چگونه «خودنگهدار» باشیم

پیامبر اکرم (ص) در بیست و نهمین روز از ماه مبارک رمضان اینگونه دعا کردند: اَللّهُمَّ غَشِّنِی فِیهِ بِالرَّحْمَةِ وَ ارْزُقْنِی فِیهِ التَّوْفِیقَ وَ الْعِصْمَةَ وَ طَهِّرْ قَلْبِی مِنْ غَیاهِبِ التُّهَمَةِ یا رَحِیما بِعِبَادِهِ الْمُؤْمِنِینَ. خدایا در این ماه مرا با رحمتت بپوشان و توفیق و خودنگهداری را نصیبم کن و از تیرگی‌های تهمت دلم را پاک گردان، ای مهربان به بندگان با ایمان.

خودنگهداری و عصمت در لغت به معنای پاکدامنی و آلوده نشدن به گناه است. عصمت از نگاه متکلمان «لطفی است که خدا در حق افراد مکلف به جای می آورد؛ به گونه ای که انگیزه ای برای ترک اطاعت و یا انجام معصیت در او باقی نمی ماند؛ هر چند این لطف، توان انجام گناه را از وی نمی گیرد». اسباب تحقق این لطف الهی شامل آگاهی کامل از پی آمدهای اعمال زشت و زیبا، ترس از مؤاخذه بر ترک اولی و برخورداری از ملکه ای است که آدمی را از اقدام بر گناهان باز می دارد.

عصمت از این منظر شامل پیامبران و ائمه معصومین (ع) است ولی هر انسان مومنی می تواند عصمت داشته باشد. یعنی وقتی انسان تلاش کند تا گناه به سراغش نیاید و از گناه به دور باشد، این تلاش نشان از پاکدامنی و مصونیت از گناه دارد. بسیاری از اهل ایمان علاقه مندند به ترک گناه هستند و راه عملی آن عبارت است از اینکه در هر مکانی که مقدمه گناه وجود داشت یا زمینه گناه فراهم بود، قدم نگذارند تا به گناه آلوده نشوند.

بیشتر کسانی که به دام گناه می افتند، در ابتدا مقدمات و زمینه گناه را فراهم می کنند و یا دیگران این مقدمات را ایجاد می کنند و آنگاه گرفتار گناه می شوند. به همین دلیل هر کسی با شناسایی نقطه ضعف خود می تواند از افتادن در گناه جلوگیری کند.

حضرت علی (ع) در حکمت ۳۳۷ نهج البلاغه فرمود «دست نیافتن به گناهان، از وسایل پاکدامنی است.» ابن میثم در شرح نهج البلاغه در این زمینه می نویسد: از جمله وسایل عصمت و بازدارنده گناه آن است که انسان خود را به ترک گناه عادت دهد. یعنی در چنین وضعیتی دسترسی به گناه ندارد تا این حالت برای او به صورت ملکه ای در آید و مقصود از عصمت همین است.

حضرت امیر(ع) در خطبه ۱۵۷ نهج البلاغه به نکاتی در اهمیت تقوی و فراهم کردن توشه برای آخرت اشاره می کنند و برای ترغیب و تشویق مردم به کارهای نیک و دوری از بدی ها بر روی دو نکته تاکید دارند؛ یکی این که خدا امر و نهی می کند و وعده پاداش و کیفر می دهد و دیگر این که به روز قیامت اشاره می کنند که با سخت گیری به اعمال انسان ها رسیدگی خواهد شد.

آن حضرت فرمود: ای بندگان خدا! آنچه را خداوند وعده نیک بر آن داده است جای ترک نیست و آنچه را از بدی ها نهی کرده قابل دوست داشتن نمی باشد. ای بندگان خدا! از روزی که اعمال بررسی دقیق می شود، برحذر باشید؛ روزی که تزلزل و اضطراب در آن بسیار است و کودکان در آن پیر می شوند.

اگر بخواهیم از زاویه ای دیگر به این کلام امیرمومنان(ع) توجه کنیم، می توان به این حدیث حضرت اشاره کرد که فرمود «اتقوا معاصی الله فی الخلوات فان الشاهد هو الحاکم؛ در خلوت و تنهایی هم، از گناه و نافرمانی خدا بپرهیزید. زیرا همان کسی که گناه شما را می بیند (خدا)، خودش نیز درباره آن داوری خواهد کرد.

این کلام حضرت در واقع درمانی برای بسیاری از دردهای جامعه امروز است. راننده ای که فقط از ترس جریمه، آن هم جریمه های پنج برابری پشت چراغ قرمز می ایستد یا کارخانه دار و مغازه داری که اجناس خود را به دور از چشم بازرسان سازمان های نظارتی به چند برابر قیمت می فروشد، کارمندی که خارج از دید دوربین های مداربسته یا با دور زدن قوانین و آیین نامه های قانونی از مردم رشوه می گیرد، آن کارشناسی که به بهانه حقوق های بخور و نمیر از مردم زیرمیزی می گیرد یا بسیاری دیگر از خطاکاران و مجرمان به این سخن امیر مومنان توجه می کردند، حال و روزمان این نبود.

