به گزارش ایرنا، فواید شیر مادر موجب شده تا از آن به عنوان طلای سفید یاد شود، این گوهر باارزش نه تنها برای سلامت جسمی مادر و نوزاد که بر سلامت روحی مادر نیز تاثیر به‌سزایی دارد تا جایی که به گفته کارشناسان، شیردهی و ایجاد پیوند عمیق مادرانه، التیام‌بخش افسردگی پس از زایمان است.
با وجود آثار مثبت تغذیه نوزاد با شیر مادر، رواج باورهای غلط و نادرست موجب شده تا شیر مصنوعی جایگزین شیر مادر به عنوان اکسیر سلامتی شود.
حمایت نشدن از سوی دوستان، خانواده و جامعه، دانش ناکافی مادران، شیوه‌های نادرست در زایشگاه‌ها، نگرش فرهنگی جامعه و اشتغال مادران از جمله دلایلی است که تمایل برخی مادران به شیردهی را کاهش داده و آنان را به استفاده از شیرخشک برای تغذیه نوزاد ترغیب کرده است.
گرچه قانون ترویج تغذیه با شیر مادر در سال ۱۳۷۴ و قانون حمایت از خانواده و جوانی جمعیت در سال ۱۴۰۰ تصویب شد و به دنبال تصویب این قوانین مرخصی زایمان، وجود اتاق شیردهی در محل کار، راه‌اندازی مهدکودک در جوار محل کار، مرخصی ساعتی شیردهی، امنیت شغلی پس از شروع به کار مجدد و دوره شیردهی تاکید شده و همه سازمان‌ها، ادارات و ارگان‌ها ملزم به اجرای آن شدند اما هنوز بسیاری از مادران از جمله مادران شاغل از عواید این قوانین بهره‌مند نشدند.
خبرنگار ایرنا به مناسبت فرا رسیدن هفته جهانی تغذیه با شیر مادر با دکتر عزیزه قرنجیک، پزشک عمومی و کارشناس نوزادان و کودکان معاونت بهداشتی دانشگاه علوم پزشکی گلستان گفت‌وگو کرده است.
مزایای تغذیه با شیر مادر برای نوزاد و شیرخوار چیست؟
قرنجیک: آغوز یا شیر روزهای اول پس از زایمان که غلیظ و زرد رنگ است بسیار مغذی و سرشار از مواد مفید ایمنی‌بخش برای کودک بوده و اولین واکسن برای حفاظت از بیماری‌های عفونی محسوب می‌شود، همچنین تمام نیازهای تغذیه‌ای کودک را در روزهای اول تولد برطرف می‌کند.
شیر مادر حاوی انواع سلول‌های زنده و عوامل مهم ضد میکروبی است که شیرخوار را در برابر عفونت‌های تنفسی، اسهال، عفونت گوش میانی، بیماری‌های آلرژیک (حساسیت‌ها) و چاقی محافظت می‌کند.
پروتئین شیر مادر نسبت به پروتئین شیر گاو بهتر و راحت‌تر هضم شده و برای شیرخوار مناسب‌تر است، از سویی دیگر جذب کلسیم، آهن و روی شیر مادر بیشتر از شیر گاو است.
تغذیه با شیر مادر سبب ارتقاء ارتباط عاطفی بین مادر و شیرخوار می‌شود.
ترکیب شیر مادر مطابق با سن شیرخوار تغییر می‌کند این تغییرات از شروع تا پایان هر وعده تغذیه با شیر مادر بین دفعات مختلف شیردهی در طول روز نیز وجود دارد.
کودکانی که با شیر مادر تغذیه می‌شوند، تکامل شخصیتی و اجتماعی بهتری دارند و در دوران بلوغ از امنیت روانی بیشتر و ضریب هوشی بالاتری برخوردار خواهند بود.
تغذیه نوزاد با شیر مادر چه مزایایی برای مادر دارد؟
قرنجیک: با شیر دادن مادر، رحم زودتر به حالت طبیعی برمی‌گردد و احتمال خونریزی پس از زایمان و کم‌خونی مادر کاهش پیدا می‌کند.
مادرانی که به نوزادشان شیر می‌دهند چون از چربی ذخیره شده دوران بارداری برای تولید شیر استفاده می‌کنند زودتر وزن اضافی خود را از دست می‌دهند.
