به گزارش ایرنا، یکی از صنایع خبرساز تربت حیدریه، مجتمع فولاد منطقه "رخ" این شهرستان است که عملیات اجرایی آن در سال ۱۳۹۷ آغاز شد و قرار بود مرحله نخست آن در اسفند 1402 به بهره‌برداری برسد.
همزمان با آن عملیات اجرای طرح ملی فاضلاب تربت حیدریه نیز توسط سرمایه‌گذار بخش خصوصی آغاز شد تا علاوه بر جمع‌آوری فاضلاب شهری، بخشی از آب مورد نیاز بخش صنعت و کشاورزی این شهرستان، از جمله مجتمع فولاد رخ را تامین کند.
طبق مفاد قرارداد، این طرح باید در مدت چهار سال اجرا شده و در مدت ۲۵ سال مورد بهره‌برداری قرار گیرد و شرکت آبفای تربت حیدریه، از انعقاد قرارداد تامین آب از تصفیه‌خانه برای مجتمع فولاد رُخ نیز خبر داد.
بر این اساس با وجود بحران آب در شهرستان تربت حیدریه و البته اطلاع دقیق مسوولان از آن، آنان اقدام به استقرار صنعت آب‌بری چون فولاد در جلگه رُخ، به عنوان حاصلخیزترین منطقه کشاورزی و انبار غله این شهرستان کردند.
رییس دانشگاه تربت حیدریه که دارای دکترای کشاورزی با گرایش آب است در این خصوص نظراتی دارد که جای تامل است.
معضل اصلی ما تصمیم‌سازی سیاسی است
عباس خاشعی‌سیوکی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا اظهار کرد: "تصمیم‌سازی سیاسی" بدون در نظر گرفتن مباحث علمی و منطقه‌ای، نه تنها معضل این شهرستان، که مساله کل کشور است و نتیجه آن وارد آمدن خسارت‌های هنگفت بر پیکره اقتصاد کلان ایران بوده است که این روند همچنان ادامه دارد.
وی گفت: کاش مسوولان وقت منطقه به‌جای صنایع آب بر، به فکر ایجاد پتروشیمی یا صنایع تبدیلی بخش کشاورزی، به عنوان ظرفیت اصلی منطقه می‌افتادند زیرا محور اقتصاد این شهرستان بر تولید محصولات کشاورزی و دامپروری پایه‌ریزی شده است.
خاشعی‌سیوکی در تشریح این معضل به اقتصاد یا قیمت آب اشاره و اظهار کرد: در بسیاری از کشورها که حتی منابع غنی آبی دارند، آب محور تصمیم گیری در حوزه های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی است، اما در ایران با وجود محدودیت منابع آبی، مسوولان ارشد حتی به آن "یارانه" نیز می‌پردازند و بدتر اینکه برخی مسوولان محلی آبرسانی بدون وقفه به شهروندان را، جزو افتخارات مدیریتی خود می‌دانند.
وی گفت: شاید این از منظری درست باشد اما از جهتی دیگر این احساس را ایجاد می‌کند که هیچ مساله و چالشی در زمینه تامین آب وجود نداشته است و هر فرد می‌تواند به هر طریقی که مایل بود آن را مصرف کند و این می تواند آثار ناخوشایندی درپی داشته باشد.
رییس دانشگاه تربت حیدریه افزود: افراد شاید بدانند مشکل آب وجود دارد اما دانستن به تنهایی کافی نیست و باید آن را احساس هم بکنند تا دقت بیشتری در مصرف داشته باشند و شاید بهتر باشد دست کم هفته‌ای یک ساعت آب قطع شود تا از بروز آن احساس در شهروندان جلوگیری شود.
این صاحبنظر حوزه آب اضافه کرد: وقتی شهروندی شیر آب را باز کند و ببیند آب به اندازه کافی در لوله جریان دارد، مسوولان هر قدر در رسانه‌ها مردم را به صرفه‌جویی دعوت کنند، بی‌فایده است چون شهروندان کمبودی حس نمی‌کنند.
خاشعی‌سیوکی در ادامه این پرسش را که "مصرف آب در بخش کشاورزی بهتر است یا در بخش صنعت"، غیرعلمی دانست و گفت: باید دید آب باعث تولید چه محصولی شده و قیمت آن محصول چقدر است.
وی افزود: برای یافتن پاسخ شاخص‌های بسیاری وجود دارد که یکی از آن‌ها عملکرد به واحد مصرفی است که بدان بهره‌وری آب می‌گویند، یعنی باید دید هر مترمکعب آب چقدر درآمد تولید می‌کند و به خاطر همین گاهی می‌توان کشت زعفران را نسبت به دیگر محصولات کشاورزی مقرون به صرفه‌تر دانست.
