امام هادی (ع) در سالی که به دستور معتصم به سامرا فراخوانده شدند؛ در روز عید غدیر، حرم مطهر امیرمومنان (ع) را در نجف با عباراتی زیارت کردند که مزین به آیات قرآن در ارتباط با ولایت و بیان مقام و فضیلت‌های آن حضرت است.
برخی معتقدند این زیارت حضرت علی(ع) در روز عید غدیر به نوعی تجدید بیعت است. حجت الاسلام محمدمهدی زارعی گلپایگانی استاد حوزه علمیه اصفهان گفت: همانگونه که مسلمانان صدر اسلام در ۱۸ ذیحجه با حضرت علی (ع) بیعت کردند، زیارت امام هادی(ع) در روز غدیر نیز نوعی تجدید بیعت شیعیان با امیرمومنان(ع) است. چون در این زیارتنامه ۴۳ آیه از قرآن به صورت نقل مستقیم و برخی آیات نیز با اشاره، جایگاه امامت آن حضرت را تبیین کرده است.
زارعی گلپایگانی معارف بیان شده از سوی امام دهم (ع) در زیارت روز عید غدیر را به سه بخش تقسیم کرد و گفت: در این زیارت امام هادی (ع) ضمن ترسیم جایگاه ولایت به اثبات امامت امیرمومنان(ع) پرداخته و در پایان نیز به نقش منافقان و خیانت های آنان اشاره می کنند. سیر تاریخی بیان شده در این زیارت، ترکیبی بسیار عجیب و تاثیرگذار در خواننده ایجاد می کند و بدون اینکه از فضای عاشقانه زیارت فاصله بگیرد؛ به تبیین جایگاه امام علی(ع) می پردازد.
به گفته این کارشناس مذهبی در زیارت امام هادی (ع) فرهنگ امامت جایگاه ویژه ای دارد. در واقع در خلافت به دنبال کسی می گردیم که در امور سیاسی جامعه، جانشین پیامبر(ص) شود و لذا تصور این که خلیفه باید معصوم باشد یا از علم ویژه الهی برخوردار باشد؛ جایگاهی ندارد و به همین دلیل در خلافت به حداقل ها اکتفا می شود ولی
در فرهنگ امامت معتقدیم امام، جریان اتصال یک انسان الهی با خداست و در این زیارت علاوه بر بیان شخصیت امیرمومنان(ع) به عنوان یک انسان ممتاز، فضیلت و مقام آن حضرت نیز از این منظر دیده شده و عبارت های امین خدا، سفیر الهی ، صراط مستقیم و حجت خدا از نمونه های آن است.
وی گفت که بسیاری از فرازهای زیارت امام هادی(ع) به موضوع امامت حضرت علی (ع) از این منظر اشاره می کند که امام معصوم جنبه اتصال پروردگار است و از آنجا که خداوند به عنوان ارزشمندترین مساله در نظام توحیدی مطرح است، هر کسی که به خدا نزدیکتر باشد؛ عزیزتر بوده و امام معصوم در این دیدگاه چون برگزیده خدا و جانشین الهی است، مقام بسیار بالایی دارد.
زیارت غدیریه سرشار از آیات قرآن کریم است و بیش از ۲۰۰ فضیلت از فضایل بیکران قرآن ناطق، حضرت امیرمومنان (ع) در آن آمده است؛ به گونه‌ای که شیخ عبّاس قمی می نویسد در تمامی زیارت هایی که از ائمه به ما رسیده، زیارتی به این درجه از صحّت و اعتبار پیدا نمی‌شود.
همچنین بیش از ۳۰ آیه در زیارت غدیریه به بیان فضایل امیرمومنان(ع) اختصاص دارد. مانند آیه لیلة المبیت که درباره شبی است که حضرت علی(ع) جان خود را به خاطر پیامبر به خطر انداخته و برای حفظ اسلام در بستر آن حضرت خوابیدند یا آیه تبلیغ که در سوره مائده آمده و می فرماید «ای پیامبر! آنچه که از جانب خدا بر تو نازل شده را به مردم برسان که اگر نرسانی، تبلیغ رسالت نکرده‌ای» که این آیه در روز غدیر خم نازل شد.
فضیلت‌های حدیثی نیز در زیارت غدیریه بسیار است که پشتوانه روایی در منابع حدیثی شیعه و اهل سنت دارد. مثلا امیرالمومنین، سید الوصیین، وارث علم النّبیین، ولی ربّ العالمین، امین‌الله فی ارضه، صراط مستقیم، نبأ عظیم و امام المتقین که هر یک از این فضایل در کتاب های حدیثی بیان شده است.
