نقش اصلی دیپلماسی فرهنگی، ترویج گفت‌وگوی فراملی بین فرهنگ‌ها و ملل مختلف است که به‌ویژه امروزه تقابل غرب و جهان اسلام بر اهمیت این امر افزوده است. پر واضح است که گسترش بازیگران غیردولتی و نقش نهادهای دولتی، چه به تنهایی و چه در تعامل نزدیک با جامعه مدنی، در ترویج فرهنگ خود در خارج از مرزهای سرزمینی و بهره گیری از از نقاط قوت فرهنگی خود در پیشبرد سایر اهداف سیاست بین المللی آشکار است و یکی از محورهای گسترده دیپلماسی فرهنگی است.
دیپلماسی فرهنگی و نقش ارتقا یافته فرهنگ در سیاست هر کشور مشارکت کننده در نظام بین المللی مدرن نقشی حساس و اثر گذار است. دیپلماسی فرهنگی به کشورها اجازه می دهد که با استناد به عناصر کلیدی و نفوذ دولتهای خود، به طور مستقیم با مخاطبان خارجی، به انضمام مردم معمولی و رهبران افکار، در ارتباط باشند.
نفوذ بر روی توده های خارجی و آوردن آنها به صحنه بین المللی، به منظور فراهم آوردن فشار موثر به دولتهای آنها، در نظر گرفته می شود. در گذشته، دولتها از فرهنگ به عنوان ابزاری برای حمایت از اهداف سیاسی و اقتصادی استفاده می کردند. امروزه فرهنگ به عنوان یکی از سه رکن وابسته به هم (سیاست/امنیت، اقتصاد/تجارت و فرهنگ) نظام سیاست خارجی تلقی می شود. این تحولات تاجایی است که فرهنگ نقطه کانونی دستور کار دیپلماتیک بازیگران دولتی و غیردولتی است.
فعالیت‌های رقبا در عرصه فرهنگی و تلاش برای ضربه به فرهنگ ما به‌ویژه بین نسل جوان با بهره‌گیری از قدرت نرم، بسیار فزآینده شده و باید آسیب‌ها را شناسایی و به مقابله با هجمه‌های فرهنگی از طریق راهبرد پژوهش‌محوری پرداختتحولات مدرن در عرصه روابط بین الملل نشان می دهد که قرن بیست و یکم عصر طلایی از نظر اهمیت بازیگران فرهنگی در روابط بین ملتها خواهد بود که سیاست خارجی را بیش از گذشته تحت تاثیر خویش قرار داده است چرا که بازیگران غیردولتی ریز و درشت در عرصه دیپلماسی و فرهنگ بسیار توانمند شده اند. ظهور و گسترش تکنولوژی‌های نوین ارتباطات، اهمیت یافتن افکار عمومی، جایگزین شدن قدرت نرم به جای قدرت سخت و تحولات دیپلماسی فرهنگی از سنتی به نوین موجب تولد دیدگاه جدید «دیپلماسی پژوهش‌محور» برای تحقق اهداف دولتها شد.
فعالیت‌های رقبا در عرصه فرهنگی و تلاش برای ضربه به فرهنگ ما به‌ویژه بین نسل جوان با بهره‌گیری از قدرت نرم، بسیار فزآینده شده و باید آسیب‌ها را شناسایی و به مقابله با هجمه‌های فرهنگی از طریق راهبرد پژوهش‌محوری پرداخت.
در همین راستا و برای ارتقا سطح و عمق فعالیت‌های پژوهشی و با هدف احیا امور پژوهشی، احیا هسته‌ها و کانون‌های پژوهشی در کنار اتاق فکر در مراکز حساس و راهبردی فرهنگی کشور به منظور زمینه‌سازی برای شناسایی، جذب و همکاری نخبگان کشوری و منطقه‌ای تاثیر ویژه خواهد داشت.
انجام فعالیت‌های پژوهش‌محور در حوزه دیپلماسی فرهنگی، ضرورت جهان امروز است و تشکیل هسته‌های راهبردی پژوهش‌محور در بخش فعالیت‌های فرهنگی _ بین‌المللی و دیپلماسی فرهنگی نیز بازوی اصلی انجام امور فرهنگی کشور در این بخش حساس و حیاتی است چراکه پژوهش، موتور محرک توسعه همه‌جانبه، متوازن و پایدار در هر کشوری است که بدون آن یا توسعه رخ نخواهد داد و یا همه‌جانبه، متوازن و پایدار نخواهد بود.
