره قرائت کلام الهی فرمود «من قرأ القرآن کان له دعوة مجابة امّا معجّلة و امّا مؤجّلة»؛ هرکس قرآن بخواند، یک دعای مستجاب دارد؛ دیر یا زود.
لبیک امام حسن(ع)
همچنین نقل است آن حضرت هیچ وقت آیه یا ایها الذین آمنوا را از کتاب خدا نمی خواند، مگر اینکه می گفت «لبیک اللهم لبیک» و از خوف پرودگار می لرزیدند.
امام حسن (ع) فرمود هرکسی هنگام صبح سه آیه آخر سوره حشر (هو الله الذی لا اله الا هو عالم الغیب و الشهادة هو الرحمن الرحیم) را بخواند و در آن روز بمیرد، مُهر شهدا خواهد خورد و چون شب شود و بخواند و بمیرد، نیز ممهور به مهر شهدا می شود.
از نظر امام حسن (ع) خانه اهل بیت، محلّ نزول فرشتگان و وحی آسمانی است. آن حضرت بعد از جنگ جمل فرمود «خدا ما را به نبوّت برگزیده (نبوّت در خاندان ماست) و کتاب وحی خود را بر ما نازل کرد.» آن حضرت در سخنانش همواره از کلام الهی استفاده می کردند و سخنانش را به آیات الهی مزیّن می ساخت و گاهی در کلام خود، آیات را به عنوان شاهد ذکر می کردند. مثلا آن حضرت بعد از اطلاع یافتن از حرکت لشکر معاویه، خطبه ای خواند و فرمود: به راستی خداوند جهاد را بر بندگان خود واجب فرمود و آن را ناگوار نامید. سپس به مؤمنان مجاهد فرمود «واصبروا انّ الله مع الصّابرین»؛ ای مردم! شما به آنچه می خواهید، نمی رسید مگر با صبر بر آنچه ناگوار است.
متقین از نگاه کریم اهل بیت(ع)
امام مجتبی (ع) در نصیحتی به عامل تقوا اشاره کرده و فرمود «خدا شما را به تقوا سفارش کرد و آن را نهایت خشنودی خود قرار داد که تقوا درِ هر توبه و سرآمد هر حکمت و شرف هر کاری است؛ به سبب تقوا پارسایان رستگار شدند. خدای متعال فرمود انّ للمتّقین مفازاً؛ به راستی که پرهیزکاران به رستگاری می رسند (سوره نبا آیه ۳۱) و فرمود ویُنجی الله الذّین اتقوا بمفازتهم لا یمسّهم السّوء و لاهم یحزنون»؛ و خدا کسانی را که پارسایی پیشه کنند، به کارهایی که مایه رستگاری آنها شد، نجات می دهد. بدی به آنان نمی رسد و غمگین نمی شوند. (سوره زمر آیه ۶۱) پس ای بندگان خدا! از خدا پیروی کنید و بدانید هر کسی از خدا پروا کند، خدا راهی برای بیرون رفتن از فتنه ها به رویش می گشاید و در کارش درستی بخشد و هدایتش را فراهم کند و حجّت او را پیروز کند و رو سفیدش سازد.»
پاسخ های امام مجتبی(ع) به سوال های قرآنی
امام مجتبی (ع) همچنین به تناسب مسائلی که پیش می آمد، تفسیرهایی از آیات الهی ارائه می کردند که گاهی در قالب سخنرانی و گاهی در شکل پاسخ به سؤالات قرآنی بود. مثلا قطب راوندی در فقه القرآن درباره «وادبار السّجود»؛ می نویسد: امام حسن (ع) فرمود «منظور، دو رکعت مستحبّی پس از نماز مغرب است».
آن حضرت بعد از بیعت مردم درباره اولی الامر فرمود «از ما پیروی کنید که اطاعت ما، چون همراه اطاعت خدای سبحان و پیامبرش باشد، واجب است.» خدا فرمود «یا ایهاالذین آمنوا اطیعوا الله و اطیعوا الرّسول و اولی الامر منکم...»؛ شما را بر حذر می دارم از گوش دادن به داد و فریاد شیطان که دشمن آشکار شماست.
