شاید تا همین چند وقت پیش در میان کارشناسان و سیاستمداران، سناریوی درگیری نظامی همه‌جانبه میان روسیه و ناتو بسیار غیره منتظره و بعید به نظر می‌رسید. اما اکنون با توجه به شرایط سیاسی و میدانی حاکم بر جبهه‌های نبرد و خطر بالای افزایش رویارویی نظامی گسترده بین تک‌تک کشورهای عضو ناتو یا کل اتحادیه با روسیه، باید به این گذاره به شکلی کاملا جدی نگریسته شود.
عبور از برخی خطوط قرمز تعیین شده طرفین درگیری و اطمینان از عدم پاسخگویی آنها می‌تواند یک لحظه غافلیگر کننده را به همراه داشته باشد که در نهایت منجر به حوادث بسیار خطرناک‌تری از وضعیت فعلی خواهد شد.
اشکال مداخله غرب در جنگ اوکراین
ناتو از ابتدا و طبق شرایط میدانی سعی در اثرگذاری بر روند درگیری‌های اوکراین داشته است.کمک مالی و نظامی، ارائه داده‌های اطلاعاتی ماهواره‌ای و حضور مستشاران غربی و همچنین مشارکت پرسنل نظامی کشورهای عضو ناتو در جبهه‌های مختلف اوکراین اشکال مختلف این مداخله بوده‌اندبه بیان دقیق‌تر، کشورهای ناتو مدت‌هاست که به اشکال مختلف یکی از طرفین این درگیری بوده‌اند.
در نخستین شکل آن، غرب جمعی کمک‌های مالی و نظامی قابل توجهی را به اوکراین ارائه کرد. سیستم های تسلیحاتی منتقل شده به اوکراین هر روز پیشرفته‌تر و مخرب‌تر می‌شوند. هرچه از زمان جنگ می‌گذرد عرضه تسلیحات به کی‌یف از انبارهای تسلیحاتی به جا مانده از دوران شوروی در کشورهای پیمان ورشو رو به کاهش می‌رود و ارتش اوکراین باید آن را با سیستم‌ها و مهمات غربی جایگزین کند. اگرچه این جایگزینی بر اساس توانمندی‌های صنایع دفاعی غرب و همچنین ذخایر موجود در این کشورها در شرایط کنونی محدود شده، اما در صورت تشدید درگیری‌ها کشورهای اروپایی پتانسیل و توان صنعتی تولید و جایگزینی تسلیحات مورد نیاز را هرچند به سختی خواهند داشت.
از آنجا که روس‌ها به اراده سیاسی غرب جمعی برای حمایت از اوکراین به‌منظور تضعیف روسیه مطمئن هستند کرملین ظاهراً خود را برای بدترین سناریوها، یعنی افزایش مداوم کمک‌های نظامی جامع و بلندمدت به اوکراین آماده کرده است. علاوه بر تامین سلاح و مهمات، این کمک‌ها شامل آموزش پرسنل، کمک در توسعه صنایع نظامی و زیرساخت‌ها و بازپرداخت هزینه‌ها جاری کشوری نیز می‌شود که این موضوع به اوکراین اجازه می‌دهد منابع موجود خود را روی بخش دفاعی متمرکز کند.
دوم، اوکراین از حمایت گسترده غرب در قالب داده‌های اطلاعاتی از جمله موارد فنی، داده‌های ماهواره‌ای، سیستم‌های راداری، هواپیماهای شناسایی و سایر منابع برخوردار است. اطلاعات به دست آمده حل طیف گسترده‌ای از مشکلات را برای کی‌یف امکان‌پذیر کرده است، اطلاعات ارائه شده به نیروهای اوکراینی از وضعیت کلی نقاط درگیری آغاز و با نشان دادن اهداف خاص در جبهه‌های روسیه خاتمه می‌یابد. مستشاران نظامی غربی به‌عنوان ارائه دهندگان این اطلاعات ممکن است در به اشتراک گذاشتن انواع خاصی از اطلاعات با مقامات اوکراینی احتیاط کنند، اما در مورد استفاده از این داده‌ها در عملیات نظامی علیه نیروهای روسیه تردیدی وجود ندارد.
