به گزارش ایرنا، مردم سرزمین آفتاب با فرا رسیدن ماه محرم ماه عزای سیدالشهدا(ع) غرق در عزا و ماتم می‌شوند و بیرق‌های سیاه از در و دیوار برافراشته می‌شود.
محرم که می‌شود دل‌های عاشق و شیفته عزیز زهرا(س) سقاخانه اشک می‌شود و قلب‌ها حریم حرم حسینی می‌شود.
مردم استان مرکزی با شروع ماه محرم جامعه مشکی بر تن می‌کنند و در هر لباس خدمتی که باشند در ایام محرم و صفر خود را نوکر امام حسین(ع) و یاران با وفای ایشان می‌دانند و در خانه این ارباب بزرگ طلب شفاعت و حاجت می‌کنند.
محرم ماه پیروزی خون بر شمشیر است که نه تنها شیعیان حتی دیگر ادیان و اقشار آزادمرد دنیا برای شهادت یگانه مظلومی که سرباز شش ماهه خود را به میدان جنگ آورد و حنجر حجتش را به روی دستش دریدند، خیمه عزا برپا می‌کنند تا مظلومیت و حقانیت تمامی حق را در مقابل تمامی جبهه کفر به جهانیان بشناسانند.
مردم استان مرکزی از گذشته‌های دور ارادت خود را به اهل‌بیت(ع) ثابت کرده‌اند و به نوعی پرچم‌دار عزای امام حسین (ع) در محرم و صفر هستند، این مردم مانند تمامی اقوام و مردم ایرانی آداب و رسوم خاص خود را در دهه‌های محرم و به خصوص روز تاسوعا و عاشورا دارند.
هیات‌های عزاداری در استان مرکزی در قالب سینه‌زنی و زنجیر زنی تشکیل می‌شود و قدمت برخی از هیات‌های این استان به قرن‌ها قبل می‌رسد که آداب و سنن و همچنین تجهیزات عزاداری نسل به نسل به یادگار گذاشته شده است و آیین‌های خاصی در این ایام بویژه روزهای و شب‌های نهم و دهم محرم اجرا می‌شود.
نخل‌گردانی در خمین
مراسم نخل‌گردانی در خمین از صبح روز عاشورا با بیرون آوردن نخل از جایگاه شروع و تا ظهر عاشورا با گرداندن نخل در ۲ خیابان اصلی شهر و مکانی قدیمی که از طرف اهالی "چاله نخل" خوانده می‌شود، ادامه می‌یابد.
مراسم نخل‌گردانی تابع قراردادهای محلی است و حداقل از دوره زندیه تاکنون استمرار داشته است.
در شهر نراق نیز که از شهرهای قدیمی استان مرکزی و در حد فاصل ۲ شهرستان دلیجان و کاشان است، در روز عاشورا مراسمی تحت عنوان نخل‌گردانی برگزار می‌شود.
این مراسم که ریشه در فرهنگ و گذشته مردم این شهر دارد، از صبح روز عاشورا با بیرون آوردن ۲ نخل قدیمی از جایگاه خود شروع و با چرخاندن آن در خیابان امام خمینی(ره) و کوچه‌های بافت قدیم شهر همراه است و در این آیین زنان به مانند مردان به دنبال نخل به راه می‌افتدند و در پی آن مویه می‌کنند.
تفرش یکی از کانون‌های تشیع در مرکز ایران از صدر اسلام تاکنون است و در این شهر مراسم عزاداری با شکلی خاصی برگزار می‌شود.
یکی از آیین‌های کهن در شهر تفرش هم، مراسم نخل‌گردانی است که در روز عاشورا و با حضور مردم محله فم و ترخوران برگزار می‌شود و تابع قراردادهای خاص و از پیش تعیین شده است و این مراسم هم از دوره صفویه تا به حال در این شهر پابرجاست.
تعزیه ۲ طفلان مسلم در گرکان
روستای گرکان یکی از روستاهای تابع شهرستان آشتیان است و در تکیه قدیمی این روستا هرساله و در ایام شهادت ائمه(ع) تعزیه برگزار می‌شود.
در داخل تکیه روستای گرکان به نام «سرپل»، حجره‌هایی برای نشستن مردم و میانگاهی برای برگزاری تعزیه پیش‌بینی شده و نسخه‌های تعزیه در این روستا به گویش گرکانی و به خط خوشنویسان روستا است.