انجام فعالیت‌های فرهنگی مبتنی بر پژوهش‌محوری مسائل و مشکلاتی را که نیاز به تفکر انتقادی و خلاق دارند را در اولویت قرار می‌دهد تا کنش‌گران فرهنگی بتوانند توانایی‌های خود را برای طرح سؤال، تحقیقات در مورد طرح، تفسیر شواهد، شکل‌دهی توضیحات و استدلال‌ها و ارتباط با یافته‌ها توسعه دهند.
در این‌باره آنچه در وهله نخست بدیهی می‌نماید اینکه «فرهنگ پژوهش» در حوزه دیپلماسی فرهنگی زمانی گسترش یافته و نهادینه خواهد شد که زمینه مناسب ایجاد شود و سیاستگذاران امر دیپلماسی فرهنگی بر این باور و اعتقاد باشند که پژوهش‌محور شدن امور دیپلماسی می‌تواند راهگشای حل بسیاری از امور در این حوزه باشد.
با این وصف باید گفت که هر نوع پیشرفت و توسعه در حوزه دیپلماسی فرهنگی ارتباط مستقیمی با تحقیقات علمی و تشکیل هسته‌ها و کانون‌های پژوهش محوری در این حوزه دارد و رشد و بالندگی کشور در این حوزه نتیجه سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش خواهد بود.
همه آنچه به‌عنوان پیشرفت علوم در دوره‌های گوناگون تاریخ شکل گرفته حاصل تلاش افرادی است که به‌عنوان پژوهشگر و محقق در پی حل مسائل و موضوعات مختلف جامعه هستنددیپلماسی فرهنگی پژوهش‌محور به دنبال تعریف و کشف اصول و منافع مشترک و ارزش‌های طرفین و با هدف تامین منافع ملی در چارچوب ارزش‌ها و منافع مشترک دنبال می‌شود تا دیپلماسی فرهنگی را در خدمت منافع ملی قرار دهد. خوشبختانه جهت‌گیری پژوهشگران و نخبگان کشور در سال‌های اخیر امیدواری بالایی در جامعه علمی کشور برای پژوهش محور کردن فعالیت‌های فرهنگی ایجاد کرده و شاخص‌ها به‌ویژه در تولید علم و فناوری حاکی از رشد و البته ثبات قابل قبولی در سطح بین‌الملل است و پژوهشگران نیز موتور محرکه و محور توسعه همه‌جانبه کشور محسوب می‌شوند. همه آنچه به‌عنوان پیشرفت علوم در دوره‌های گوناگون تاریخ شکل گرفته حاصل تلاش افرادی است که به‌عنوان پژوهشگر و محقق در پی حل مسائل و موضوعات مختلف جامعه هستند.
پژوهش محور بودن فعالیت‌های فرهنگی؛ تولید فکر و محتوا در سیاست‌های فرهنگی کشور را به دنبال خواهد داشت و به تبع آن امور اجرایی و عملیاتی از حالت تکرار، سادگی در سیستم فرهنگی و اجتماعی خارج و ایستایی جای خود را به پویایی در سیستم می‌دهد. در چنین سیستم پویایی افراد غیرمتخصص که متاسفانه در حال حاضر به دلیل سادگی و پژوهش محور نبودن، بسیاری از امور سطوح مختلف را در اختیار دارند جایی نخواهند داشت و شایسته‌سالاری و اخلاقمداری حاکم می‌شود.
اصل پژوهش‌محوری در کنه فرهنگ اسلامی و ایرانی نهفته است و پژوهش توانمند موجب افزایش ضریب توسعه فرهنگی کشور خواهد شد. روز دیپلماسی فرهنگی علاوه بر تکریم و تجلیل از افسران جنگ نرم در عرصه دیپلماسی فرهنگی، فرصت بسیار مغتنمی است که سیاست‌ها، برنامه‌ها و فعالیت‌های این حوزه را یادآوری و بازخوانی کنیم.