به گزارش خبرنگار معارف ایرنا، پیامبر اکرم (ص) در بیست و هشتمین روز از ماه مبارک رمضان اینگونه دعا کردند: اَللّهُمَّ وَفِّرْ حَظِّی فِیهِ مِنَ النَّوَافِلِ وَ أَکرِمْنِی فِیهِ بِإِحْضَارِ الْمَسَائِلِ وَ قَرِّبْ فِیهِ وَسِیلَتِی إِلَیک مِنْ بَینِ الْوَسَائِلِ یا مَنْ لایشْغَلُهُ إِلْحَاحُ الْمُلِحِّینَ؛ خدایا بهره‌ام را در این ماه از مستحبات فراوان کن و مرا با تحقق درخواست‌ها اکرام فرما و از میان راه‌ها، راهم را به سویت نزدیک گردان، ای که پافشاری مردمان مشغولش نسازد.
تقریبا همه مهمانان ضیافت الهی دوست دارند که درخواست‌ها و آرزوهایشان در این روزها به واقعیت بپیوندد. یکی درخواست سلامتی و عافیت برای بیمارانی دارد که بر روی تخت بیمارستان ها خوابیده اند و امکان حضور در جمع مردم و راز و نیاز با خدا را ندارند؛ یکی برای خانه دار شدن، دیگری برای فرزنددار شدن، یکی هم برای عاقبت به خیری دختران و پسرانشان و یکی هم برای ظهور هرچه سریعتر امام زمان (عج) دعا می کند.
برخی افراد گلایه می‌کنند که این همه دست به درگاه الهی برمی دارند و عاجزانه از خدا می خواهند تا مشکلاتشان را حل کند ولی دعاهایشان مستجاب نمی شود در حالی که دعا کردن شرایطی دارد و همچنین قرار نیست همه خواسته های ما برآورده شود. چون ممکن است خیر و صلاح ما در برآورده شدن آن نباشد. همین سوال را از امام صادق (ع) پرسیدند که مگر خدا نمی گوید دعا کنید تا اجابت کنم؛ پس چرا افرادی را می بینیم که دعا می کنند ولی دعایشان به اجابت نمی رسد و مظلومانی را می بینیم که از خدا پیروزی بر دشمن را می طلبند، ولی خدا آنها را یاری نمی کند؟
امام جعفر صادق (ع) فرمود: هیچ کس او را نمی خواند مگر این که خدا اجابت می کند اما دعای ستمگر مردود است تا این که توبه کند و هنگامی که صاحب حق، دعا کند، خدا اجابت می فرماید و بلا را از او برطرف می سازد. به طوری که گاه خود او نمی داند و یا آن را به صورت پاداشی بزرگ برای روز نیازش به آن (روز قیامت) ذخیره می کند و هرگاه چیزی را که بندگان تقاضا کنند که مصلحت آنها نباشد، خودداری می فرماید.
ائمه معصومین (ع) برای دعا کردن شرایطی را برشمرده اند که برخی به زمان و مکان مربوط می شود و برخی موارد نیز به دل و عمل دعاکننده بستگی دارد. مثلا به دعای سحر و نیمه شب یا هنگام تلاوت قرآن و اذان سفارش شده یا هنگام باریدن باران و زمانی که لشکر اسلام و کفر در مقابل یکدیگر قرار می گیرند. امام حسن مجتبی(ع) فرمود هرکسی قرآن بخواند، یک دعای مستجاب دارد که دیر یا زود به اجابت می رسد و امام باقر (ع) فرمود دعایی که زودتر به اجابت می رسد، دعا برای برادران دینی در پشت سر آنان است.
پس از اقامه نماز یا هنگام غروب خورشید و طلوع فجر و در زمانی که صدای مظلومیت ستم دیده ای بلند می شود، دعا زودتر به اجابت می رسد. بعضی از دعاها هم گفته شده که در زمان هایی مانند سجده یا روز جمعه خوانده شود. درباره مکان دعا نیز توصیه شده که در مساجد حضور یابید. مانند مسجد الحرام، مسجد النبی و مشاهد مشرفه به ویژه زیر بارگاه سیدالشهدا (ع).