سوم، گزارش‌هایی مبنی‌بر مشارکت پرسنل نظامی کشورهای عضو ناتو در جبهه‌های مختلف اوکراین وجود دارد. به‌نظر می‌رسد با گذشت زمان حضور آنان در میدان‌های جنگ توسط دولت‌های غربی به رسمیت شناخته می‌شود. براساس تخمین گزارش‌های اخیر منابع روسی تا اکتبر ۲۰۲۳، گفته می‌شود که حدود ۲۰۰۰ نفر از از مزدوران خارجی در جبهه‌های اوکراین حضور داشته‌اند. البته این گزارشات می‌تواند تا حدودی متفاوت باشد، اما نکته مهم در این موضوع این است که مبارزینی که با هماهنگی کی‌یف وارد این کشور می‌شوند از یک فرایند کاملا سیستماتیک تبعیت می‌کنند. باید به این موضوع نیز اشاره کرد که در چند ماه گذشته نظامیان برخی از کشورهای ناتو همانند فرانسه به صورت رسمی وارد درگیری‌ها شده‌اند که این موضوع می‌تواند تبعات غبر قابل پیش‌بینی را به همراه داشته باشد.
در عین حال، چنین دخالت‌های سطح پایینی از سوی کشورهای غربی، خطر افزایش تنش نظامی مستقیم بین روسیه و ناتو را در حال حاضر ایجاد نمی‌کند. این نوع از درگیری سطح پایین به شرکای غربی کی‌یف اجازه می‌دهد تا به تدریج کیفیت حمایت خود از اوکراین را افزایش دهند. عرضه موشک‌های کروز مدت‌ها است که به امری عادی تبدیل شده است و یا قول ارائه جت‌های جنگنده اف-۱۶ساخت ایالات متحده که البته در این موضوع تنها زمان تحویل از سوی شرکای کی‌یف است که تعیین کننده می‌باشد.
رویارویی مستقیم چه زمانی شکل می‌گیرد؟
عامل مهمی که می‌تواند منجر به تشدید تنش و رویارویی مستقیم بالقوه بین روسیه و ناتو شود، احتمال استقرار نظامی نیروهای ناتو در خاک اوکراین است. برخی از شخصیت‌های سیاسی غرب در مورد چشم‌انداز چنین سناریویی بحث کرده‌اند، هرچند دیدگاه‌های آنها مورد حمایت ایالات متحده قرار نگرفت و یا به عنوان موضع رسمی ناتو ارائه نشده است. چندین رهبر از کشورهای عضو از ایده استقرار نیروها در اوکراین فاصله گرفته‌اند. اما در این لحظه باید پرسید چه عاملی می‌تواند منجر به اتخاذ چنین تصمیمی شود و چگونه می‌توان آن را اجرا کرد؟
عامل مهمی که می‌تواند منجر به تشدید تنش و رویارویی مستقیم بالقوه بین روسیه و ناتو شود، احتمال استقرار نظامی نیروهای ناتو در خاک اوکراین است. برخی از شخصیت‌های سیاسی غرب در مورد چشم‌انداز چنین سناریویی بحث کرده‌اند، هرچند دیدگاه‌های آنها مورد حمایت ایالات متحده قرار نگرفت و یا به عنوان موضع رسمی ناتو ارائه نشده است
مهمترین عامل، در امکان مداخله مستقیم کشورهای عضو یا ورود کل ائتلاف ناتو به درگیری می‌تواند موفقیت نظامی قابل توجه ارتش روسیه باشد. در حال حاضر، شرایط میدانی خط مقدم نسبتاً پایدار باقی مانده است، اما موفقیت‌های میدانی نیروهای روسی در تصرف سرزمین‌های مورد مناقشه در ماه‌های گذشته قابل توجه بوده است.
ارتش روسیه فشار را افزایش داده، ابتکار عمل را به دست گرفت، جبهه تهاجمی خود را گسترش داده و پشتوانه مناسبی برای انجام طرح‌های مختلف در میدان نظامی و میدان دیپلماتیک ایجاد کرده است. از سوی دیگر شرایط سیاسی و لجستیکی برای تکرار تهاجم سال گذشته توسط نیروهای مسلح اوکراین در حال حاضر وجود ندارد.
گزارش‌های فراوانی مبنی بر کمبود مهمات در میان نیروهای اوکراینی وجود دارد، اگرچه ممکن است در آینده از طریق تامین خارجی این مشکل برطرف شود. با این حال حملات دوره‌ای به خاک روسیه با موشک‌های کروز، هواپیماهای بدون سرنشین و توپخانه باعث خسارات و تلفاتی در طرف روسی شده است اما این خسارات به حدی نیست که ثبات در جبهه روسیه را مختل کند.
