به گزارش ایرنا، یکی از اعضای پیشین شورای شهر سبزوار، مدعی این امر شده و گفته بود که «ما لرزه‌نگار را روی مناره گذاشتیم و متوجه شدیم هر خودروی که از جاده مجاور آن می گذرد، مناره می‌لرزد. این شاید در کوتاه‌مدت چیز مهمی به نظر نیاید و یک لرزش ساده انگاشته شود اما بدون شک در درازمدت آثار مخربی داشته و با توجه به بلندا و قدمت بنا، بر استقامت آن تأثیر منفی خواهد گذاشت».
این اظهارات اما نه از سوی رسانه‌ها چندان جدی گرفته شد و نه مسوولان امر بدان پاسخ درخوری دادند و همچون یک سوال بی‌جواب در ذهن علاقه‌مندان میراث فرهنگی در غرب خراسان رضوی جا خوش کرد.
فانوسی در شب کویر
مناره خسروگرد، در ۱۰ کیلومتری غرب سبزوار و در مجاورت روستای «خسروجرد» (معرب خسروگرد) قرار دارد، که در اصطلاح محلی "میل خسروگرد" نیز خوانده می‌شود و با بلندای ۳۰ متر از سطح زمین، از قدیمی‌ترین و مرتفع‌ترین مناره‌های تاریخی ایران است.
این سازه تاریخی عصر سلجوقیان، در اوایل قرن ششم هجری قمری گویا با هدف نشان دادن راه به کاروانیانی که در مسیر جاده تاریخی "ابریشم" سفر می‌کرده اند، ساخته شده و همچون فانوسی دریایی در دل کویر، نقش راهنمای مسافران را بر عهده داشته است.
مناره خسروگرد، در عصر سلجوقیان و با هدف نشان دادن راه به کاروانیانی که در مسیر جاده تاریخی "ابریشم" سفر می‌کرده اند، ساخته شده است
اما این بنای منحصر به فرد تاریخی، درست در میانه ۲ خط رفت و برگشت بزرگراه تهران - مشهد قرار دارد که روزانه صدها کامیون و تریلی و خودروهای سبک و سنگین از این مسیر تردد می‌کنند.
ادعای آن عضو پیشین شورای شهر مبنی بر تاثیرات مخرب عبور خودروهای سنگین از ۲ جاده مجاور این اثر باستانی، نگرانی بسیاری را برانگیخت که خبرنگار ایرنا برای استعلام درستی و یا نادرستی آن، در وهله تخست به سراغ کارشناسان این حوزه رفت.
همه چیز رو به فرسایش است
عضو هیأت علمی گروه مرمت دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه حکیم سبزواری در خصوص ادعای لرزش میل خسروگرد بر اثر عبور کامیون های عبوری که به عنوان تهدیدی برای این اثر تاریخی خوانده شده است، گفت: البته از نظر تئوری همه چیز رو به ویرانی است و ما وظیفه داریم که سرعت این تخریب را کم کنیم، یعنی سرعت فیزیکی تخریب را به شیوه ای و سرعت معنایی تخریب، ناشی از فراموشی فرهنگ گذشته را نیز به گونه ای دیگر مهار کرده و از شتاب آن بکاهیم.
مجتبی کاویان در گفت و گو با خبرنگار ایرنا، با تاکید بر ضرورت احیای این اثر ارزشمند باستانی و نقش ممتازی که در گذشته داشته است، افزود: در نخستین گام باید تلاش شود جاده آسفالتی که ۲ خط بزرگراه را به هم مرتبط می‌کند، با فاصله ای معنادار از این اثر باستانی طراحی و تعریف شده و فضایی نیز برای توقف خودروها و برگزاری گردهمایی در محل تعریف شود، به گونه ای که تأثیر لرزه ای بیشتری بر این بنا نگذارد.
از نظر تئوری همه چیز رو به ویرانی است و ما وظیفه داریم که از سرعت تخریب فیزیکی مناره کم کرده و سرعت معنوی تخریب را نیز که ناشی از فراموشی فرهنگ گذشته است، بکاهیم
بیشتر بخوانیم:
مناره تاریخی "خسروگرد" سبزوار قابلیت تبدیل به مجموعه گردشگری دارد
میل تاریخی خسروگرد سبزوار نمادی از مهرورزی و میهمان نوازی مردم کویر
مقاومت سازه مناره در برابر لرزش‌ها
مدیر گروه مرمت دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه حکیم سبزواری نیز از میل خسروگرد به عنوان یک اثر تاریخی ارزشمند و در واقع یک دانشگاه یاد کرد که باید از آن نهایت بهره‌برداری فرهنگی را صورت داد.