با شیردهی مادر احتمال ابتلا به کم‌خونی، سرطان پستان، سرطان تخمدان، پوکی استخوان در سنین قبل از یائسگی کمتر شده و همچنین استرس و اضطراب و خشونت را در مادر کاهش می‌دهد.
ترشح هورمون‌های مرتبط با شیردهی (پرولاکتین و اکسی‌توسین) باعث افزایش صبر و تحمل مادر شده و سختی‌های ناشی از فرزندپروری را در ماه‌های اول تولد آسان‌تر می‌کند.
تغذیه با شیرمصنوعی (شیرخشک) چه نکات منفی برای شیرخوار دارد؟
قرنجیک: شیر مصنوعی فاقد فاکتورهای ایمنی‌زا و سلول‌های زنده است و شیرخوارانی که با شیر مصنوعی تغذیه می‌شوند در معرض ابتلا به بیماری‌های تنفسی و گوارشی (اسهال و استفراغ، دل دردهای قولنجی و جمع شدن گاز) عفونت ادراری، عفونت گوش، مننژیت، اگزما و آسم قرار دارند.
با مصرف شیر مصنوعی احتمال ابتلا به چاقی، بیماری‌های قلبی و عروقی و بیماری قند در بزرگسالی بیشتر می‌شود.
ترکیب شیر مصنوعی یکسان است و همانند شیر مادر در هر وعده و با رشد شیرخوار بر حسب نیازهای او تغییر نمی‌کند.
شیر مصنوعی به سهولت در هنگام تهیه آلوده می‌شود و یا اگر سریع مصرف نشود فاسد می‌شود و احتمال عفونت‌های گوارشی و اسهال را افزایش می‌دهد.
از طرفی در تغذیه با شیر خشک، مادر و شیرخوار از فواید جسمی و روانی شیردهی محروم می‌شوند.
طرز تهیه نادرست شیر مصنوعی یعنی رقیق یا غلیظ درست کردن، شیرخوار را با دریافت ناکافی یا زیاد مواد مغذی و در نتیجه کاهش رشد، گرسنگی، بی‌قراری وسوءتغذیه مواجه می‌کند.
از نظر اقتصادی باعث تحمیل هزینه اضافی به خانواده می‌شود. در حالی‌که می‌توان این هزینه را صرف خرید مواد مغذی برای مادر شیرده کرد.
بر اساس تعداد دفعاتی که شیرخوار از شیر مصنوعی تغذیه می‌شود، به همان اندازه از شیر مادر محروم شده و منجر به کاهش شیر مادر خواهد شد.
شاخص تغذیه انحصاری با شیر مادر تا ۶ ماهگی در استان گلستان چگونه است؟
قرنجیک: یکی از شاخص‌های مهم، تغذیه انحصاری با شیر مادر است. یعنی دادن فقط شیر مادر از لحظه تولد تا پایان ۶ ماهگی، که این تغذیه انحصاری با شیر مادر تمام نیازهای غذایی شیرخوار را تأمین می‌کند و احتیاج به دادن آب، آب قند، شیر مصنوعی، جوشانده‌ها وسایر مایعات ندارد. مصرف مکمل‌های ویتامین و آهن و در صورت لزوم دادن دارو به شیرخوار با نظر کارشناس بهداشتی یا تجویز پزشک اشکالی ندارد. شاخص تغذیه انحصاری با شیر مادر تا ۶ ماهگی در استان گلستان حدود ۶۷.۵ درصد است یعنی ۶۷.۵ درصد از کودکان استان دارای تغذیه انحصاری با شیر مادر تا ۶ ماهگی هستند.
حدود پنج درصد از کودکان زیر یک سال استان شیر مصنوعی یارانه‌ای دریافت می‌کنند و حدود ۱۵ درصد از کودکان زیر یک سال شیر مصنوعی غیر یارانه‌ای از بخش خصوصی دریافت می‌کنند.
آیا گلستان بانک شیر دارد؟
قرنجیک: فعلا در گلستان بانک شیر نداریم. برای راه‌اندازی بانک شیر لازم است استانداردهای ابلاغ شده از جمله فضای فیزیکی موردنیاز در یک بیمارستان دارای بخش نوزادان و بخش مراقبت ویژه نوزادان و تجهیزات مورد نیاز از جمله دستگاه‌های پاستوریزه کردن شیر و یخچال فریزکننده شیر و ظروف ذخیره‌سازی، نیروی انسانی آموزش دیده و در نهایت فراهم کردن بستر مناسب برای تشویق مادران برای اهدای شیر مادر به بانک شیر فراهم باشد.