انسان باید تشخیص دهد چه انتخاب کند و چه بخواهد
آیت الله حسن ممدوحی کرمانشاهی در شرح دعای چهل و پنجم صحیفه سجادیه که به دعای وداع امام سجاد (ع) با ماه مبارک رمضان معروف است، در کتاب شهود و شناخت نوشت: امام سجاد (ع) در این دعا، خدا را به صفت عدل ستوده و از او درخواست کرده او را از توابین قرار داده و در حریم محبت و طاعت خود راه دهد. پس از آن که فرد، توبه کرد و از نکبت‌ها و آلودگی‌های گناه پاک شد، زمینه رشد و کمال برای او آماده می شود و لحظه به لحظه به دعا به درگاه الهی می پردازد. زیرا نهاد پاک، بهتر می تواند به معنویت‌ها نزدیک شده و به دعای مستجاب دست یازد ولی مهم آن است که در این حالت از خدای خود چه بخواهد و چگونه به اجابت سریعتر دست یابد.
« دعا خود از بزرگترین عوامل موفقیت است، اما انسان باید تشخیص دهد چه انتخاب کند و چه بخواهد. زیرا خدا می تواند همه چیز را کرامت کند. یکی از منت های بزرگ ولایت و امامت این است که به ما می آموزد با خدای خود چگونه باشیم و هنگام دعا از او چگونه، چه چیز، چه وقت و چه قدر درخواست کنیم»
اگر در دعاهای صحیفه سجادیه دقت کرده باشید، متوجه می شوید که بیشتر دعاهای امام سجاد(ع) با ذکر صلوات آغاز می شود و در روایات نیز توصیه شده که دعاهای خود را با صلوات شروع کنید، آنگاه دست به دعا بردارید و در نهایت با صلوات تمام کنید. چون هنگامی که صلوات به عنوان یک دعای مستجاب، به دعای ما ضمیمه می شود، خدا هم به برکت دعای صلوات، دعای دیگر ما را مستجاب می‌کند. این ماه هم که ماه صلوات و دعاست و سفارش شده که صلوات شعبانیه و مناجات شعبانیه را فراموش نکنیم.
یکی از شرایط مهم دعا این است که تلاش را کنار نگذاریم و همانگونه که امیرمومنان علی (ع) فرموده دعاکننده بدون عمل مانند تیرانداز بدون کمان است، دعا کردن بدون تلاش نیز بی فایده است و در برخی روایات به مواردی اشاره شده که چرا خدا دعای آنان را برآورده نمی کند. مثلا کسی که در خانه بنشیند و رزق و روزی خود را از خدا درخواست کند درحالی که همان خدا دستور داده که برای روزی خود تلاش کند یا کسی که مال و ثروتی دارد ولی با بی تدبیری خود آن را نابود می کند و آنگاه از خدا طلب ثروت می کند ولی توجه ندارد که خدا دستور به میانه روی و دوری از اسراف داده است.
یکی از مواردی که در روایات به برآورده نشدن دعا تصریح شده در سخن امیر کلام آمده است که آن حضرت فرمود: امر به معروف و نهی از منکر را رها نکنید که در آن صورت افراد پلید بر شما حکومت خواهند کرد و هر چه دعا کنید مستجاب نخواهد شد. استاد شهید آیت الله مرتضی مطهری در کتاب ۲۰ گفتار ضمن بیان شرایط دعا می گوید «شرط دیگر این است که آن حالت تغییر، نتیجه کوتاهی و تقصیر در وظایف نباشد و به عبارت دیگر حالتی که دارد و دعا می کند، آن حالت عوض شود، عقوبت و نتیجه منطقی تقصیرات و گناهان او نباشد که در این صورت تا توبه نکند و علل و موجبات این حالت را از بین نبرد آن حالت عوض نخواهد شد».
وی از امر به معروف و نهی از منکر به عنوان نمونه یاد کرد و افزود: صلاح و فساد اجتماع بستگی کامل به اجرا و عدم اجرای این اصل دارد. نتیجه منطقی ترک امر به معروف و نهی از منکر این است که میدان برای اشرار باز می شود و آنها بر مردم مسلط می شوند. اگر مردم در این وظیفه خود کوتاهی کنند و به عقوبت و نتیجه منطقی این کوتاهی مبتلا شوند و آن وقت بخواهند ابتلاهای خود را با دعا رفع کنند، ممکن نیست. راه منحصر این است که توبه کنند و دو مرتبه در حدود امکانات خود امر به معروف و نهی از منکر کنند. البته در این صورت تدریجاً به هدف و مطلوب خود خواهند رسید.