خاشعی‌سیوکی اضافه کرد: در عین حال مجبور به کشت برخی محصولات راهبردی نظیر گندم هستیم، ولو آنکه لازم باشد برای آن هزینه بسیاری هم بکنیم.
این پژوهشگر حوزه آب ادامه داد: اکنون بخش عمده آب کشور به صورت رایگان در اختیار کشاورزان قرار می‌گیرد و نهایت کاری که توسط مسوولان صورت می دهند، نصب شمارشگر هوشمند بر سر چاه‌های آب است.
وی تصریح کرد:این در حالی است که هنوز این موضوع مهم محاسبه نشده است که آیا ظرف ۲۰ سال اخیر، که میلیاردها ریال سرمایه کشور صرف پرداخت تسهیلات کم‌بهره یا کمک بلاعوض به کشاورزان و همچنین اجرای طرح‌های نوین آبیاری شده است، تاثیری در کاهش مصرف آب داشته‌است یا نه؟
خاشعی‌سیوکی افزود: نه تنها شاهد صرفه جویی در مصرف آب نبوده ایم، بلکه وقتی کشاورزان دیدند آب به صورت قطره‌ای در اختیارشان قرار می‌گیرد، تشویق به توسعه اراضی کشاورزی شده و در نتیجه امروز شاهد خشکسالی در عرصه کشتزارها و باغ‌ها هستیم زیرا ۲ وزارت‌خانه نیرو و جهاد کشاورزی تا کنون برنامه علمی مدونی که حاصل همفکری آنان باشد، ارائه نکرده‌اند.
وی اظهار کرد: البته اینها حق هم داشتند زیرا وزارت نیرو کارش تامین آب است و در مقابل وظیفه وزارت جهاد کشاورزی مصرف آب و تشویق کشاورزان به تولید بیشتر است.
رییس دانشگاه تربت‌حیدریه در خصوص استقرار صنایع آب بر در این شهرستان، گفت: بررسی و تحلیل نظرات برخی از افراد تاثیرگذار در تصمیم گیری های این منظقه نشان می دهد که درآمد حاصل از هر مترمکعب آب بخش صنعت نسبت به بخش کشاورزی بالاتر است و از این رو آنان تلاش کرده اند تا صنعتی قدرتمند را به منطقه بیاورند که انتخاب آن‌ها فولاد بوده است.
خاشعی‌سیوکی در خصوص جانمایی محل استقرار این صنعت نیز گفت: ابتدا منطقه پایین دست تصفیه‌خانه فاضلاب سیوکی (در بخش مرکزی تربت حیدریه) بدین منظور نامزد شده بود اما بعد به هر دلیلی، جلگه رُخ شهرستان را انتخاب کرده و مجبور شدند تا آب تصفیه‌خانه را به آنجا انتقال دهند.
وی افزود: این در حالی بود که در همان زمان فکر اصلی برای تصفیه‌خانه فاضلاب این بود که آب آن از چاه‌ها وارد شبکه توزیع شده و دوباره وارد تصفیه‌خانه شود و سپس صرف کشاورزی شده و به زمین بازگردد.
خاشعی‌سیوکی تصریح کرد: به عبارت بهتر آب باید در چرخه بازگشت قرار گرفته و به سفره‌های آب زیرزمینی بازمی‌گشت.
این استاد رشته آب افزود: به ناگاه تصمیم تغییر کرده و موضوع ایجاد کانال فاضلاب موجب شد آبی که قرار بود در فرایند بازگشت به زمین و تقویت سفره‌های آب زیرزمینی قرار بگیرد، از داخل لوله به تصفیه خانه سرازیر شد.
خاشعی‌سیوکی گفت: یکی از مزایای وجود چاه دفع فاضلاب خانگی، آن است که فاضلاب و پساب وارد عمق زمین شده و پس از نفوذ تا عمق ۸۰ متری خاک، تصفیه شده و وارد سفره‌های آب زیرزمینی می‌شود.
وی تاکید کرد: این برای تقویت منابع آبی خوب بود اما متأسفانه مسوولان شهرستان برای تامین آب فولاد رُخ، این طرح را حذف کردند.
این پژوهشگر ادامه داد: بر این اساس دشت‌های "ازغند" و "زاوه" دچار مشکل شدند زیرا در مقابل برداشت آب از این دشتها، هیچ جایگزین و تغذیه‌ای شکل نگرفت که چالش‌های آن در آینده بروز خواهد کرد.