رضا مهدوی در گفت‌وگو با خبرنگار موسیقی ایرنا درباره نقش موسیقی در بازنمایی واقعه عاشورا و سوگواری نسبت به سایر هنرها اظهارداشت: ایران در حوزه موسیقی مذهبی و آیینی، گذشته پرباری تاکنون داشته است؛ هنر موسیقی به عنوان هنر اول شناخته می‌شود و به تدریج شاهد بروز سایر هنرها از جمله هنرهای نمایشی؛ روحوضی، خیمه‌شب‌بازی، پرده‌خوانی، نقالی، تعزیه و نیز هنرهای تجسمی؛ خوشنویسی، گرافیک، نقاشی، تذهیب و سینما به عنوان هنر هفتم هستیم که به آن صنعت سینما هم اطلاق می‌شود، هر یک از هنرمندان با خلق آثاری به فرهنگ عاشورا عرض ارادت داشته‌اند.
وی گفت: همه این هنرها به گونه‌ای نیازمند موسیقی هستند اما موسیقی بی‌نیاز از دیگر عناصر و هنرهاست. علم هماهنگی، هارمونی و ریتم به صورت نهفته در دیگر هنرها وجود دارد که از موسیقی برمی‌خیزد و طبق گفته ابن سینا موسیقی شعبه‌ای از ریاضی است یعنی زمانبندی، میزانسن، ترکیب‌بندی، عروض و تمامی ریتم و ضرباهنگ‌ها از موسیقی در هنرها جلوه‌گری می‌کند.
مهدوی افزود: در بیش از یکصد سال اخیر، به واسطه ثبت و ضبط آثار، در بررسی آنها درمی‌یابیم که در تئاترها و تعزیه‌ها که شامل رَنگ، تصنیف، صحنه، پرفورمنس، شعر، مقتل، کودک‌خوان، امام خوان، اشقیاء و گونه‌های مختلف صداست، موسیقی حضور جدی دارد. تعزیه در دوران پیدایش به عنوان هنر مدرن شناخته و بنای زیرساخت هنر اُپرا در ایتالیا شد.
این کارشناس موسیقی بیان کرد: هنر تعزیه حرکتی نمادین و نمایش موسیقایی است که واقعه عاشورا و جریان تاریخی ۶۱ هجری قمری را در سرزمین نینوا روایت می‌کند، در آن نوای طبل‌ها، شیپورها و خوانش‌های نقش‌آفرینان و خوانندگان خبره در گروه‌های سنتی مختلف، جلوه‌گری می‌کند و به عنوان یک هنر تاثیرگذار و یک رسانه برتر شناخته می‌شود و موسیقی آن در گونه مذهبی به خصوص در فرهنگ عاشورایی، همچنان حرف اول را می‌زند.
مجاز نیستیم در آثار موسیقی مذهبی دست به هر ابتکاری بزنیم
مهدوی درباره وضعیت موسیقی مذهبی گفت: این گونه موسیقی بعد از انقلاب اسلامی و دوران هشت سال جنگ تحمیلی تا پایان دهه ۶۰، به خوبی مسیرش را طی می‌کند و از نیمه دوم دهه ۷۰ به بعد، به واسطه نگاه غلط در کنار توسعه فضاهای مجازی در ساحت‌های مختلف، شرایط نسبت به مباحث فرهنگی، زبان فارسی، داشته‌ها و آیین‌ها دچار تغییر می‌شود و به راحتی نمی‌توان ریشه‌ها و اصالت‌ها را دید و شنید.
وی افزود: نسل جدید فعالیت‌های خود را در حوزه موسیقی مذهبی ادامه می‌دهد و شاهد تولید آثار درخشانی در این حوزه هستیم، اما کمیت و کیفیت آنها نسبت به آثار افرادی که راه بیراهه می‌روند، ترکیب‌ها و تلفیق‌های نادرستی است که دست به آزمون و خطاهایی می‌زنند. این آزمون‌ها و خطاهای از سر مدرن‌گرایی باعث می‌شود مردم از ساحت اصلی، قدسی، معنوی و عرفانی فرهنگ عاشورا و فلسفه وجودی عزاداری‌ها دور شوند.
این استاد دانشگاه فرهنگیان و سوره تاکید کرد: مجاز نیستیم در آثار موسیقی مذهبی به واسطه اینکه جمعیت و گوش‌های بیشتری از نسل‌های نوجوان و جوان را به خود معطوف کنیم، دست به هر ابتکاری بزنیم، شاید به لحاظ فنی ابتکار باشد، اما به لحاظ محتوایی در فرهنگ روایتگری آزادگی و رشادت مکتب امام حسین (ع) خلل ایجاد می‌شود.