برخی از کارشناسان دینی سخن از مصلحت به میان می آورند که شاید اجابت برخی دعاها به مصلحت انسان نباشد. حجت الاسلام علیرضا شاه فضل قمصری به ایرنا گفت: در دعای امروز از خدا می خواهیم به ما عنایت فرموده و درخواست های ما را در این ماه اجابت کند. البته در اینکه خدا قادر است حاجت های انسان ها را بدهد، شکی نیست اما اینکه گاهی دعاهای ما مستجاب نمی شود، دلائل متعددی دارد. مثلا شاید آن درخواست به مصلحت ما نیست یا اینکه دعای ما به خاطر گناهانی که مرتکب شده ایم، مستجاب نمی شود.
این حافظ قرآن کریم افزود: در ماه مبارک رمضان شرایطی برای انسان فراهم می شود که خدا دعاهای او را به استجابت نزدیک می کند. اولا در این ماه مهمان خدا هستیم، ثانیا عبادت مهمی مانند روزه باعث نزدیکی انسان به خدا می شود و زمینه را برای استجابت دعا فراهم می کند، ثالثا تلاوت قرآن در این ماه ثواب فراوانی دارد و کسانی که در این ماه توفیق تلاوت قرآن دارند، خداوند بیشتر به آنها توجه می کند. رابعا وجود شب های قدر و ارزشمندی این شب ها باعث می شود انسان به استجابت دعا نزدیک شود. علاوه بر اینها ماه رمضان ماه استجابت دعاست و دعاهای انسان ها به استجابت نزدیک است. در این فراز دعا از خدا می خواهیم دعاهای ما را اجابت نموده و به این وسیله موجبات رحمت خود را بر ما فراوان گرداند.
هدف از استجابت دعا چیست؟
وی از فلسفه دعا و تضرع به درگاه الهی سخن گفت و افزود: هر خواسته و دعایی در واقع ابزاری برای رسیدن به حاجت هاست اما باید بدانیم که در ورای این ابزار، حکمت و فلسفه مهمی نهفته است و آن این است که خداوند به واسطه دعا می‌خواهد ضمن استجابت درخواست بنده، انسان را به خود نزدیک کند. در واقع هدف، نزدیک شدن انسان به خداست نه گرفتن حاجت؛ به قول معروف مقصود تویی کعبه و بتخانه بهانه است.
این کارشناس مذهبی افزود: حال اگر از این دریچه به دعا و تضرع انسان ها و اولیاء الهی بنگریم، معلوم می‌شود که خداوند زمانی دعای انسان ها را مستجاب می کند که افراد در مسیر تقرب به خدا قرار بگیرند و تا حد امکان به سوی خدا برگردند، لذا اگر خداوند بازگشت خالصانه مردم به سوی خودش را ببیند حتماً دعای آنها را مستجاب می کند اما اگر خدا ببیند مردم می خواهند با دعا کردن فقط خواسته خود را بگیرند و بروند، خواسته شان را مستجاب نمی کند.
وی ادامه داد: نکته دیگر این است که اولیاء الهی که دعایشان در نزد خداوند به استجابت نزدیکتر است، باید اجازه دعا کردن از درگاه الهی برای ایشان صادر شود تا دعا کنند؛ نه اینکه آنها نخواهند دعا کنند بلکه اولیاء الهی آماده دعا و تضرع به درگاه خدا هستند اما باید از طرف خداوند اجازه صادر شود و به تعبیر دقیق تر باید حال دعا و حالت اقبال به آنها افاضه گردد تا دعا کنند و زمانی این حال افاضه می گردد که در بین مردم آن حالت تقرب و حرکت به سمت خداوند ایجاد شود. در این زمان است که خدا درهای دعا را به روی همه انسان ها از جمله اولیائش باز می‌کند و دعا را اجابت می نماید.
استاد دانشگاه علوم پزشکی کاشان افزود: بنابراین اگر مردم می‌خواهند دعایشان و دعای اولیاء الهی مستجاب گردد، باید از صدق دل و صفای باطن به ضعف و قصور خودشان در درگاه الهی اقرار و اعتراف کنند و با خدا پیمان ببندند که گذشته آلوده خود را پاک کرده و سلوک بندگی اختیار کنند. این مساله در اختیار بنده و شماست که چه زمانی از خواب بیدار شویم و بفهمیم که قادر مطلق خداست و اوست که زمامدار امور جهان است و ما باید در برابر او سر تسلیم فرود آوریم و راه بندگی اختیار نماییم.