برگزاری تعزیه ۲طفلان مسلم، شام غریبان و فروختن پسر شیعه در کنار دیگر تعزیه‌ها، از جنبه‌های برجسته این مراسم است.
چغچغه‌زنی در روستای انجدان اراک
انجدان یکی از روستاهای تاریخی استان مرکزی است که در ۲۸ کیلومتری جنوب شرق شهر اراک واقع است و در این روستای تاریخی در روزهای دهم و یازدهم محرم مراسمی بنام چغچغه‌زنی برگزار می‌شود.
چغچغه ابزاری چوبی و خراطی شده است که با به هم کوبیدن آنها آهنگ‌های موزون ایجاد می‌شود، این مراسم ریشه در گذشته مردم انجدان دارد و حداقل از دوره قاجار تاکنون برگزار می‌شود.
انجدان از ۲ محله بالا و پایین تشکیل شده و مردم این محله‌ها با چغچغه‌زنی به عزاداری می‌پردازند، در اجرای این آیین، معمولا یک نفر آواها و نوحه‌های محلی را سر می‌دهد و چغچغه‌زن‌ها با هماهنگی خاص با چغچغه، جواب می‌دهند.
علم‌برانی در تفرش
مراسم علم‌بران در محله فم شهر تفرش و در محلات کوچک آن یکی از آیین‌های عزاداری امام حسین (ع) است و در سه محله خلچان، ششناو و میان‌ده صاحب تکیه هستند.
در روز اول محرم مردم محل با چند علم سیاه به در خانه‌های صاحب علم رفته و با انجام نوحه و چاوشی‌خوانی او را دعوت به بیرون آوردن علم می‌کنند.
بدین ترتیب تمامی علم‌های یک تکیه از صبح تا حدود ظهر با حضور مردم محله جمع می‌شوند و در جایگاه پیش‌بینی شده خود در تکیه جای داده می‌شود، علم‌بران در تفرش دارای سبقه تاریخی است و حداقل از دوره قاجار تابه حال برگزار می‌شود.
تعزیه در تفرش
یکی دیگر از آیین‌های ماه محرم در تفرش، تعزیه خوانی است که ریشه در تاریخ کهن این خطه دارد.
در شهر و روستاهای پیرامون تفرش تکایایی ساخته شده که هر ساله و با فرا رسیدن ماه محرم در آنها، تعزیه با استقبال و اشتیاق خاصی از طرف عموم، برگزار می‌شود.
در تمامی تکیه‌های محله فم از روز اول محرم تعزیه‌های مرسوم دهه برگزار می‌شود و هر محله(ششناو، خلچان و زاغرم) جداگانه به اجرای این مراسم آیینی می‌پردازند.
تعزیه میراث ماندگار گذشتگان در تفرش است که از دوره صفویه در این شهر برگزار می‌شود و مخاطبان فروانی از جای جای ایران دارد.
تعزیه سیار در اراک
سابقه تعزیه سیار در اراک به زمان تاسیس این شهر یعنی بیش از ۲۰۰ سال قبل بازمی‌گردد که در طول ۱۱ روز اول ماه محرم در بازار سرپوشیده این شهر اجرا می‌شد.
در این آیین ۲ گروه تعزیه خوان از ۲ محله اصلی شهر وارد بازار می‌شوند و برای آنکه صدای گروه اول مزاحم گروه بعدی نشود، فاصله بین ۲ گروه را چندین پرچم و چلچراغ قرار می‌دهند.
تعزیه سیار اراک تا سال ۱۳۴۲ به طور جدی برگزار می‌شد، اما بعد از آن سال به دلیل جلوگیری از عزاداری‌های محرم و شرایط سیاسی حاکم بر کشور، اجرای آن متوقف شد و پس از پیروزی انقلاب در سال‌های ۱۳۵۹ تا ۱۳۶۱ دوباره از سرگرفته شد، اما دوباره متوقف شد و در سال‌های اخیر نیز تلاش‌هایی برای اجرای آن صورت گرفته است.
در اجرای تعزیه سیار، اول نقاره زنان و شترها وارد بازار می‌شوند، بعد از آنان گروه سینه زنان و بعد از آن شبیه خوانان وارد می‌شوند و طول بازار را طی می‌کنند.
