به گزارش ایرنا، شاید هنگامی که شمس‌المعالی قابوس بن وشمگیر از پادشاهان آل زیار در هزار و ۲۸ سال پیش دستور ساخت این بنای آجری به‌عنوان مقبره و نماد قدرت و ابهت حاکمیت خود و نیز جهت‌یابی مسیر برای رسیدن تجار و کاروانیان به سرزمین جرجان از جاده ابریشم را داد، تصور نمی‌کرد، صرف نظر از عمر طولانی بنا، روزگاری این دست ساخته معماران سرزمین‌اش عنوان بلندترین گنبد آجری جهان را از آن خود کند و برای پاسداشت بهتر آن نیز سازمان جهانی یونسکو آن‌را در فهرست آثار تاریخی خود ثبت نماید.
ثبت جهانی گنبدقابوس در ۱۰ تیرماه ۱۳۹۱ به‌عنوان پانزدهمین بنای تاریخی ایران در فهرست یونسکو باعث شد تا جهانیان بیشتر با هویت این برج آجری و معماری اسلامی آن آشنا شوند و هر ساله علاوه بر هزاران گردشگر و مسافر داخلی، صدها گردشگر و محقق خارجی نیز از این میراث ارزشمند تاریخی دیدن نمایند.
اهمیت ثبت جهانی این بنای تاریخی به حدی بود که رئیس جمهور به همراه دیگر مسئولان کشوری شهریور سال ۱۳۹۱ با سفر به شهر گنبدکاووس در جشن ثبت جهانی این اثر تاریخی بازمانده از قرون سوم و چهارم هجری قمری شرکت کردند.
این بنای تاریخی ۹۳ سال پیش از این (سال ۱۳۱۰) در فهرست آثار میراث فرهنگی کشور به ثبت رسیده بود که با ثبت جهانی این شاهکار معماری جهان اسلام بیش از پیش بر اهمیت این بنا و پاسداشت آن صحه گذاشت و وظیفه متولیان و مسئولان میراث فرهنگی و مدیریت شهری و نیز علاقمندان به آثار تاریخی را سنگین‌تر و مضاعف کرد.
مرمت و بازسازی مهمترین نیاز بنای گنبدقابوس
مرمت و بازسازی بخش‌های آسیب‌دیده بنای تاریخی گنبدقابوس بویژه قسمت رک (مخروطی) این بنا که براثر شرایط اقلیمی و نیز حضور پرندگان در طول زمان دچار آسیب و رویش علف‌های هرز می‌شود از ملزومات اساسی در مراقبت از این میراث جهانی است.
مرمت و بازسازی بنای گنبدقابوس تاکنون در چند مرحله انجام شده که نخستین بار و به صورت اساسی در سال ۱۳۱۰، در ادامه در دهه‌های ۴۰ و ۸۰ انجام شد و جدیدترین اقدام در این خصوص نیز اواخر دهه ۹۰ و حدود پنج سال پیش آغاز شده که هنوز به پایان نرسیده است.
مسئولان میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان گلستان و گنبدکاووس از سال ۱۳۹۸ و با هدف مرمت و از بین بردن علف‌های هرز روییده شده در قسمت مخروطی این بنای ارزشمند تاریخی، اقدام به نصب داربست نمودند که به سبب تامین اندک اعتبارات مورد نیاز در سال‌های گذشته هنوز عملیات مرمت و بازسازی پایان نیافته است.
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: بعد از سیل سال ۱۳۹۸ و رویش علف‌های هرز در قسمت گنبد رک این بنای تاریخی، معاونت میراث فرهنگی وزارتخانه دستور نصب داربست‌ها و انجام مرمت اضطراری را صادر کرد.
عبدالمجید نورتقانی افزود: بعد انجام عملیات بوته‌کنی، تصمیم گرفته شد مشکل رویش گیاهان به صورت بنیادی حل شود لذا تهیه طرح مرمت گنبدقابوس در برنامه جدید معاونت میراث فرهنگی قرار گرفت و با تخصیص سه میلیارد ریال اعتبار طرح مطالعاتی مرمت پوسته خارجی گنبد رک این بنا با همکاری اساتید دانشگاه شهید بهشتی تهیه شد.
اختصاص ۷۰ میلیارد ریال برای مرمت بنای گنبدقابوس
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس همچنین مقابله با رویش گیاهان، بررسی سلامت سازه و انجام اقدامات مرمت اضطراری را از جمله اولویت‌های این بنا دانست و گفت: برای تحقق این مهم ۲۳۰ میلیارد ریال اعتبار نیاز بود که در سفر دولت سیزدهم به گلستان ۱۲۰ میلیارد ریال آن مصوب شد که تاکنون ۷۰ میلیارد ریال آن تخصیص یافته است.
نورتقانی با گرامیداشت یاد و خاطره شهید آیت الله رئیسی و هیات همراه، افزود: ۵۰ میلیارد ریال از اعتبارات تخصیصی برای مرمت یک سوم آجرهای قسمت رک (مخروطی) جبهه غربی این بنا که بیشتر دچار آسیب شدند، هزینه خواهد شد.