زینب مرادی در خصوص وجود جاده و تهدیدی که گفته می شود عبور خودروهای سنگین برای این مناره تاریخی دارد، گفت: البته بعید است که این لرزش به مناره آسیب جدی وارد کند، چون اصولا میل های تاریخی به واسطه نوع فرم و فناوری ساخت، در مقابل لرزش ها تا حدود زیادی مقاوم هستند.
این استاد معماری و شهرسازی دانشگاه حکیم سبزواری با بیان اینکه بیشتر مناره های تاریخی جنبان هستند، اظهار داشت: در طراحی و محاسبه مناره ها برای تحمل لرزش ها به طور کلی تمهیدات ویژه ای اندیشیده شده است.
مرادی افزود: هر چند بدون شک گذشت زمان و فرسودگی مصالح به تدریج از کارایی و نقش آن تمهیدات کاسته است، اما این مساله نمی تواند برای میل تاریخی خسروگرد مشکلی به وجود آورد.
وی تاکید کرد: آن چیزی که بیشتر از هر چیزی به این اثر تاریخی ضربه زده است، تصمیم ها و دخالت های نابه جای فرهنگی در این مجموعه بوده است.
تهدیدی برای مناره تاریخی خسروگرد وجود ندارد
رییس اداره میراش فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی سبزوار نیز با رد قاطعانه وجود چنین تهدیدی، گفت: هیچ تهدیدی از ناحیه جاده مجاور و عبور کامیون‌ها از آن متوجه مناره خسروگرد سبزوار نیست و ادعای بی اساسی در این خصوص صورت گرفته است.
نگرانی از تاثیرات مخرب عبور خودرو از این جاده ها، برای سازه باستانی مناره خسروگرد بی‌اساس است
حسنعلی حبیب‌پور در گفت و گو با خبرنگار ایرنا تاکید کرد: این اثر ارزشمند تاریخی بیش از ۵۰۰ متر با هر یک از خطوط شمالی و جنوبی بزرگراه مشهد - تهران فاصله دارد، پس نگرانی از تاثیرات مخرب عبور خودرو از این جاده ها، برای این سازه باستانی بی‌اساس است.
وی خاطرنشان کرد: جاده مزبور سالیان سال است که همین نقش ارتباطی را در مجاورت مناره تاریخی خسروگرد سبزوار داشته است و اگر وجود آن تهدید کننده می‌بود، باید تاکنون آثاری، ولو اندک بر روی این بنا برجای می گذاشت.
قابلیت تبدیل میل خسروگرد به مجموعه ای گردشگری
مدیر پایگاه میراث فرهنگی شهر تاریخی سبزوار نیز گفت: میل خسروگرد قابلیت تبدیل شدن به مجموعه ای ارزشمند و جذاب گردشگری برای این شهرستان را دارد.
محسن برآبادی افزود: البته در وهله نخست باید زیرساخت‌های لازم اولیه ایجاد شده و امکاناتی چون جاده، آب، برق، گاز و تلفن برای این مجموعه فراهم شود.
وی عدم دسترسی مناسب به مجموعه برای بازدید گردشگران را یکی از مشکلات این اثر تاریخی بیان کرد و گفت: با توجه به قرار گرفتن آن بین ۲ مسیر رفت و برگشت بزرگراه سبزوار - تهران، نیاز است تا بخشی از زمین های این مسیر برای ساخت راه دسترسی تملک شود.
وی همچنین با اشاره به نبود تمایل در سرمایه گذاران بخش خصوصی برای تملک زمین، وجود قوانین سختگیرانه در مسیر تغییر کاربری زمین های اطراف آثار تاریخی را از جمله دلایل این وضعیت عنوان کرد.
برآبادی افزود: برای تامین زیرساخت های اولیه مانند جاده دسترسی، تملک زمین و برقراری انشعابات اولیه خدماتی که سبب ترغیب سرمایه گذاران بخش خصوصی شود، نیاز به اعتبارات کافی است که باید توسط دولت تامین شود.
مدیر پایگاه میراث فرهنگی سبزار با بیان اینکه این بنا از آجر ساخته شده و رویه آن با آجرنمای تراش و قالب‌زده در اشکال و فرم های متعدد و متنوع زینت یافته است، گفت: خوشبختانه مناره خسروگرد، با وجود گذشت بیش از ۹ قرن از ساخت آن، همچنان سالم برجای مانده و یکی از آثار ارزشمند معماری خراسان محسوب می شود.
