به گزارش ایرنا، اکوسیستم آبی تالاب ها از مهمترین محیط های طبیعی برای پیشگیری از گرد و غبار، تولید محصولات شیلاتی، حفظ سطح آب مناطق کشاورزی، تولید چوب، ذخیره آب و کاهش بلایای طبیعی و به ویژه سیلاب است که در راستای تثبیت خطوط ساحلی، از بین رفتن مواد زائد، تصفیه آب، ایجاد چشم اندازهای زیبای طبیعی و بستر مناسب برای حیات بسیاری از گونه های جانوری و گیاهی جایگاه ارزشمندی دارند.
تالاب‌ها به عنوان غنی‌ترین اکوسیستم‌های طبیعی، در حفاظت از تنوع زیستی و رفاه جامعه بشری اهمیت بسیاری دارند تا جایی که گفته می شود ارزش اکولوژیکی آنها بیش از جنگل و زمین‌های کشاورزی است و نقش بسیار مهمی در تلطیف آب و هوایی مناطق پیرامون خود دارند.
اهمیت اکولوژیک تالاب ها به حدی است که یکی از پرثمرترین و حاصلخیزترین اکوسیستم ها در دنیا به شمار می روند و به عنوان غنی ترین اکوسیستم بیشترین تنوع زیستی را به خود اختصاص می دهند.
به گفته کارشناسان تالاب ها تقریبا ۶ درصد مساحت کره زمین را تشکیل می دهند و گونه های مختلفی از گیاهان، حشره ها، دوزیستان، خزندگان، پرندگان، ماهی‌ها و پستانداران بخشی از این اکوسیستم هستند به طوری که جوامع زیست محیطی از تالاب ها به عنوان بخشی از چرخه زندگی یا تمامی چرخه زندگی خود استفاده می کنند.
هم اکنون ۱۴۱ تالاب دارای ارزش اکولوژیکی در ایران با وسعت بیش از سه میلیون هکتار شناسایی شده که از این تعداد ۲۵ تالاب با بیش از یک میلیون و ۴۰۰ هزار هکتار مساحت در سایت کنوانسیون رامسر ثبت شده است.
از طرفی ارزش اقتصادی تالاب ها به ویژه برای جوامع محلی اطراف آن غیرقابل انکار است و در مواردی معیشت مردم محلی اطراف تالاب‌ها با حیات این اکوسیستم آبی گره خورده است که در این راستا آموزش جوامع محلی برای حفظ و حراست و استفاده صحیح از تالاب ها ضروری به نظر می رسد.
استان لرستان با بهره مندی از طبیعتی مثال زدنی وسعت قابل توجهی از تالاب ها را در خود جای داده که نقش موثری در تغییرات اقلیمی دارند و از شهرت کشوری و جهانی برخوردار هستند.
براساس بررسی های زمین شناسی، تالاب های ۱۱ گانه معروف پلدختر حدود ۱۰ تا ۱۱ هزار سال پیش بر اثر وقوع زلزله ای به بزرگی بیش از هفت ریشتر به وجود آمده اند که موجب رانش لایه های سنگی یال شمالی طاقدیس کبیر کوه و مسدود شدن رودخانه های سیمره و کشکان شده است.
بیش از ۵۰ تالاب کوچک و بزرگ در پلدختر بوده که از زمان تشکیل تا ۱۰۰ سال پیش تحت تاثیر عوامل طبیعی، بیشتر آنها خشک و منقرض شده و تنها ۱۱ تالاب که از تغذیه بهتری برخوردار بوده باقی مانده اند.
وسعت این تالاب ها بیش از ۴۵ هکتار است که "گری جمجمه" بزرگترین و "گری سیه" کوچکترین آنها است و همگی به جز "گرگر" در همه فصول سال از طراوت قابل توجهی برخوردار هستند و هرگز خشک نمی شوند، آب شیرین تالاب تنگ فنی و گیاهانی چون بلمک، نی، بلوط، پونه و بابونه در حاشیه همه تالاب های این منطقه مناظر دل فریب و چشم نوازی را به وجود آورده است.
