به گزارش دریافتی یکشنبه ایرنا از روابط عمومی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی فارس، علیرضا عسکری چاوردی در مطلبی که در فضای مجازی منتشر کرد، نوشت: گل سنگ‌ها از مهمترین عوامل آسیب‌رسان به بناهای تاریخی به‌خصوص آثار سنگی است و این معضل در ایران کمتر و در بناهای سنگی کشورهای اروپایی به ویژه کشور ایتالیا بسیار بیشتر است.
در ادامه این مطلب آمده است: براساس نظر متخصصان بیولوژیست، گلسنگ از یک موجود زنده تشکیل شده از اجماع بسیار نزدیک قارچ‌ها و جلبک‌هاست، در این هم زیستی جلبک‌ها از طریق عمل فتوسنتز، مواد آلی تولید می کنند که به مصرف قارچ‌ها می‌رسد و از سوی دیگر قارچ‌ها با ترشح اسید سبب انحلال مواد معدنی سنگ می‌شوند که به مصرف جلبک‌ها می‌رسد.
عسکری نوشت: البته تمام متخصصان با این نظریه هم عقیده نیستند اما تمام متخصصان اعم از حوزه میراث فرهنگی و بیولوژیست‌ها بر این باورند که رشد گل سنگ‌ها می‌تواند به سنگ آسیب وارد کند.با توجه به تنوع گل سنگ ها، تا کنون یک درمان قطعی و واحد برای آن ارائه نشده و کشورهای مختلف راه حل‌های متفاوتی را برای پاکسازی آنها پیشنهاد می‌کنند هر چند استفاده از بعضی از روش‌های مناسب بوده اما انتقادهایی هم درباره آنها وجود دارد.
وی ادامه داد: در گذشته مرمتگران تجربی با آب و برس اقدام به پاکسازی گلسنگ هامی‌کردند که این روش راحت‌ترین روش است اما معایب زیادی دارد که عبارت است از انتشار گل سنگ‌ها، از بین نرفتن لیف گلسنگها و به وجود آمدن انواع جدیدی از گل سنگ‌ها که از شروع کار بنیاد پژوهشی پارسه- پاسارگاد روش پاکسازی با روش شست و شو و برس در تخت جمشید منسوخ شد.
مدیر پایگاه میراث‌جهانی تخت جمشید بیان کرد: این پایگاه از ۱۷ سال پیش تاکنون مطالعات بسیار گسترده‌ای در خصوص نوع و روش‌های پاکسازی گل سنگ‌ها آغار کرده و این مطالعات با همکاری مراکز بین المللی و مراکر تخصصی ایرانی همچنان در حال انجام است.
عسکری اظهار کرد: تخت جمشید نخستین سایت ایرانی است که گل سنگ‌ها مورد بررسی‌های تخصصی قرار گرفتند، نخستین مکانی است که با گل سنگ‌ها به صورت علمی برخورد شده و مقدار زیادی از این عوامل آسیب رسان از سطح آثارسنگی زدوده شده است؛ در سال ۱۳۹۰ تنها بخشی به عنوان آزمایش توسط هیات مرمت و باستان‌شناسی ایرانی- ایتالیایی انجام شد و در این پروژه کارشناسان ایرانی و کارشناسانی از دانشگاه بلونیا، موسسه ایزیائو و ایکروم فعالیت داشتند. پس از اینکه نتایج استفاده از یک نوع مواد گلسنگ‌زدا مثبت تشخیص داده شد در سال ۱۳۹۸ کاخ شورا و کاخ تچر توسط مرمتگران بدون مرز و با همکاری نزدیک کارشناسان ایرانی گل سنگ‌ها پاکسازی و آثار سنگی مرمت شد.
به نوشته وی ، هیأت باستان‌شناسی و مرمت ایرانی - ایتالیایی آزمایش‌هایی روی یکی از دیواره‌های بدون نقش در تخت جمشید انجام دادند تا پس از چند سال دوباره مورد بررسی قرار گیرد. نکته حائز اهمیت اینکه پاکسازی گلسنگها و رویش آنها بسیار پیچیده است و برای دیدن نتایج منتج از پاکسازی‌ها نیاز به یک دوره چندساله دارد.
عسکری نوشت:به عنوان نمونه ممکن است مواد گلسنگ‌زدا در ایتالیا مفید تشخیص داده شده باشد اما در ایران با توجه به نوع گلسنگ و جنس‌سنگ و شرایط آب و هوایی مناسب نباشد. بنابراین نمی‌توان بدون انجام مطالعات مستمر و تخصصی دارویی را استفاده کرد. از این رو کارشناسان و مدیریت تخت‌جمشید استفاده از هر گونه مواد گلسنگ‌زدا را با توجه به سوابق مفید آن در تخت جمشید تجویز و استفاده می‌کنند؛ معمولا پاکسازی گل سنگ‌ها باید همزمان با اقدامات حفاظتی و مرمتی انجام شود.
او افزود: ضروری است برای پاکسازی هر بخش، یک کارگاه مرمتی تعریف شود تا پس از پاکسازی گل سنگ‌ها، اقدامات حفاظتی و مرمتی انجام شود، در غیر این صورت پاکسازی‌ها ممکن است نه تنها مثبت نباشد بلکه برای آثار تاریخی زیان بار هم باشد؛ مجموعه تخت جمشید طی برنامه‌های از پیش تعیین شده اقداماتی را برای پاکسازی گلسنگها و حفاظت و مرمت آن مد نظر دارد.