وی مرمت، بازپیرایی و استحکام‌بخشی مناره تاریخی خسروگرد را از جمله اقدامات اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی خراسان رضوی برشمرد که در سه نوبت انجام شده است و گفت: به دلیل حفاری های صورت گرفته توسط حفاران غیرمجاز، چندین بار نیز مرمت های موضعی بر روی این اثر از سوی اداره راه و شهرسازی سبزوار انجام شده است.
مناره خسروگرد، با وجود گذشت بیش از ۹ قرن از ساخت آن، همچنان سالم برجای مانده و یکی از آثار ارزشمند معماری خراسان محسوب می شود
وی ادامه داد: پیرامون اثر به مساحت هزار متر مربع توسط اداره کل میراث فرهنگی تملک، دیوارکشی و نرده گذاری شده است که متاسفانه به دلیل مراقبت نکردن و غفلت مراقبان آثار تاریخی و پرسنل یگان حفاظت میراث فرهنگی سبزوار، مدتی پیش حتی نرده های آن توسط افراد سودجو به یغما رفت.
بیشتر بخوانیم:
میل تاریخی خسروگرد سبزوار نشانه ای از حیات در کویر
مناره خسروگرد سبزوار، نشانه ای از محبت و دوستی مردم کویر است
فیلم/ مناره "خسروگرد" سبزوار، فانوسی بر سر راه کاروانیان جاده ابریشم
احیای مناره تاریخی خسروگرد ضروری است
یک کارشناس ارشد باستان شناسی دوران پیش از تاریخ نیز با اشاره به موقعیت جغرافیایی مناره خسروگرد و قرار گرفتن آن در کنار جاده تهران - مشهد گفت: احیای دوباره این مناره زمینه جذب گردشگران و توقف آنها در ورودی شهر سبزوار را فراهم می کند.
محمد عبدالله‌زاده ثانی افزود: این وقفه کوتاه گردشگران و مسافران، فرصت بی نظیری است تا سبزوار به آنان معرفی شود و با این اتفاق مسیر اجرای راهبرد تبدیل سبزوار از معبر و گذرگاه به مقصد گردشگری هموار می شود.
وی مناره خسروگرد سبزوار را تنها بنایی در کشور معرفی کرد که در یک شهر برای خوش‌آمدگویی به مردمان، فارغ از نژاد، زبان، رنگ پوست، ملیت و مرزهای جغرافیایی برپا شده است و در سرمای زمستان و گرمای تابستان مسافران را تنها به صرف مسافر بودن به سمت آبادی هدایت می کرده است.
عبدالله زاده افزود: مناره خسروگرد میل تک و منفردی است که به منظور راهیابی کاروانیان بر سر راه جاده موسوم به ابریشم ساخته شده و همچون فانوسی دریایی در کویر نقش راهنمایی کاروانیان را برعهده داشته است.
مناره خسروگرد سبزوار تنها بنایی است که در یک شهر برای خوش‌آمدگویی به مردمان، فارغ از نژاد، زبان، رنگ پوست، ملیت و مرزهای جغرافیایی برپا شده است
وی اظهار داشت: در زمان گذشته برای هدایت کاروانیان به سمت آبادی در شب، متصدی میل با روشن کردن مشعلی بر بلندای راس مناره کاروانیان شبرو را به سمت آن فرامی‌خوانده است و علاوه بر آن چینش و محل استقرار آب انبار و حوض‌انبارهای کنار جاده هم به گونه ای بوده است که کاروانیان را به سمت مناره هدایت می‌کرده است.
وی ادامه داد: با توجه به کاوش های باستان شناسی در اطراف مناره شامل حفر ۵۰ گمانه باستان شناسی در محل در سال ۱۳۸۲ و لایه نگاری فرهنگی، تعیین قدمت محل و احیانا بازشناسی بقایای معماری موجود، در هیچیک از این گمانه ها بقایای معماری مبنی بر وجود بنایی مانند مسجد و مدرسه در آنجا به دست نیامده است، لذا این موضوع به باستان شناسان اجازه داد تا بگویند این میل یا مناره تنها به منظور راهیابی کاروانیان ساخته شده است
عبدالله زاده با بیان اینکه این میل سازه ای آجری به ارتفاع ۳۰ متر است، بیان کرد: این مناره در سال ۵۰۵ هجری قمری به دستور "تاج الدوله ابوالقاسم بن سعید" در عصر حکومت سلجوقیان بنا شده که متشکل از سه بخش پایه، بدنه و راس است.