در مرحله اول در استان فضای فیزیکی استاندارد فراهم نبوده ولی از طریق طرح موضوع در کمیته‌های مربوطه در دست پیگیری و اقدام است.
بانک شیر چه مزایایی دارد؟
قرنجیک: منافع تغذیه با شیر مادر و شیر اهدایی مادران در ارائه تغذیه مناسب و محافظت ایمنی نوزادان شناخته شده است.
این موضوع در نوزادان نارس و نوزادان بستری از اهمیت بیشتری برخوردار است.
از نظر علمی توصیه می‌شود نوزادان نارس متولد شده با شیر مادرشان و اگر در دسترس نبود با شیر اهدایی مادران که پاستوریزه شده باشد تغذیه شوند.
نوزادان زیادی وجود دارند که از شیر مادرشان محروم می‌شوند نظیر مرگ مادر، بستری مادر به علت بیماری. نوزادان به ویژه نوزادان نارس متولد شده به دلیل اینکه روزهای اول پس از زایمان قادر به تغذیه مستقیم از پستان مادر نیستند، تولید شیر مادر کم می‌شود و نوزاد نیاز به تغذیه مکمل پیدا می‌کند که اولین انتخاب شیر دوشیده خود مادر و اگر میسر نشد شیر اهدایی بانک شیر مادران است و شیر مصنوعی انتخاب آخر است. تغذیه با شیر مادر در نوزادان نارس و بستری روند بهبودی را تسریع کرده و منجر به ترخیص زودتر از بیمارستان شده و این خود منجر به تحمیل هزینه کمتر به خانواده و حوزه درمان خواهد شد.
توصیه‌های لازم برای استفاده ترکیبی از شیر مادر و شیر مصنوعی چیست؟
قرنجیک: تأکید می‌شود شیر مصنوعی خودسرانه شروع نشود و ابتدا راهکارهای لازم برای تغذیه نوزاد با شیر مادر اقدام شود.
باید ابتدا یک فرد آموزش دیده و مشاور شیردهی، مادر و نوزاد را ببیند و در صورت لزوم به پزشک ارجاع شود. در نهایت اگر بنا به دلایلی مجبور به استفاده از شیر خشک شویم بهتر است در هر وعده ابتدا شیر مادر داده شود و دفعات تغذیه با شیر مصنوعی بعد از تغذیه با شیر مادر باشد، همچنین روش تهیه شیر خشک با رعایت بهداشت کامل صورت بگیرد.
در روزهای اول اگر ملزم به استفاده از شیر خشک شدیم لازم است شیر خشک با توجه به شرایط نوزاد با کمک ابزارهایی نظیر سرنگ یا قطره چکان، فنجان شیردهی و غیره داده شود، بهتر است از بطری شیر و سرشیشه استفاده نشود زیرا استفاده از بطری منجر به امتناع شیرخوار از گرفتن پستان مادر می‌شود.
لازم است با برطرف شدن مشکل شیرخوار به تدریج تعداد وعده‌های شیر خشک کم و شیر مادر جایگزین شود چراکه تولید شیر مادر، وابسته به میزان و دفعات شیردهی است.
مادرانی که شیر کافی ندارند آیا باید از تغذیه نوزاد خود با شیر خشک پرهیز کنند؟
قرنجیک: ابتدا لازم است کافی نبودن شیر مادر توسط فرد آگاه (ترجیحا نیروی بهداشتی یا درمانی به عنوان مشاور شیردهی آموزش دیده) تأیید و علائم کفایت شیر مادر ارزیابی شود که مهم‌ترین مورد وزن گرفتن شیرخوار است (وزن شیرخوار در۶ ماه اول تولد هر هفته به میزان ۱۰۰ الی ۲۰۰ گرم افزایش پیدا می‌کند.