عسکری نوشت:هم اکنون یک کارگاه فعال در کاخ آپادانا مشغول عملیات پاکسازی گل سنگ‌ها است و کارگاه پلکان شمالی کاخ آپادانا نیز زودی ایجاد خواهد شد است، نکته حائز اهمیت اینکه برای پاکسازی پلکان شمالی کاخ آپادانا متخصصان ایرانی و خارجی با مرمتگران تخت جمشید همکاری دارند و یا به آنها مشاوره تخصصی ارائه می‌دهند.
مشاهده گونه‌های قارچی در میراث جهانی تخت جمشید
در مطلب رئیس پایگاه جهانی تخت جمشید آمده است: قارچ‌ها موجودات هتروتروفیک یوکاریوتی هستند که با دیواره سلولی سخت خود که از ماده کیتین ساخته شده شناخته می‌شوند. در میراث جهانی تخت جمشید نمونه‌هایی از قارچ‌های مرستماتیک میکروسکوپی و مخمری سیاه دیده می‌شود و در واقع ایجاد رابطه همزیستی بین قارچ و حداقل یک میکرو ارگانیسم فتوسنتز کننده، منجر به شکل گیری گلسنگ می‌شود.
عسکری اضافه کرد: از سال ۸۲ مطالعات میدانی بر روی نقش برجسته‌هایی که درگیر تهدید طبیعی گلسنگ بوده اند، بطور ویژه آغاز شد. بنا بر این مطالعات میدانی که تا کنون بنا بر اظهارات کارشناس گلسنگ بیش از ۱۰۰ گونه گل سنگ در محوطه شناسایی شده است که پیش‌تر اخبار این پروژه تحقیقاتی از سوی پایگاه میراث جهانی تخت‌جمشید، منتشر شده بود.
مستندنگاری از گلسنگ‌های تخت جمشید؛ دانش بنیان‌ها به میدان می‌آیند
عسکری چاوردی در ادامه این مطلب نوشته است: در امر پاکسازی و برطرف کردن گلسنگها، به عنوان نمونه موردی، در بخشی از دیواره شمالی صفه اقداماتی برای مهار گل سنگ به روش نوین اجرا شد و در اقدام حفاظتی فوق که به عنوان پایلوت انجام شد، شیوه شوک حرارتی از سوی کارشناسان پایگاه مورد استفاده قرار گرفت که این روش همچنان مورد توجه است.
او بیان کرد: روش نوین شوک حرارتی مزایایی همچون متلاشی کردن ریسه‌های گل سنگ بصورت عمقی‌تر داشته و عیب آن بحث زمان استفاده از این روش است که تنها در دو ماه گرم سال (بازه زمانی پانزدهم تیر تا پانزدهم مرداد) قابلیت اجرایی دارد، این روش در حال حاضر با توجه به تحقیقات پژوهشی انجام شده، جایگزین مناسب گل سنگ‌زدایی به روش محلول‌های شیمیایی بوده که آسیب کمتری بر روی آثار خواهد داشت.
عسکری نوشت:طی ۲ سال اخیر پایش اقدامات گل سنگ‌زدایی با روش نوین مهار گلسنگ از سوی کارشناسان مرمت در محوطه انجام شده است و با وجود مزایای این روش، نمی‌توان آن را قطعی‌ترین راه نجات نقوش و آثار در راستای ایمن ماندن از تخریب ناشی از گلسنگ دانست، به همین دلیل اهمیت انجام مطالعات پژوهشی، تکمیلی و تحلیلی حاصل از مطالعات قبلی برای دستیابی به روش‌های جدیدتر و اثرگذارتر در حال انجام است.
او ادامه داد: پروژه گلسنگ‌زدایی از کاخ‌های تچر و کاخ شورا انجام شده و در تالار آپادانا نیز در روزهای اخیر آغاز شده است و مستندسازی و مستندنگاری محل گل سنگ‌ها در تخت جمشید در حال انجام است و تا یک ماه دیگر رویداد دانش بنیان در راستای حل موضوع گل سنگ در تخت جمشید برگزار می‌شود.
مدیر پایگاه میراث‌جهانی تخت جمشید نوشت:در زمان حاضر حفاظت و مرمت در مجموعه میراث جهانی تخت جمشید با رویکرد حفاظت و استحکام بخشی در کاخ‌های آپادانا، هدیش، تالار شورا، کاخ صد ستون و آرامگاه خشایارشا در حال انجام است و حفاظت برخی از نقش برجسته‌ها در اسفند ۱۴۰۲ به پایان رسیده است.
عسکری افزود: در برنامه جامع حفاظتی تخت جمشید برنامه حفاظت پلکان شمالی کاخ آپادنا، تالار شورا، مرمت بناهای برزن جنوبی تخت جمشید و مرمت اشیای موز ه‌ای تخت جمشید در سال ۱۴۰۳ می‌شود، موزه تخت جمشید ساماندهی و طرح توسعه آن آغاز و دروازه پردیس پارسه نیز مرمت و احیا می‌شود.