وی از انتخاب پیمانکار برای مرمت این بخش و شروع عملیات اجرایی آن از امروز ۱۰ تیرماه ۱۴۰۳ خبر داد و اضافه کرد: آجرهایی که در این قسمت بنا دچار آسیب کمتر شده باشند پس از پاکسازی، دوباره استفاده خواهند شد و آجرهایی هم که آسیب زیادی دیدند و قابل نگهداری نیستند، حذف و آجرهای ریشه دار جدید جایگزین آنها می‌شود.
نورتقانی ادامه داد: آجرهای جدید که نمونه آزمایشگاهی آن تولید شده، به صورت سنتی و به تعداد تقریبی ۲ هزار عدد با استفاده از خاک منطقه گنبدکاووس خشت زنی و در کوره‌ای که به همین منظور احداث می‌شود، پخته و تولید خواهد شد.
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس همچنین گفت: مصالح مورد نیاز (گچ نیم‌پخت و نیم‌کوب) برای نصب آجرها هم پس از تهیه سنگ گچ از سمنان در کوره‌ای جداگانه که در محوطه بنای گنبدقابوس احداث می‌شود، تولید خواهد شد.
وی بابیان اینکه جبهه غربی قسمت رک (مخروطی) بنای گنبدقابوس هزار و ۵۰۰ آجر دارد که همگی آنها بررسی، خاک پشت آنها پاکسازی و بندکشی خواهند شد، افزود: بیشتر این آجرها در عملیات مرمت این بنا در دهه ۴۰ کارگذاری شدند که درصورت فرسودگی، آجرهای جدید ریشه دار جایگزین آنها می‌شود.
نورتقانی همچنین گفت: ۲۰ میلیارد ریال از اعتبارات تخصیصی نیز صرف انجام مطالعات سلامت سازه شامل فن‌شناسی دقیق بنا از حیث سازه‌ای (پی و مشخصات فنی سازه بنا) و انجام آزمایش‌هایی از بنا که نیاز به نصب داربست دارد، هزینه خواهد شد.
وی اضافه کرد: برای مرمت و بازسازی قسمت رک بنا گنبدقابوس به ۱۵۰ میلیارد ریال اعتبار دیگر نیاز است که امیدواریم اعتبارات مصوبه سفر دولت سیزدهم به گلستان دراین بخش تا پایان سال جاری کامل محقق شود.
وی همچنین با اشاره به محوطه‌سازی‌های انجام شده در ضلع شرقی بنای گنبدقابوس، برلزوم همراهی بیشتر مجموعه مدیران گنبدکاووس به‌خصوص شورای اسلامی شهر و شهرداری این شهر برای تکمیل مقدار اندک باقی مانده از محوطه‌سازی تاکید کرد.
مدیر پایگاه میراث جهانی گنبدقابوس با گرامیداشت دوازدهمین سال ثبت جهانی گنبدقابوس در سازمان آموزشی، علمی و فرهنگی ملل متحد - یونسکو، گفت: به همین مناسبت بازدید از این بنای تاریخی امروز رایگان است.
به گزارش ایرنا، گنبدقابوس، بلندترین برج و گنبد آجری جهان و مقبره «قابوس بن وشمگیر»، بنایی بازمانده از سده چهارم هجری است که بر فراز تپه‌ای خاکی با ارتفاع ۱۵ متر در مرکز شهر گنبدکاووس بنا شده است.
این شاهکار معماری اسلامی از کف تپه‌ای که روی آن واقع شده تا زیر قاعده مخروط، ۳۷ متر و ارتفاع گنبد مخروطی آن نیز از کف قاعده تا رأس آن ۱۸ متر است که روی هم رفته ارتفاع آن به ۵۵ متر می‌رسد البته با احتساب ارتفاع تپه، ارتفاع نهایی گنبدقابوس از سطح زمین تا نوک آن ۷۰ متر است.
بدنه خارجی مدور این بنا دارای ۱۰ ترک (مانند ستاره ۱۰ پر) است که به فواصل مساوی از یکدیگر قرار دارند و در هر ترک آن عبارتی آجری و کتیبه‌ای شکل با خط کوفی نوشته شده و ورودی بنا دارای سردر هلالی و گلویی مقرنسی است که یکی از نخستین مقرنس کاری‌ها در معماری اسلامی ایران محسوب می‌شود.
کتیبه‌های گنبد قابوس با خط کوفی بنایی (معقلی) در عین سادگی کامل خوانا و برجسته هستند که در ۲ ردیف در بدنه بنا در قاب‌های مستطیلی به طور قرینه در بالا و پایین تکرار شده‌اند که متن آن به شرح ذیل است «بسم الله الرحمن الرحیم، هذا القصر العالی، الامیر شمس‌المعالی، الامیر ابن الامیر، قابوس بن وشمگیر، امر ببنائه فی حیاته، سنة سبع و تسعین و ثلثمائة قمریة و سنة خمس و سبعین و ثلثمائة شمسیة».
برگردان پارسی این کتیبه‌ها چنین است که «به نام خداوند بخشنده مهربان، این است کاخ باشکوه، امیر شمس معالی، امیر پسر امیر، کاووس فرزند وشمگیر، فرمان داد به ساخت آن در دوران زندگی اش، سال ۳۹۷ هجری قمری و سال سیصد و هفتاد و پنج خورشیدی».
گنبدکاووس با افزون بر ۴۰۰ هزار نفر جمعیت دومین شهرستان بزرگ استان گلستان است.