تفسیر شاهد و مشهود
ابوالحسن علی بن احمد واقدی می نویسد: مردی گفت نزد جوانی رسیدم که صورتش چون طلای سرخ می درخشید و از رسول خدا (ص) سخن می گفت، از تفسیر «شاهد و مشهود» پرسیدم. فرمود امّا شاهد، محمّد (ص) است و مشهود، روز قیامت. آیا نشنیدی که می فرماید «یا ایّها النّبیّ انّا ارسلناک شاهداً» و «ذلک یوم مجموع له النّاس و ذلک یوم مشهود» پرسیدم این جوان کیست که گفتند حسن بن علی بن ابی طالب علیه السلام.
در روایتی از امام کاظم (ع) نقل شده که حسن بن علی فرمود هر وقت نیازی داشتید، آن را از اهلش بخواهید. سؤال شد ای فرزند رسول خدا! اهل نیاز چه کسی است؟ فرمود آن کسانی که خدا در قرآن از آنان یاد می کند «انّما یتذکّر اولی الالباب»؛ تنها ژرف نگرها پندپذیرند (سوره زمر آیه ۹) ژرف نگرها، همان خردمندانند.
استناد امام حسن (ع) به آیات قرآن
در موارد متعدّدی امام حسن علیه السلام سخنان و اقدامات خود را مستند به آیات الهی می کرد و دلیل ادّعاهای خود را از قرآن استخراج و اعلام می نمود. گاهی نیز در برابر مخاطبان توسّط آیات قرآن کریم احتجاج می کرد و آنان را با پاسخ هایی نهایی و قاطع رو به رو می ساخت. مثلا آن حضرت در یک سخنرانی مردم را به پیروی از اهل معرفت و خدا ترسی فراخواند و به ۹۰ سوره انعام این گونه استناد کرد: خدا شما را رحمت کند. از اینان پیروی کنید که خدای متعال، پیامبر (ص) و پدران او، ابراهیم و اسماعیل و فرزندانش را ستود و فرمود «فبهداهم اقتده» و بدانید که به پیروی ایشان مکلّف هستید.
تفسیر آیه نور
تفسیرهایی نیز از آن حضرت نقل شده است. مثلا امام مجتبی (ع) در نامه ای به عبدالله بن جندب درباره آیه ۳۵ سوره نور نوشتند: مَثَل ما در کتاب خدا، همچون مشکات است. مشکات، قندیل است و در ما، چراغ است و چراغ، محمّد و خاندان او هستند و چراغ در شیشه است. «الزّجاجة کانّها کوکب درّیّ یوقد من شجرة مبارکة» علی بن ابی طالب (ع)... آن شیشه، گویی اختری درخشان است که از درخت خجسته زیتونی - علی بن ابی طالب - که نه شرقی و نه غربی است - نه یهودی و نه نصرانی است - افروخته می شود.
آنگاه فرمود: سپس ما نجیبان و پیشگامان پیامبران و جانشینان خدا در زمین و همان خالص شده های برای خدا در کتاب خداییم و ما نزدیک ترین مردم به پیامبر خداییم و ما آن کسانی هستیم که خدا دین خود را برای ما تشریع کرد و در کتاب خود فرمود «از دین آنچه را که به نوح درباره آن سفارش کرده برای شما تشریع کرد و آنچه را به تو وحی کردیم و آنچه را درباره آن به ابراهیم و موسی و عیسی سفارش کردیم که دین را به پا دارید و در آن جدایی نکنید.» و بر امّت محمّد باشید. آری «بر مشرکان گران می آید.»
«ابرار» چه کسانی هستند؟
آن حضرت در جایی دیگر فرمود: هرجا در کتاب خدای سبحان «انّ الابرار» آمده است، سوگند به خدا، از آنها جز علی بن ابی طالب و فاطمه و من و حسین را اراده نکرده است. زیرا ما به سبب پدران و مادران خود «ابرار» هستیم و دل های ما با عبادات و نیکی ها بالا رفته و از دنیا و دوستی آن بیزار شده است و ما در همه فرائض الهی از او اطاعت می کنیم و به وحدانیّت او ایمان داریم و پیامبرش را تصدیق می کنیم.