تجربه بسیاری از کشورها نشان می‌دهد کسب و کارهای خانگی راهکار مناسبی برای کاهش نرخ بیکاری و فراهم آوردن زمینه اشتغال زنان و جوانان به حساب می‌آید. بنابراین در شرایطی که کشور دچار مشکل بیکاری جوانان و زنان است و از طرفی اشتغال در بخش‌های دولتی و خصوصی با هزینه و سرمایه‌های به نسبت گزافی همراه است، توسعه مشاغل خانگی فرصتی مناسب برای اجرای سیاست‌های اشتغال و کارآفرینی با ریسک و هزینه‌های بسیار پایین است.
در این باره آمار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در سال (۱۴۰۱) حاکی از این است که طی سال‌های ۹۶-۱۳۹۲ حدود ۷۵۶ هزار نفر در کشور جهت راه‌اندازی کسب و کارهای خانگی اقدام کرده‌اند که از این تعداد برای حدود ۳۱۴ هزار نفر مجوز صادر شده است. همچنین در تازه‌ترین آمار «آزیتا همتیان» رئیس پیشین دبیرخانه ستاد فرماندهی حمایت از مشاغل خانگی وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی از ایجاد ۱۶۰ هزار کسب و کارهای خانگی در دولت سیزدهم خبر داده بود.
طی سال‌های ۹۶-۱۳۹۲ حدود ۷۵۶ هزار نفر در کشور جهت راه‌اندازی کسب و کارهای خانگی اقدام کرده‌اند که از این تعداد برای حدود ۳۱۴ هزار نفر مجوز صادر شده است همچنین بر اساس آمار موجود در کشور، ۸۰ درصد دریافت‌کنندگان تسهیلات از بانوان و ۲۰ درصد از مردان بودند. گفتنی است اقتصاد برخی از کشورها از جمله تایوان تا ۸۰ درصد درآمدشان وابسته به کسب و کارهای خانگی است ولی در ایران براساس برآوردهای به عمل آمده رقمی بین ۱۰ تا ۱۵ درصد از تولید ناخالص داخلی در کشور به فعالیت در حوزه کسب و کارهای خرد و مشاغل خانگی اختصاص دارد. از این مفدار سهم کسب وکارهای خانگی حدود ۳۰ درصد از کل کسب و کارهای خرد در کشور است.
با این حال، با وجود مزایای توسعه کسب و کارهای خانگی و نقش عمده‌ای که می‌توانند در توسعه اشتغال و کارآفرینی ایفا نمایند، بروز موانع متعدد سبب شده تا کسب و کارهای خانگی به طور مناسب توسعه نیابند. ببه طوری که در این باره «زهره جعفری» ️مدیرکل سابق دفتر امور بانوان و خانواده استانداری تهران در گفت و گویی با ایرنا گفته بود: از عمده مشکلات که در راستای معیشت و کسب و کارهای خانگی هست، فقدان سکوی فروش مناسب و محلی برای عرضه تولیدات خانگی کارآفرینان است که در این راستا تلاش شده به شکل‌های مختلف ظرفیت عرضه مستقیم تولیدات خانگی برای کارآفرینان فراهم شود.
در این باره رضا موحدی و مهرداد پویا در مطالعه‌ای تحت عنوان «موانع و راهکارهای توسعه مشاغل خانگی زنان» سعی کرده‌اند برخی از موانع موجود در این زمینه را از طریق یک مطالعه کیفی واکاوی کرده و راهکارهای مناسب در این زمینه را ارائه نماید که در ذیل مختصری از آن را می‌خوانید:
موانع روانشناختی- خانوادگی
فقدان روحیه کار تیمی و گروهی، فقدان توانایی در برقراری ارتباط با سایر زنان، نبود توانایی‌های مورد نیاز برای شروع کار، تمایل نداشتن به ایجاد تحول در دانسته‌های شخصی برای شروع کار، اعتماد به نفس پایین و نبود خودباوری فرد از جمله عوامل روانشناختی در این زمینه هستند.
همچنین نگرش منفی خانواده به کار کردن دختران و زنان ، سخت‌گیری در انتخاب کار زنان و دختران خانواده و اعمال محدودیت‌هایی در این باره، استقبال نکردن همسران و مردان خانواده از تداوم کار زنان، زیاد بودن فعالیت‌های بچه‌داری، زیاد بودن فعالیت‌های مدیریت منزل و نداشتن وقت آزاد برای انتخاب کار از جمله موانع روانشناختی و خانوادگی در این زمینه هستند.
موانع فرهنگی
توانا نبودن نهادهای مرتبط در شناسایی دقیق زنان خود سرپرست یا بدسرپرست، نبود همکاری زنان و دختران نیازمند به نهادهای مرتبط، تصورات منفی در مورد همکاری با نهادهای مرتبط، وجود نگاه‌های ترحم آمیز جامعه به زنان و دختران، انعطاف ناپذیری زنان در برخی مشاغل، دستمزدهای بسیار اندک برای زنان در شرایط برابر با آقایان و نبود تفکر جمعی در جامعه از جمله موانع فرهنگی در این زمینه هستند.