در جنوب شرقی شهرستان بروجرد نیز تالابی به نام بیشه دالان وجود دارد که زیستگاه پرندگان مهاجر و بومی است و در شهرستان دورود نیز تالاب هایی وجود دارد که اکنون میزبان پرندگان مهاجری همچون فلامینگو هستند.
تالاب های ۱۱ گانه پلدختر، تالاب بیشه دالان بروجرد، تالاب تنوردر دورود، تالاب گهر کوچک و تالاب کارستی غار ماهی کور مهمترین تالاب های طبیعی استان لرستان به شمار می روند که طی سالیان گذشته مصارف غیرکارشناسی و غیر علمی از عرصه تالاب ها، این اکوسیستم های با ارزش را دچار چالش کرده که خوشبختانه امسال در پی نزولات جوی وضعیت تالاب های استان نسبت به سال های قبل در شرایط بهتری قرار داده است.
۱۰ تالاب پلدختر براثر بارندگی های اخیر حدود ۹۵ درصد آبگیری شدند
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط زیست لرستان گفت: بر اثر بارندگی های اخیر ۱۰ تالاب از تالاب های ۱۱ گانه پلدختر حدود ۹۰ تا ۹۵ درصد آبگیری شده اند و تالاب "گوری بلمک" ۳۵ درصد آبگیری شده است.
محمد نبی حسنوند با اشاره به تاثیر قابل ملاحظه بارندگی های اخیر بر وضعیت آبگیر تالاب های لرستان اظهار کرد: تالاب" بیشه دالان" بروجرد حدود ۴۰ درصد بر اثر نزولات جوی آبگیری شده است.
وی ادامه داد: کمترین آبگیری نیز در "تنور در" دورود با ۶ درصد ثبت شده است.
وی عنوان کرد: با توجه به وضعیت بارش های امسال و حفاظت های مستمر از اکوسیستم تالابی درصد حضور پرندگان مهاجر به لحاظ تعداد و نوع گونه در تالاب های استان افزایش داشته و تعداد پرندگان بومی تالاب ها نیز با رشد چشمگیری مواجه شده است.
صدور سند تالاب های لرستان
حسنوند با اشاره به اقدامات انجام شده در دولت سیزدهم جهت ارتقای وضعیت تالاب ها در سطح استان بیان کرد: اجرای قانون حفاظت و احیای تالاب ها در لرستان با هدف مبارزه با زمین خواری و احیای حریم و بستر تالاب در حال اجرا است.
وی با بیان اینکه اقدامات اساسی جهت صدور سند تالاب ها در سازمان حفاظت محیط زیست انجام شده است، ادامه داد: طرح مدیریت زیست بومی تالاب های پلدختر و "بیشه دالان" بروجرد در شورای برنامه ریزی استان پس از ۶ سال بلاتکلیفی تصویب شده است.
وی عنوان کرد: پایش تصویری تالاب های استان و نصب تجهیزات و هوشمندسازی تالاب ها جهت جلوگیری از تخلفات و پایش مستمر وضعیت آنها به لحاظ آبگیری و حضور پرندگان از دیگر اقدامات حفاظتی تالاب های استان است.
وی ادامه داد: همچنین در این راستا نصب تابلوهای حریم و بستر تالاب ها انجام شده است.
معاون محیط زیست طبیعی و تنوع زیستی لرستان با احتساب "دریاچه گهر" و تالاب "خروسان" و غار ماهی کور گفت: ۱۶ تالاب در لرستان وجود دارد که همگی به لحاظ کارکردهای مختلف از جمله تعدیل آب و هوا، زیستگاه پرندگان و جلوگیری از سیل و جذب گردشگر از اهمیت خاصی برخوردار هستند.
وی افزود: بیشترین اعتبارات تالاب ها در سال ۱۴۰۱ به مصوبات سفر ریاست جمهوری اختصاص یافت که لرستان در این زمینه بی بهره بود و با پیگیری های صورت گرفته اعتباری حدود چهار میلیارد ریال به استان تخصیص یافت.