هنر عاشورا قداست و چارچوب دارد
مهدوی اظهارداشت: در واقعه عاشورا، امام حسین (ع) برای مقابله با ظلم، خانواده و یارانش را به میدان آورد، ۷۲ نفر از یاران امام حسین(ع) در این واقعه به شهادت رسیدند، سخن «کُلُّ یَومٍ عاشورا و کُلُّ أرضٍ کَربَلا» (همه روزها عاشورا و همه زمین‌ها کربلاست) به این معناست که عاشورا یک مناسبت ۱۰ روزه نیست، این واقعه متعلق به ۳۶۵ روز است که درس اخلاق و آزادگی به ما می‌دهد.
وی گفت: با هر هنر و حرکتی نمی‌توان واقعه عاشورا را بازگو و روایتگری کرد، چرا که این حوزه دارای قداست است و باید چارچوب‌ها رعایت شود اما متاسفانه از دهه ۸۰ به بعد، تغییراتی در حوزه موسیقی مذهبی روی می‌دهد که برخی علما هم منتقد آن هستند که نیاز به آسیب‌شناسی جدی دارد. مداحان، روضه‌خوانان، ذاکران و خوانندگان خوب است ضمن توجه به این حوزه، با تاریخ اسلام آشنایی بیشتری داشته باشند، مقاتل را جست و جو و از هر نوع موسیقی بهره نبرند.
موسیقی مذهبی نیاز به مراقبت دارد
مهدوی افزود: در کتاب «سرگذشت موسیقی ایران» اثر روح الله خالقی آمده است که استاد ابوالحسن صبا نابغه موسیقی ایران، دهه اول محرم، کلاس‌هایش را تعطیل می‌کرد و به شاگردانش می‌گفت که پای وعظ منبریان، مداحان و ذاکران اهل بیت (ع) بنشینند و سخنان آنان را بشنوند و ملودی‌هایشان را اخذ کنند و از آنها به نفع موسیقی دستگاهی و ملی ایران، ساخت آهنگ، ترانه و تصنیف بهره ببرند اما اکنون این روند برعکس شده است، مداحان به موسیقی‌هایی که عموما ناصواب هستند، گوش می‌سپارند و یک شعر، منقبت و روضه خوب را پای این‌گونه موسیقی‌ها می‌گذارند که سنخیتی با فرهنگ عاشورا ندارند و این بخش دچار خدشه می‌شود، موسیقی مذهبی نیاز به مراقبت هر چه بیشتر دارد.
این پژوهشگر موسیقی با اشاره به تولید آثار موسیقایی مذهبی و محرم در طول تاریخ موسیقی کشور اظهارداشت: قبل از انقلاب اسلامی هنرمندان و نمونه‌های خیلی خوب همچون سیدجواد ذبیحی در حوزه موسیقی مذهبی فعالیت می‌کردند، ذبیحی شاهکار و نابغه‌ای در مناجات‌خوانی بود و آثار او نه فقط دهه اول محرم بلکه همیشه از رادیو پخش می‌شد.
مهدوی گفت: بعد از انقلاب اسلامی، در دهه ۶۰، صدها ساعت آثار موسیقی مذهبی مرتبط با فرهنگ شهادت، عاشورا و سرزمین کربلا تولید شد و آثار متعددی در دوران دفاع مقدس، برای تهییج رزمندگان از رادیو و تلویزیون پخش می‌شد.
پخش نشدن آثار خوب موسیقی مذهبی از رسانه‌ها
این مدرس و نوازنده سنتور افزود: در دهه‌های ۶۰ و ۷۰، آثار درخشانی همچون «نی نوا» حسین علیزاده، «خسوف (روایت موسیقایی عاشورا)» محمدسعید شریفیان، «وداع» آهنگسازی سیدمحمد میرزمانی و خوانندگی سیدحسام‌الدین سراج منتشر شد، در دوره ۱۰ ساله مدیریت مرکز موسیقی حوزه هنری، ۲۰ ساعت آثار مختلفی در حوزه موسیقی مذهبی و عاشورایی همچون «عطش و آتش» به آهنگسازی سیدمحمد میرزمانی و خوانندگی صادق آهنگران، «هفتاد و دو» به آهنگسازی رسول رسولی و خوانندگی مرتضی حیدری آل کثیر و مهدی المومن به زبان‌های فارسی و عربی و «ذبح نور» با آهنگسازی و خوانندگی سیدعبدالرضا موسوی طبری با بهره‌مندی از موسیقی نواحی منتشر کردیم.