نمادی تاریخی در ورودی سبزوار
عضو هیأت علمی گروه مرمت دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه حکیم سبزواری گفت: میل خسروگرد باید به عنوان یک اثر تاریخی برجسته و نماد ویژه سبزوار به کارکرد گذشته خود، که راهنمایی مسافران بوده است، برگردد.
کاویان با اشاره به قدمت هزار ساله میل خسروگرد، افزود: آنچه ما نیاز داریم بسط همین روایت و کارکرد اصلی میل خسروگرد یعنی راهنمایی مسافران است و چیزی که این اثر تاریخی نیاز دارد روایت سازی و ایجاد زیرساخت های لازم برای گردشگری است.
وی، نبود زیرساختها را مانعی برای توقف مسافران در ورودی غربی سبزوار بیان کرد و افزود: باید مسوولان شهری متوجه باشند که قرار است زیرساخت ها را برای بهره بردن گردشگران از چه جواهر ذی‌قیمتی فراهم کنند.
کارکرد اصلی میل خسروگرد راهنمایی مسافران بوده است و چیزی که اکنون نیاز دارد روایت سازی و ایجاد زیرساخت های لازم برای گردشگری است
وی نبود ارتباط بین جاده اصلی با مناره خسروگرد را از مشکلات کنونی این اثر تاریخی برشمرد و گفت: راهکار حل این مساله، ورود اداره راه و شهرسازی به ماجرا و مصوبه شورای ترافیک شهرستان است.
این استاد معماری با بیان اینکه درگذشته میل خسروگرد کاروان ها را به سبزوار، به عنوان مقصدی برای خرید و فروش مال التجاره هایشان فرامی خوانده است، افزود: برای گردشگر چقدر جذاب می تواند باشد که لا به لای سوله های متروکه صنعتی و بین تالارهای عروسی و عزا، فضایی تاریخی برای آسایش چشم و نفس کشیدن روح، بین ۲ خط جاده ایجاد شده و مناره ای در میان زمین های کشاورزی خودنمایی می کند.
مدیر گروه مرمت دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه حکیم سبزواری نیز گفت: میل خسروگرد به عنوان یک اثر تاریخی ارزشمند، در حکم دانشگاهی است که باید از آن نهایت بهره برداری را کرد.
مرادی با اشاره به صبغه دانشگاهی شهر سبزوار، افزود: از لحاظ آموزشی به این اثر تاریخی اجحاف شده است و دانشجویان و استادان دانشگاه می توانند با مطالعه جامع روی این اثر تاریخی و تلفیق معماری گذشته با حال، از این اثر تاریخی بهره برداری مناسبی داشته باشند.
وی با مقایسه معماری جدید و قدیم در بحث استحکام سازه در مناره ها، گفت: باید روی این آثار تاریخی کار کرده و از دانش به کار رفته در آن استفاده کنیم و با تلفیق و به روز کردن آن، این همه به دانش غرب اتکا نداشته باشیم.
مرادی، میراث فرهنگی را درسی از گذشتگان عنوان کرد و گفت: اینکه یک اثر تاریخی چون میل خسروگرد با هزار سال قدمت همچنان ایستایی داشته و می تواند "نگین تاریخ" سبزوار باشد حاکی از طراحی و معماری خوب این سازه ارزشمند است.
این عضو هیات علمی دانشگاه حکیم سبزواری با اشاره به اهمیت و ارزش میل خسروگرد گفت: ارزش علمی این اثر به عنوان منبعی برای مطالعه در دانش ایستایی و ساختمان سازی، ارزش فرهنگی آن به عنوان یک میراث که نشان دهنده قدمت، اعتبار و هویت سبزوار است و ارزش سرمایه ای آن این است که با احیای آن اثر می توان به ارتقای اقتصاد منطقه کمک کرد، قابل توجه است.
مرادی، میل خسروگرد را به عنوان یک اثر تاریخی گرانبها دانست که می تواند در معرفی ظرفیت های سبزوار به مسافران و گردشگران نقش پررنگی داشته باشد و گفت: با احیا، محوطه سازی و فراهم کردن زیرساخت ها، میل خسروگرد می تواند به عنوان یک نگین و نماد تاریخ سبزوار شناخته می شود.
وی ادامه داد: عبور جاده و کامیون‌ها از مجاورت این اثر تاریخی نتوانسته بدان آسیبی برساند اما آن چیزی که بیشتر از هر چیزی به این اثر تاریخی ضربه زده است، تصمیم ها و دخالت های نابه جای فرهنگی و رهاسازی این مجموعه ارزشمند، بدون استفاده درخور از آن بوده است.