حسنوند اظهار داشت: پس از پیگیری های انجام شده این اعتبار در سال ۱۴۰۲ حدود ۱۰ برابر افزایش یافت و ۳۵ میلیارد ریال اعتبار به استان اختصاص یافت که در ۶ ماه نخست سال جاری ابلاغ و جذب خواهد شد.
وی عنوان کرد: مطالعات اجرای برنامه عملیاتی آموزشی، ظرفیت سازی و مشارکت و آگاهی رسانی با عنوان پروژه "سیپا" در تالاب بیشه دالان، مطالعات طرح ارزش گذاری اقتصادی منابع پایه استان با رویکرد تهیه نقشه خدمات اکوسیستمی و مطالعات تالاب های استان، تجهیز پاسگاه های تالابی به ویژه تالاب غار "ماهی کور" و انجام مطالعات ثبت کنوانسیون رامسر سایت و تکمیل رامسر سایت گهر و ارسال به دبیرخانه کنوانسیون با تکیه بر دانش و توان کارشناسان اداره کل محیط زیست لرستان انجام شده است.
حسنوند تاکید کرد: با توجه به بارندگی های اخیر و آبگیری سطح بیشتری از تالاب ها و تامین امنیت که نقش اساسی در حضور تالاب های بومی و مهاجر دارند امسال جمعیت حضور پرندگان در تالاب های استان افزایش قابل توجهی داشته است.
گردشگری زیست محیطی یکی از مهمترین کارکردهای تالاب های لرستان است
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان با بیان اینکه با توجه به نزولات جوی تالاب های لرستان در شرایط بسیار خوبی قرار دارند، گفت: در راستای حفاظت و حراست از تالاب های لرستان برنامه حفاظت از تالاب های پلدختر و " بیشه دالان" نهایی شده و در شورای برنامه ریزی استان مصوب شده است.
علی سالاروند با بیان اینکه شرح وظایف دستگاه های اجرایی استان در این زمینه تعریف شده است، افزود: انتظار می رود دستگاه های اجرایی در چارچوب مشخص شده در زمینه اجرای شدن برنامه حفاظت تالاب ها اقدامات لازم را داشته باشند.
وی ادامه داد: تالاب های لرستان کمتر وابسته حق آبه هستند و اغلب منابع تامین آب این اکوسیستم ها بارندگی ها و نزولات جوی است که خوشبختانه امسال این منابع به خوبی تامین شده و هیچ‌گونه مشکل تامین منابع آبی برای تالاب ها نداریم.
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان عنوان کرد: همچنین در راستای حفاظت و حراست از تالاب های استان تعریف مشاغل جایگزین برای جوامع محلی در چارچوب استانداردهای محیط زیست انجام شده است.
وی با اشاره به ظرفیت قابل توجه گردشگری زیست محیطی تالاب های لرستان بیان کرد: در این راستا روستای "کپر جودکی" اقدامات قابل توجهی داشته که علاوه بر حضور لک لک ها در این روستا حضور پرندگان مهاجر نیز باعث جذب گردشگران بسیاری در این منطقه شده است به حدی که مردم به این نتیجه رسیده اند که با حفاظت از این منابع طبیعی امکان کسب درآمد بیشتری خواهند داشت.
سالاروند افزود: با تعامل میراث فرهنگی و بنیاد مسکن و اداره برق برای تامین زیرساخت های لازم و لانه سازی پرندگان در این روستا ساکنان محلی نیز اقدام به ایجاد مکان های بوم گردی برای جذب هر چه بیشتر گردشگران کرده اند.
وی با اشاره به ظرفیت منحصر به فرد تالاب ها در جذب گردشگر اضافه کرد: ظرفیت بی نظیر تالاب ها در جذب گردشگر و کسب درآمد به مراتب بیش از کشاورزی است و در این راستا جوامع محلی پیشگام در حفاظت از عرصه های تالاب ها شده اند.