علاوه بر این، چنین حملاتی انگیزه و تلاش فعال‌تر از سوی نیروهای روس، برای ایجاد «مناطق حائل» را به شدت افزایش می‌دهد، مناطقی که نیروهای مسلح اوکراین نتوانند از آنجا خاک اصلی روسیه را هدف قرار دهند.
از همین‌روی در ماه‌های گذشته ارتش روسیه عملیاتی را در جبهه شمال و منطقه خارکف را به بهانه حفاظت از مناطق مرزی روسیه به خصوص شهر بلگورود آغاز کرده. همچنین براساس این سناریو احتمال فروپاشی بخش‌های خاصی از خطوط دفاعی اوکراین و دستاوردهای ارضی قابل توجه برای نیروهای روسیه در جبهه غربی به طور قابل توجهی افزایش پیدا خواهد کرد.
فقدان تحرک یا پیشرفت‌های قابل توجه در یک دوره طولانی به این معنی نیست که چنین رویدادهایی در آینده نیز امکان‌پذیر نباشد. بلکه با توجه به کسب تجربیات رزمی ارتش روسیه، ارسال تدارکات مناسب از سوی مجتمع‌های نظامی-صنعتی به خطوط مقدم، تلفات بالای طرف اوکراینی، تاخیر در تحویل تجهیزات غربی و غیره، چنین فرصت‌هایی در حال افزایش است.
یکی از محتمل‌ترین و فاجعه‌بارترین سناریوها برای نیروهای اوکراینی می‌تواند یک پیشروی بزرگ توسط نیروهای روسیه به سمت خارکف، اودسا و یا یک شهر بزرگ دیگر باشد که البته این موضوع به تنهایی می‌تواند به‌عنوان یک کاتالیزور مهم در جهت مداخله کشورهای ناتو مورد بررسی قرار گیرد. اگر چندین پیشرفت از این دست، به طور همزمان یا متوالی رخ دهد، مداخله کشورهای غربی را اجتناب ناپذیر خواهد کرد. سناریوی که شکل کنترل شده آن پس از پیشروی نیروهای روسی در خارکف اتفاق افتاد و کشورهای غربی اجازه استفاده از موشک‌های دوربرد خود را برای استفاده اوکراین درجهت هدف قراردادن اهدافی در خاک اصلی روسیه را صادر کردند.
ناتو بر سر دو راهی
اما باید اذعان کرد که در خصوص آینده و نحوه ورد ناتو به جنگ اوکراین در این ائتلاف دو دیدگاه متفاوت وجود دارد. اولین دیدگاه، حمایت از کی‌یف را تنها در مداخله و ارسال تدارکات نظامی، پول و «داوطلبان» به اوکراین نمی‌داند. آنان اعتقاد دارند می‌توان با اعتراف به شکست و انجام مذاکرات دیپلماتیک آسیب‌ها را به حداقل رساند و از یک شکست بزرگتر اگر نگوییم فروپاشی کامل اوکراین جلوگیری به‌عمل آورد.
اما دیدگاه دوم قائل به تغییر اساسی رویکرد ناتو و مشارکت حداکثری در درگیری است که اجازه مداخله مستقیم را به ائتلاف می‌دهد.
سناریوهای ورود مستقیم ناتو به جنگ اوکراین
مداخله مستقیم ناتو به جنگ اوکراین اشکال مختلف دارد؛ استفاده از زیرساخت‌های از جمله فرودگاه‌های کشورهای عضو، مشارکت قابل توجه واحدهای ارتباطی،و نیروهای مهندسی و خدمه سامانه پدافند هوایی، همچنین استقرار نیروهای نظامی در امتداد مرزهای اوکراین و بلاروس و یا خط مقدم جنگ
مداخله مستقیم می‌تواند اشکال مختلفی داشته باشد. می‌توان در مورد استفاده از زیرساخت‌های از جمله فرودگاه‌های کشورهای عضو ناتو صحبت کرد، احتمال دیگر مشارکت قابل توجه واحدهای ارتباطی، نیروهای مهندسی و خدمه سامانه پدافند هوایی است، اگرچه ممکن است از حضور آنها در خط مقدم جلوگیری شود.