موانع مالی و آموزشی
همکاری ناتمام برخی نهادهای مرتبط برای ایجاد مشاغل مورد نیاز زنان خود سرپرست یا بدسرپرست، تامین نکردن هزینه‌های مورد نیاز برای ایجاد شغل جدید، گران بودن وسایل و ادوات مورد نیاز برای ایجاد یک کار جدید، نبود برنامه حمایتی دولت در مراحل بعد از راه‌اندازی مشاغل خانگی از جمله موانع مالی در این زمینه هستند.
همچنین مناسب نبودن زمان برگزاری کلاس‌ها، دور بودن مکان برگزاری کلاس‌های آموزشی، طولانی بودن زمان برگزاری کلاس‌های آموزشی، نیازسنجی نکردن برای یاددهی مهارت‌های مورد نیاز جامعه مخاطب از دیگر موانع آموزشی موجود در این زمینه هستند.
راهکارها
راهکار فرهنگ‌سازی و توانمندسازی
باید ابتدا در راستای کاهش و یا حذف موانع، راهکارهایی ارائه داد که در این مقوله توانمندسازی و فرهنگ سازی برای اشتغال زنان مهمترین راهکار بودند. توانمندسازی از جایی آغاز می‌شود که بی‌قدرت‌ترین انسان‌ها مانند افراد فقیر و زنان جای دارند و باعث می‌شود آنها از بیرون فرآیند توسعه به درون آن آورده شوند.
توانمندسازی از جایی آغاز می‌شود که بی‌قدرت‌ترین اشخاص مانند افراد فقیر و زنان جای دارند و سبب می‌شود آنها از بیرون فرایند توسعه به درون آن آورده شوندرویکرد توانمندسازی زنان برخاسته از طرح موضوعاتی همچون توسعه انسانی و عدالت جنسیتی است و از طریق مفاهیمی نظیر انتخاب، قدرت کنترل بر زندگی خود و منابع، توانایی تصمیم‌گیری و دارا بودن مهارت‌های زندگی تبیین و تعریف می‌شود.
حمایت‌های مالی
ترغیب زنان برای تشکیل گروه‌های محلی و جمع آوری سرمایه کار با وام خانگی، ارائه مشاوره برای نحوه هزینه کرد وام‌های افراد تحت پوشش، افزایش لینک‌های ارتباطی با نهادهای مرتبط، استفاده از ظرفیت‌های محله برای ایجاد اشتغال، استفاده از امکانات محله برای کارگاه و مکان‌های مورد نیاز شغل جدید از جمله راهکارها در این زمینه هستند.
حمایت‌های آموزشی
برگزاری کلاس‌ها در زمان‌های مناسب و با مربی ماهر، ظرفیت سنجی زنان برای یاددهی مهارت‌های مورد نیاز، نظارت بر آموزش‌های ارائه شده، برگزاری کلاس‌ها بدون محدودیت سنی و با مشوق‌های خاص از جمله راهکارهای موثر در این زمینه هستند.
جمع‌بندی
یکی از موضوعات اساسی در زمینه توسعه، میزان بهره‌گیری درست و منطقی از توانایی‌ها و استعدادهای نیروی انسانی هر جامعه است. بر این اساس، شغل یا اشتغال یکی از موضوعات مورد توجه علوم اجتماعی، مباحث زیادی را به خود اختصاص داده است. نقش اشتغال در پویایی زندگی انسان انکارناپذیر است و می‌توان آن را کانون ارتباطات انسانی و اجتماعی تلقی نمود.
در جهت این پویایی بی‌تردید، زنان به عنوان نیمی از جامعه، تاثیر مستقیمی در توسعه جامعه دارند زیرا هدف هر جامعه‌ای به حداکثر رساندن رفاه اجتماعی است و رفاه اجتماعی تابعی از درآمد سرانه؛ توزیع عادلانه درآمد، بهبود سطح امکانات آموزشی، بهداشتی، رفاهی و میزان مشارکت اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی مردان و زنان است.
بنابراین لازم است موانع اشتغال زنان به ویژه برای زنان بدسرپرست و خودسرپرست که از آسیب‌پذیرترین اقشار هستند، رفع شود. این امر از طریق تقویت اعتماد به نفس و بسترسازی برای نفی زن ستیزی زنان از سوی مردان خانواده و جامعه شروع شود و سپس به سمت امور اقتصادی و فراهم نمودن امکانات برای تهیه شغل گام برداشته شود.
منبع:
رضا موحدی و مهرداد پویا، موانع و راهکارهای توسعه مشاغل خانگی زنان، مجله آموزش و مدیریت کارآفرینی، دوره ۲، شماره ۱، سال ۱۴۰۲