اجرای طرح "سیپا" در تالاب های لرستان
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان گفت: برنامه آموزشی "سیپا" طرحی برای واقف کردن جوامع محلی به ارزش های تالاب ها و افزایش درآمد زایی این افراد است که با جدیت در مناطق محلی تالاب های استان در حال پیگیری است.
وی افزود: با آگاهی سازی مردم به ارزش اکوسیستمی و درآمدزایی این تالاب ها جوامع محلی محافظ تالاب ها خواهند شد چرا که معیشت این افراد وابسته به تالاب ها و حراست از انها خواهد بود.
سالاروند ادامه داد: با ارائه آموزش های لازم مردم در امر حفاظت از تالاب ها و ارزش ها و مسائل زیست محیطی و امکان درآمدزایی بالا افراد به حراست از تالاب ها راغب تر خواهند شد.
زهکشی و بهره برداری غیر اصولی، ۲ چالش عمده تالاب های لرستان
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان گفت: ارزش اکولوژیکی تالاب ها بسیار بیشتر از مصارف کشاورزی و پرورش ماهی است که جوامع محلی باید از این مهم مطلع شوند و این امر با تعریف معیشت های جایگزین محقق می شود.
وی عنوان کرد: امسال برنامه ریزی های خوبی در حوزه تالاب های استان صورت گرفته و پایش هوشمند تالاب های پلدختر و بیشه دالان بروجرد انجام شده و همچنین ثبت تالاب های لرستان در کنوانسیون رامسر در دستور کار قرار دارد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست لرستان بیان کرد: حق انتفاع و بهره مندی جوامع محلی باید در راستای احیا و حفاظت از تالاب ها محفوظ باشد تا همگام و همراه طرح های مدیریت تالاب ها باشند.
سالاروند با تاکید بر اینکه مردم ساکن اطراف تالاب ها باید به طور کامل در طرح های اجرایی دیده شوند، اظهار کرد: به همین منظور آموزش و کلاس های توجیهی جوامع محلی در دستور کار این اداره کل قرار دارد تا بتوان طرح هایی در چارچوب قانون تالاب ها اجرا کرد.
وی ادامه داد: هم اکنون ۲ پاسگاه محیط بانی در تالاب های پلدختر و یک پاسگاه در بیشه دالان بروجرد فعال است.
وی با اشاره به اینکه هم اکنون تالاب های لرستان به لحاظ حضور پرندگان مهاجر وضعیت خوبی دارند، گفت: سایت های پرنده نگری تالاب های استان نیز در حال پیگیری است و تلاش می شود در این راستا معیشت های جایگزینی برای جوامع عمومی تعریف و اجرایی شود.
مدیرکل حفاظت محیط‌زیست لرستان افزود: مبنای اصلی برنامه جامع مدیریت زیست بومی، مشارکت محور بودن آن است و اجرای موفق آن وابسته به مشارکت تمامی گروه‌های ذی‌نفعان و جوامع محلی اطراف تالاب‌ها دارد.
وی یادآور شد: تالاب‌ها با ارزش‌های اکولوژیک بالا به عنوان تعدیل کننده آب و هوا، کنترل کننده سیلاب‌ها، تغذیه کننده آب‌های زیرزمینی و با دارا بودن ارزش‌های زیبایی شناختی بی بدیل و موثر، نقش مهمی در جذب اکوتوریسم و رونق اقتصادی جوامع محلی هر منطقه دارند.
سالاروند افزود: هوشمندسازی تالاب بیشه دالان بروجرد بخشی از طرح هوشمندسازی مناطق تحت مدیریت استان بوده که در سال گذشته از طریق دوربین‌های نظارتی با کیفیت ۴k و قدرت زوم بسیار بالا، امکان پایش آنلاین وضعیت حیات وحش، حریق های احتمالی و تخلفات محیط زیستی را فراهم نموده و در واقع این اقدام مهم گامی موثر در حفاظت از انفال در تالاب‌های استان لرستان محسوب می‌شود.