مورد دوم وضعیت دفع ادرار (از روز چهارم تولد نوزاد تعداد ۶ کهنه مرطوب یا بیشتر در ۲۴ ساعت با ادرار کمرنگ دارد) سوم وضعیت اجابت مزاج (شیرخوار سه تا هشت بار اجابت مزاج در ۲۴ ساعت دارد ( بعد از یک ماهگی ممکن است این دفعات کاهش یابد ). چهارم وضع عمومی شیرخوار (شیرخوار هوشیاری، پوست شاداب و قدرت عضلانی مناسب دارد.)
بسیاری از موارد کم بودن شیر مادر بدلیل صحیح نبودن نحوه شیردهی است که با دادن مشاوره صحیح و راهنمایی کاربردی مادر می‌تواند برطرف شود و مهم‌ترین اقدام، راه‌های افزایش شیر مادر است.
مادران شیرده برای افزایش شیر چه کنند؟
قرنجیک: تماس پوست با پوست مادر و نوزاد و شروع تغذیه با شیر مادر بلافاصله پس از زایمان، اطمینان از نحوه صحیح شیردهی (قلب شیردهی موفق)، مکیدن مکرر و شیردهی بر اساس میل و تقاضای کودک به خصوص شیردهی شبانه حداقل هشت تا ۱۲ بار در شبانه‌روز، خواب و استراحت کافی مادر، حذف بطری و بجای آن توصیه با فنجان کوچک، لوله کمک شیردهی یا قاشق برای دریافت شیرکمکی (ترجیحا شیردوشیده شده مادر)، نگرفتن رژیم لاغری و مصرف غذاهای مغذی توسط مادربه دفعات بیشتر و استفاده از آب و سایر نوشیدنی‌ها در حد رفع تشنگی، شیردهی از هر دو پستان و رعایت تغذیه انحصاری با شیر مادر تا پایان ۶ ماهگی، استفاده نکردن از دخانیات، قرص‌های پیشگیری از بارداری ترکیبی، درمان بیماری‌هایی مانند دیابت، هیپوتیروییدی و آنمی در صورت ابتلای مادر، به تأخیر انداختن درمان‌های جراحی برای مادر تا زمان از شیر گرفتن شیرخوار در صورت امکان از جمله راهکارهایی است که موجب افزایش شیر مادران شیرده می‌شود.
در نهایت در صورت تأیید کم بودن شیر مادر و وزن نگرفتن شیرخوار، شیر خشک برای شیرخوار شروع می‌شود.
چه نوزادانی از شیر مادر محروم هستند؟
قرنجیک: نوزادانی که مادرشان فوت شده، نوزادانی که والدین از هم جدا شده‌اند و نوزاد همراه پدر است، نوزادانی که به فرزند خواندگی پذیرفته شده‌اند، نوزادی که از طریق رحم اجاره‌ای متولد شده است.
نوزادانی که مادرشان بیماری صعب العلاج و شدید نظیر بدخیمی، بیماری‌های اتو ایمون و بیماری‌های کلیوی و قلبی شدید دارد.
نوزادانی که مادرشان مجبور به استفاده از داروهای خاص نظیر شیمی درمانی، داروهای آنتی متابولیت (متوتروکسات، هیدروکسی اوره و غیره و یا مادر معتاد به مواد مخدر تزریقی نظیر کوکائین و هروئین باشد.
همچنین برخی از بیماری‌های عفونی مادر ممکن است نیاز به قطع موقت شیر مادر داشته باشند.
در برخی بیماری‌های متابولیک نوزاد نظیر گالاکتوزومی که نوزاد قادر به تجزیه قند گالاکتوز موجود در شیر نیست استفاده از شیر خشک توصیه می‌شود.
در نهایت نوزادان مادرانی که به دلایل مختلف شیر خشک را خودسرانه شروع می‌کنند و با شروع شیر خشک، کم کم شیرخوار از گرفتن سینه مادر امتناع کرده و شیر مصنوعی خوار شده و از شیر مادر محروم می‌شوند.
به گزارش ایرنا، همه ساله دهم تا شانزدهم مرداد ماه به عنوان هفته جهانی تغذیه با شیر مادر نامگذاری شده و در این هفته برنامه‌های متنوعی برای ترویج فرهنگ تغذیه نوزاد با شیر مادر اجرا می‌شود.
شعار امسال هفته جهانی تغذیه با شیر مادر، «حمایت همه‌جانبه ترویج تغذیه با شیر مادر برای همه» است.