مهدوی بیان کرد: همچنین آلبوم‌های موسیقی «قصه کربلا» با آهنگسازی قاسم مطهری و داوود ورزیده و خوانندگی قاسم مطهری، «شعار شیعه» با آهنگسازی امید فتح اللهی و خوانندگی حامد رضوانفر و رضا رفیعی، «خونین دلان» با بازخوانی نوحه‌های حسین بابای مشگین به خوانندگی عباس و فرهاد کیاماری، «ماه نی» با آهنگسازی حمیدرضا صدری و خوانندگی امیرحسین مدرس، «سر به نی» با آهنگسازی شهرام صالحی و خوانندگی حسین علیشاپور و علیرضا فتحی پور و «خروش بحر» با آهنگسازی فردین کریم خاوری و خوانندگی علیرضا افتخاری از دیگر آثار منتشر شده در دوره مدیریت مرکز موسیقی حوزه هنری هستند.
وی اظهارداشت: با این وجود، آثار خوب و منزهی در حوزه موسیقی مذهبی به صورت عمومی از رسانه‌ها، رادیو و تلویزیون پخش نمی‌شوند و این آثار در حد لوح فشرده با ۱۰ هزار تیراژ باقی می‌مانند و به ندرت در قالب ارکستر اجرا می‌شوند تا عموم مردم بتوانند از آنها بهره‌مند شوند، برنامه‌گذاران و تهیه‌کنندگان باید خوش سلیقگی نشان بدهند و این آثار را از آرشیوها استخراج و در کنار دیگر آثاری که ارایه می‌شوند، در رسانه‌ها پخش کنند تا شاهد ارتقای سطح شنیداری در موسیقی مذهبی باشیم.
تغییر ذائقه مخاطبان برای بهره‌مندی از موسیقی مذهبی
این منتقد هنری درباره تغییر سلیقه و ذائقه مخاطبان برای بهره‌مندی از موسیقی مذهبی اظهارداشت: باید این سوال را مطرح کرد که سلیقه مخاطبان را کجا و چه کسانی تغییر دادند؟، نمی‌توان مقابل انتخاب مخاطبان ایستاد، آنان باید انتخاب کنند اما وقتی رادیو و تلویزیون نمونه‌های خوب از موسیقی مذهبی را پخش نمی‌کنند، مخاطبان نمونه‌های خوبی را نمی‌شنوند، به طبع فکر می‌کنند این آثار، تنها آثار در حوزه موسیقی مذهبی هستند، به آنها معطوف می‌شوند، چنین آثاری را مجاز می‌پندارند و در نهایت گوش مخاطبان به نمونه‌های سطح پایین و متوسط به پایین عادت می‌کند.
مهدوی گفت: اگر رادیو و تلویزیون نمونه‌های خوب و ناب را پخش بکند، گوش مخاطبان هم به نمونه‌های خوب با کلام و بی‌کلام، عادت می‌کند چرا اثر «نی نوا» حسین علیزاده پس از ۴۵ سال، همچنان شنیدنی است؟ به این دلیل که در مناسبت‌های مختلف از آن بهره‌برداری کردند، مردم آن را پذیرفتند و دنبال کلام هم خیلی نیستند.
وی افزود: شایسته است مسئولان بالادستی، مدیران فرهنگی و صدا و سیما در حال حاضر برای اصلاح و بازنگری رویکردها اقدام کنند، همان گونه که اتفاق‌های ناگواری برای زبان فارسی پیش آمده است و رسانه ملی سعی می‌کند برای پاسداشت زبان فارسی سخنان غیرفارسی مدیران، وزرا و کارگزاران را در برنامه خبری بیان کند و لغات فارسی مناسبی را جایگزین آنها کند؛ چرا که زبان زیبایی داریم که باید آن را حفظ کنیم و گرنه زبانمان از دست می‌رود و دچار چندفرهنگی و چندزبانی می‌شویم، این روند در حوزه موسیقی مذهبی نیز باید رخ دهد.
این پژوهشگر موسیقی خاطرنشان کرد: اگر رسانه ملی تصمیم بگیرد که نمونه‌های نامناسب موسیقی مذهبی را کنار بگذارد و نمونه‌های خوب را در این حوزه پخش بکند، مردم به تدریج به این آثار عادت می‌کنند، این بحث روانشناسی و علمی است، چشم آن چیزی را که بیشتر می‌بیند، می‌پذیرد و گوش دل و گوش سَر هم هر آنچه را که می‌شنود، بیشتر برایش مانوس‌تر است و به دنبالش می‌گردد.