آیت الله عبدالله جوادی آملی، مرجع تقلید و مفسر قرآن کریم گفت: جنگ با خدا، فقط بر هم زدن امنیت اجتماعی و اقتصادی در جامعه نیست. هر کس گناه می‌کند، این جنگ با خداست و اگر درمان نشود، بعید است انسان بتواند در خطرات مرگ، باایمان بمیرد. مرتب باید به یاد خدا باشید؛ برای اینکه آن فشار مرگ، آن علوم حصولی عادی را از یاد انسان می‌برد اما چیزی که مَلکه باشد، از یاد آدم نمی‌رود؛ این برای همیشه زنده است، این ایمان مستمر باعث می‌شود که انسان در برابر سوال‌هایی که جزء الفبای دین است، مانند دینت چیست، کتابت چیست، قبله‌ات کدام است و... نماند.

چگونه در برابر گناه مقاومت کنیم؟

یکی از شاگردان شیخ انصاری(ره) می گوید زمانی که در نجف اشرف و نزد شیخ مرتضی انصاری معروف به شیخ الفقها و المجتهدین به تحصیل مشغول بوده، شبی شیطان را در خواب می بیند که طناب های متعددی در دست داشت و او پرسیده که این بندها برای چیست؟ شیطان پاسخ داد اینها را به گردن مردم می اندازم و آنها را به سمت خویش می کشم و به دام می اندازم و هرکدام از این طناب ها برای یک شخص است.

این شاگرد شیخ انصاری می گوید زنجیری را دیده که کلفت بوده و شیطان گفته بود این زنجیر را به گردن شیخ مرتضی انصاری انداخته بود و او را از اتاقش تا وسط کوچه کشیده ولی با وجود زحمات زیاد، شیخ از قید زنجیر رها شد و برگشت. بعدا مشخص شد که شیطان می خواسته او را فریب دهد تا مقداری از پول خمس را به عنوان قرض بردارد ولی بعد شیخ انصاری به خود می گوید از کجا معلوم که تا زمان پس دادن قرض زنده بمانم و لذا قبل از خرج کردن، پول ها را سر جای خود گذاشت.

شیطان برای انداختن شیخ مرتضی انصاری به دام گناه اینگونه نقشه می کشد ولی برای افراد عادی به راحتی دام می گستراند و از راه نقاط ضعف و همچنین توجیه کردن گناه، مردم را به سوی جهنم می کشاند.

راه های نفوذ شیطان بر قلب انسان فراوان است ولی قرآن از چهار مسیر مهم یاد می کند که شیطان همواره با این ترفندها به سراغ انسان می آید؛ از جلو یا پشت سر، و سمت راست یا چپ انسان. امام باقر (ع) درباره این جهت ها فرمود: منظور از آمدن شیطان به سراغ انسان از پیش رو این است که آخرت و جهانی را که در پیش دارد در نظر او سبک و ساده جلوه می‌دهد، و منظور از پشت سر این است که آنها را به گردآوری اموال و تجمع ثروت و بخل از پرداخت حقوق واجب به خاطر فرزندان و وارثان دعوت می‌کند. منظور از طرف راست این است که امور معنوی را به وسیله شبهات و ایجاد شک و تردید، ضایع می‌سازد و منظور از طرف چپ این است که لذت های مادی و شهوات را در نظر آنها زیبا جلوه می‌دهد.

حجت الاسلام علی‌رضا شاه‌فضل قمصری به خبرنگار معارف ایرنا گفت: حقیقت این است که گناهان، روح انسان را آلوده می کند و پر واضح است آثار شوم آلودگی روح از آلودگی جسم بسی بیشتر است. انسان با ارتکاب هر گناهی، نوعی آلودگی متناسب با گناه بر روح خود می نشاند که اگر آلودگی با توبه و عمل صالح پاک نشود، روح انسان را خبیث می کند و ارتکاب گناه در این حالت برای انسان جذاب و لذت بخش می شود. ماه رمضان که همراه با دعا، تلاوت قرآن و روزه داری است، بهترین زمینه برای پاک شدن روح انسان است.

این حافظ قرآن اضافه کرد: انجام اعمال صالح و توجه به مستحبات در آراستگی روح انسان تاثیر فراوانی دارد و اگر روزه دار بتواند در ماه رمضان علاوه بر پرهیز از مبطلات روزه از گناهان دیگر نیز دوری کند، در پایان ماه مبارک به شرایط برتری دست پیدا می کند. او را می توان به نوزادی تشبیه کرد که از مادر متولد شده است؛ نوزادی که گناهی ندارد و روحی آماده برای پذیرش حق دارد.

استاد معارف دانشگاه علوم پزشکی کاشان درباره عصمت و دوری از گناه گفت: اگر چه مقام عصمت از آن بندگان معصوم خداست ولی انسان های عادی می توانند به درجاتی از این مقام دست یابند. مقام عصمت جایگاهی است که فرد از انجام گناه مصون می شود و رغبت و میل او به گناه کم می شود و فرد قدرتی پیدا می کند که در برابر انجام گناه از خود مقاومت نشان می دهد.

وی ادامه داد: اگر انسان های عادی تقوی پیشه کنند، به مرور زمان می توانند به بخش هایی از این مقام دست یابند. کما اینکه در سیره علمای بزرگ شنیده شده برخی از اطرفیان ایشان ادعا کرده اند که فلان عالم بزرگ در زندگی خود مرتکب گناه نشده است. اگر خدا به انسان کمک کند، فرد می تواند در برابر گناه مقاومت کند و خود را به مراتب بالاتری از عصمت برساند.