سناریوی رادیکل‌تر، استقرار نیروهای نظامی از کشورهای عضو ناتو در امتداد مرزهای اوکراین و بلاروس برای تسهیل انتقال نیروهای اوکراینی به شرق است. در نهایت، یک گزینه حتی رادیکال‌تر، استقرار نیروهای نظامی ناتو در خط مقدم است که می تواند به عنوان اقدامی غیرقابل قبول از سوی اعضای اتحادیه تلقی شود.
استفاده از هر یک از این سناریوها پتانسیل درگیری مستقیم بین نیروهای مسلح روسیه و کشورهای ناتو را خواهد داشت. چنین رویارویی ناگزیر سوالاتی را در مورد آینده ناتو، انتقال عملیات نظامی به سایر مناطق تماس با روسیه از جمله در منطقه بالتیک را مطرح خواهد کرد که در این مرحله، هزینه‌های توقف این افزایش درگیری‌ها بسیار بالاتر و حتی چالش برانگیزتر خواهد بود. هر چه دو طرف تلفات بیشتری متحمل شوند، شدت دشمنی و خصومت‌ها افزایش می‌یابد و جهان را به آستانه استفاده از سلاح‌های هسته‌ای نزدیک‌تر خواهد کرد. در این سناریو هیچ برنده‌ای وجود نخواهد داشت.
شاخصه‌های که بیان شد تنها می‌تواند یک‌سری احتمالات فرضی باشد با این وجود، نمی‌توان آن‌را را در نظر نگرفت. تا همین اواخر، تعداد کمی از مردم، احتمال تحویل چنین حجمی از تسلیحات به اوکراین به ذهنشان خطور می‌کرد. سه سال پیش، خود درگیری روسیه و اوکراین بعید به نظر می‌رسید. اما امروز این یک واقعیت در پیشروی جهانیان است. در نهایت باید چشم انداز یک جنگ تمام عیار بین روسیه و ناتو جدی گرفته شود. که می‌تواند تبعات جبران ناپذیری را برای جهان درپی داشته باشد.
منبع:
https://www.chathamhouse.org/۲۰۲۳/۰۲/seven-ways-russias-war-ukraine-has-changed-world
https://www.cfr.org/councilofcouncils/global-memos/global-perspectives-ending-russia-ukraine-war
https://www.geopolitica.info/russia-nato-confrontation-nuclear-threat-formation-new-global-order/
https://europeanleadershipnetwork.org/commentary/europes-dark-future-how-might-a-protracted-conflict-between-russia-and-ukraine-affect-europe/
https://www.cfr.org/backgrounder/why-nato-has-become-flash-point-russia-ukraine
https://www.csis.org/analysis/longer-term-impact-ukraine-conflict-and-growing-importance-civil-side-war
https://www.rand.org/pubs/commentary/۲۰۲۳/۰۳/consequences-of-the-war-in-ukraine-natos-future.html
https://www.rand.org/pubs/commentary/۲۰۲۳/۰۲/consequences-of-the-war-in-ukraine-escalation.html
https://www.gmfus.org/news/nato-and-russia-after-invasion-ukraine
https://www.pnp.ru/politics/dzhabarov-pryamoy-konflikt-s-nato-mozhet-privesti-k-yadernoy-voyne.html
https://www.rbc.ru/politics/۱۱/۰۶/۲۰۲۴/۶۶۶۸۹۴۱a۹a۷۹۴۷d۳۶۹bd۴d۱c
https://iz.ru/۱۶۵۶۲۲۰/۲۰۲۴-۰۲-۲۷/gavrilov-ukazal-na-risk-konflikta-nato-i-rossii-iz-za-deistvii-zapada
https://rg.ru/۲۰۲۲/۰۹/۱۶/newsweek-iadernoe-stolknovenie-rossii-i-nato-privedet-k-uzhasaiushchim-posledstviiam.html
https://www.mk.ru/politics/۲۰۲۴/۰۶/۲۹/amerikanskiy-professor-rasskazal-o-posledstviya-nato-v-protivostoyanii-s-rossiey.html
https://www.gazeta.ru/politics/news/۲۰۲۴/۰۵/۰۶/۲۲۹۴۶۶۳۵.shtml
https://www.forbes.ru/finansy/۴۶۰۶۱۵-moody-s-ocenilo-vozmoznost-i-posledstvia-konflikta-mezdu-nato-i-rossiej