همچنین فضیلت‌های فراوانی درباره رشادت‌های تاریخی حضرت علی (ع) آمده که برخی از آن ها مربوط به جنگ های بدر، احد، احزاب و حنین در زمان رسول خدا(ص) و جنگ های صفّین، جمل و نهروان است. البته مواردی همچون ماجرای فدک، بیزاری از دشمنان ولایت، شهادت آن حضرت و امام حسین(ع) نیز در این زیارت آمده است.
برخی معتقدند زیارت غدیریه امام هادی(ع) رنگ و بوی سیاسی دارد و به نوعی می توان آن را با نگاه دشمن شناسی قرائت کرد. حجت الاسلام ایمان ضرابی استاد دانشگاه علوم قرآنی آمل به ایرنا گفت: علت این که امام هادی(ع) در آن مقطع زمانی زیارت غدیریه را در فضیلت حضرت علی(ع) خواندند، در واقع یک اشاره سیاسی دارد.
وی افزود: در واقع اختلالی در رنگ و بوی خلافت و خلیفه مسلمین بودن در آن زمان و جایگاهی که امام معصوم برای هدایت جامعه داشته، ایجاد شده بود و ما معتقدیم تمام کارهای اهل بیت از روی حکمت بوده و لذا آن حضرت زیارتی با این بار معنوی را خواندند و ولایت امیرمومنان علی(ع) و جایگاه امام و پیروان آن حضرت را نشان دادند و حتی ویژگی های کسانی را بیان کردند که مخالف امام هستند و این مساله نشانگر آن است که در آن دوره اختلالی در ساختار اجتماعی جامعه از نظر خلافت در جایگاه سیاسی بوجود آمده بود که حضرت در مقام نصیحت به ویژگی های خلیفه مسلمین برای مردم پرداختند.
ضرابی با بیان فرازی از زیارت غدیریه گفت: امام هادی(ع) اینگونه فرمودند که فما آمن بما انزل الله فیک علی نبیه الا قلیل و لا زاد الا اکثرهم غیر تخسیر؛ یعنی گروهی اندک بر آنچه خداوند درباره تو (امیرمومنان) بر پیامبرش نازل کرد، ایمان آوردند و بیشتر آن ها ضرر کردند. از این فراز می توان اینگونه نتیجه گرفت که ریشه بسیاری از مشکلات جامعه، به دلیل ضعف ایمان است. شاید در ظاهر من به عنوان یک گوینده، سخن از ایمان بزنم ولی آیا ایمان، لقلقه زبان است یا دغدغه من؟
وی ادامه داد: کسی که اهل ایمان باشد، در گرداب گناه فرو نمی رود و اهل کلاهبرداری و خیانت و گرانفروشی نمی شود ولی کسی که ضعف ساختاری ایمان نداشته باشد، در زندگی خود با صداقت و مروت رفتار می کند. بنابر این بسیاری از مشکلات به دست خودمان ایجاد می شود. مثلا برخی افراد که ضعف ایمان دارند، به دنبال زیاده خواهی هستند و کالایی را گرانتر از حد معمول می فروشند درحالی که اگر ایمان قوی داشته باشند، به خدا توکل می کنند و چنین کاری را انجام نمی دهند.
استاد حوزه علمیه روحیه بابل افزود: ضعف ایمان در ساختار جامعه به گونه ای اثر کرده که اگر بخواهیم جامعه ای سالم داشته باشیم، همه باید رعایت کنند تا اجتماعی همسان برقرار شود. لذا امام هادی(ع) در این فراز زیارت به جامعه ای توصیه می کنند که اکثر آنها ایمان نیاورده اند در حالی که اگر ایمان داشتند، یک جامعه امن ایجاد می شد که رفتار آنها بر اساس ایمان بود.
وی افزود: واقعیت این است که امام هادی (ع) در ادامه آیه می فرماید، خدا به دنبال جامعه آرمانی است و به همین دلیل تاکید دارد افرادی را می آوریم که تسلط پیدا می کنند. ضعف ایمان ما به خاطر تسلط اهل باطل بر فضای تبلیغی است. یعنی اهل باطل به گونه ای تبلیغ کرده اند که ما همه خوشی ها و لذت ها را در این دنیا بببنیم ولی ماهیت ایمان به این معناست که فردای قیامت را هم در نظر داشته باشیم.
ضرابی اضافه کرد: نکته دیگر درباره آیه ۵۴ سوره مائده این است که وعده خدا بر تسلط اهل ایمان است. یعنی افراد بی ایمان چند صباحی می تازند ولی حقیقت چیزی دیگر است. مثلا جنبش های جهاد اسلامی در غرب آسیا می تواند این بخش از دعای امام هادی (ع) را قوت ببخشد که گویی برای امروز ماست که عده ای سرزنش می شوند ولی توجهی به سرزنش های دیگران ندارند. آن ها از چیزی نمی ترسند و امروز نیز، افرادی را می بینیم که اینگونه هستند.
زیارت امیرمومنان (ع) در روز عید غدیر را اینجا بخوانید.