بازار اراک به دلیل برخورداری از سقف‌های قوس‌دار قابلیت انعکاس صدا را دارد و مکان مناسبی برای اجرای تعزیه است و گفته می‌شود در گذشته این شهر دارای حسینیه و یا تکیه بزرگ نبوده و بازارحکمِ این مکان را برای مردم و عزاداران ایفا می‌کرده است.
علم گردانی روستای هزاوه اراک
علم گردانی در روستای هزاوه اراک قدمتی بیش از ۳۰۰ ساله دارد و آیین‌های سنتی و ویژه است که از روز اول تا دهم محرم برگزار می‌شود.
در این مراسم علم به تک تک خانه‌ها می‌رود و اهالی نذورات خود را به علمدار برای کمک به هیات می‌دهند و دستمالی به علم می‌بندند و کسانی که مشکل یا حاجتی دارند، دستمالی از آن را باز می‌کنند.
آیین مذهبی علم گردانی در روز عاشورا با بردن علم به تپه‌ای موسوم به «مبارک » و عزاداری و سینه زنی ادامه می‌یابد و علم در میان سوگ و ماتم، دوباره به امامزاده احمد(ع) هزاوه برگردانده می‌شود.
آیین مذهبی علم گردانی توسط هیات سادات روستای هزاوه اجرا می‌شود و شروع این رسم بیرون آوردن علم از محل نگهداری آن در امامزاده احمد(ع) هزاوه در شب اول ماه محرم است.
عزاداران هیات سادات هزاوه همگی با لباس‌های مشکی و شال‌های سبز در این آیین شرکت می‌کنند و علم عاشورا را به عنوان نماد رشادت علمدار کربلا در روز اول محرم آذین می‌کنند و در میان سینه زنان عزادار در بین محله‌های روستا به حرکت در می‌آورند.
همچنین، این علم در روزهای اول و دوم محرم در محله طره زار، پنجم و ششم محرم در محله سر آسیاب، هفتم محرم در محله‌های پایین و میان روستا و نهم محرم در محله‌های دیگر روستا به حرکت درمی‌آید و هنگام علم گردانی هزاوه توسط هیات سادات، مردم محله‌های مختلف گوسفند و گاو قربانی می‌کنند و به عزاداران این هیات نذری می‌دهند.
تعزیه در روستای وفس کمیجان
تعزیه خوانی در روستای وفس یکی از رسوم نمایشی، آیینی و مذهبی استان مرکزی است که جاذبه زیادی برای گردشگران مذهبی دارد.
تعزیه روستای وفس با برخورداری از زوایای فرهنگی و مذهبی متعدد و منحصر به فرد به شماره ۱۲۵ در فهرست آثار معنوی کشور قرار گرفته و این آیین مذهبی با پرده‌های نمایشی متعدد و ویژگی‌های نمادین، رنگ و پوشش خاص، علاوه بر داستان مصایب امام حسین(ع) در دشت کربلا، زندگی سایر معصومان را نیز روایت می‌کند و در اجرای آن از اشعاری با زبان محلی روستای وفس (زبان تاتی) استفاده می‌شود.
تعزیه‌خوانی در وفس از سابقه‌ای دیرینه برخوردار است و قدیمی‌ترین نسخه‌های تعزیه که در حال حاضر در اختیار است به حدود ۲۳۰ سال قبل بر می‌گردد.
بازیگران نقش‌های هنر آیینی تعزیه وفس در طول سال به حرفه دیگری هم اشتغال دارند اما در ایام محرم نقش‌های اولیا و اشقیا را اجرا می‌کنند.
نسخه های تعزیه وفس مربوط به « آقا خان بیگ» بوده که در خانواده او نسل به نسل گشته تا به امروز رسیده و در ایام محرم و صفر در این منطقه اجرا می‌شود.
۲ گروه تعزیه به نام ۲ محله‌ی وفس «مانداران» و « خیورگ» از گذشته‌های دور تاکنون در وفس فعالیت داشته که علاوه بر تعزیه، آیین‌های عزاداری، زنجیرزنی، سینه‌زنی و شیون در عزای امام حسین(ع) و یارانش را در میدانگاه ۲ محله مذکور اجرا می‌کنند.
مردم سایر نقاط مختلف استان مرکزی نیز در ماه محرم و به خصوص دهه اول با روشی خاص آیین‌های عزاداری حضرت سیدالشهدا(ع) را برپا می‌کنند و یاد آن امام همام و یاران باوفایش را گرامی می‌دارند.