طی چند دهه‌ای که در بخش‌های گوناگون صنف نشر مشغول کار بودم، همیشه در معرض این پرسش‌های پرتکرار بوده‌ام، «برای چاپ کتابمان چه کارهای باید کنیم؟ چه معیارهای برای انتخاب یک ناشر وجود دارد؟ چاپ کتاب چقدر هزینه و سود دارد؟» لذا بر آن شدم یکبار پاسخ این پرسش‌ها را مدون و در یک مقاله جمع‌بندی کنم.
قطعا هدف هر مولف و مترجمی از ورود به بازار نشر، چاپ کتابش در تیراژی هر چه بالاتر و به تبع آن توزیع مناسب و همزمان آن در سطح بازار فیزیکی و مجازی است. پس هر مولف و مترجمی برای بهتر دیده شدن کتابش باید نکات ذیل را برای انتخاب ناشر طرف قراردادش مد نظر داشته باشد.
نسبت تخصص ناشر و موضوع کتاب
تا چند دهه قبل که محتواسازیی شتاب امروز را نداشت ناشر-کتاب‌فروشان آن زمان، تمام مراحل تولید و توزیع انواع کتاب‌ها را به تنهایی به عهده داشتند، اما در دنیای مدرن امروزی نقش ها این صنف مرز مشخص تری پیدا کرده اند و باعث شده ناشران، مراکز پخش و سپس کتاب فروشان با توجه به رده های سنی گوناگون و موضوعات مختلف، علایق و سطح تسلط خود، بر روی چند رسته خاص بیشتر از سایر رسته ها متمرکز شوند.
اگر بهترین کتاب کودک را به بهترین ناشر حقوقی بسپارید، به موفقیت یک کتاب معمولی که ناشر تخصصی چاپ کرده دست پیدا نمی‌کند
با تخصصی شدن ناشران کم‌کم مراکز پخش هم تخصص پیدا کردند و در آخر زنجیره توزیع کتاب، کتاب فروشان هم گاهی در چند موضوع خاص بیشتر از سایر موضوعات تخصص پیدا کردند، بنابراین زنجیره های مختلف و تخصصی در صنف نشر شکل گرفت که شاید از لحاظ فیزیکی کالایی که عرضه می‌کنند جملگی کتاب است، ولی از لحاظ محتوایی کاملا از هم جدا هستند و هیچ شناخت و تداخلی با هم ندارند. تا جایی که در یک ساختمان که چند نشر مختلف در حال فعالیت هستند هر یک با گروهی از مولفان، مراکز پخش و کتاب فروشان در تعامل هستند که گاهی هیچ فصل مشترکی بین مخاطبانش نیست!
حال برای مثال اگر شما بهترین کتاب کودک را به بهترین ناشر حقوقی بسپارید، هر چقدر هم ناشر با روابطی که دارد تلاش کند بعضا به موفقیت یک کتاب معمولی که ناشر معمولی ولی تخصصی چاپ کرده دست پیدا نمی‌کند.
توان مالی ناشر
سرمایه آزاد ناشر عامل تاثیر گذاری در افزایش فروش کتاب است، بنا به دلایل متعدد گاهی ناشران بزرگ چنان دچار کاهش سرمایه نقدی می‌شوند که صفی از کتب در انتظار چاپ شکل می‌گیرد، حتی ممکن است کتاب های موفق زیادی در این صف قرار بگیرد ولی ناشر عملا توانای مالی چاپ و عرضه همزمان آنها را نداشته باشد.
در این بین می‌توان ناشر نوپایی را جست که برعکس ناشر قبلی سرمایه آزاد زیادی دارد و خیلی خوب می‌تواند خلا به وجود آمده در بازار را پوشش بدهد.
تعامل ناشر با توزیع کنندگان
رسته های مختلف نشر تفاوت های زیادی باهم دارند، برای مثال نحوه قیمت گذاری پشت جلد کتاب، میزان حق تالیف رایج، نوع چاپ، کاغذ و صحافی کتاب، میزان تخفیف و مدت تسویه در نظر گرفته شده برای مراکز پخش و ... در رسته های گوناگون کاملا باهم متفاوت هستند.
هرچه مدت‌زمان تسویه بیشتر باشد مراکز پخش بیشتری تمایل به توزیع کتب ناشر پیدا می‌کنند
اگر ناشری نتواند با در نظر گرفتن شرایط حاکم بر هر رسته تخصصی، کتابی تولید کند قاعدتا در توزیع مطلوب آن دچار چالش جدی می‌شود.
هر چه مدت زمان تسویه و تخفیف ارائه شده بیشتر باشد مراکز پخش بیشتری تمایل به توزیع کتب ناشر پیدا می‌کنند و توزیع بهتری شکل می‌گیرد، اما اگر ناشر به هر دلیل (حتی موجه) قادر به ارائه این امتیارت نباشد سطح تعامل کمتری با بازار خواهد داشت که منجر به کاهش تیراژ خواهد شد.
در مجموع تعداد مراکز پخشی که با ناشر در تعامل فعال هستند معیار مهمی در توزیع بهتر کتاب است.
ساختار مدیریتی ناشر
گاهی یک ناشر نوپا یا کمتر شناخته شده شور و اشتیاق بیشتری از ناشران بزرگ و معروف در کار دارد. همچنین در موسسات انتشاراتی بزرگ روند اخذ یک تصمیم با رعایت سلسله مراتبی انجام می‌شود که کمی نسبت به ناشران کوچکتر زمان‌برتر و در عین حال باثبات‌تر است.
فارغ از نوع ساختار، نوع مالکیت موسسه انتشاراتی نیز عامل مهمی است، معمولا در نشر دولتی مدیران در هر دوره تغییر می‌کنند، سیاست ها و اهداف و تصمیمات، ثبات و ماندگاری زیادی ندارند. چند سال قبل مدیر دستوری یکی از ناشران دولتی بدون اطلاع از اوضاع مجموعه تحت امرش بالغ بر ۱۷۰۰ قرارداد با مولفان بسته بود که در عمل قادر به چاپ آنها نبود و نشد.
امانت داری ناشر
امانت‌داری ناشر مهم‌ترین شرط همکاری با پدیدآورندگان است
جعل کتاب توسط عده ای سودجو خارج از مجموعه ناشر پدیده ای است که نباید با بی تفاوتی از کنار آن گذشت، یعنی علاوه اینکه ناشر تمام تلاش خود را برای حفاظت از فایل کتاب به کار می گیرید، باید اقداماتی انجام شود تا با برخوردهای قاطع با جاعلان کتاب، انگیزه های ایشان را از بین برود.
متاسفانه حتی گاهی خود ناشر نه تنها اطلاعات دقیق و درستی از تیراژ و نوبت چاپ و قیمت پشت جلد و ... به مولف یا مترجم ارائه نمی‌کند بلکه با سندسازی و تقلب بخش بزرگی از تیراژ کتاب های فروخته شده را از مولف پنهان می‌کند. پس می‌توان گفت امانت‌داری ناشر مهم‌ترین شرط همکاری با پدیدآورندگان است.
کیفیت کتاب های تولید ناشر
بهبود هر چه بیشتر تولید فنی و کیفی کتاب تاثیر شگفتی در فروش آن دارد. نوع فونت، صحفه بندی، طرح جلد، ویراستاری، نوع کاغذ، چاپ، صحافی و حتی قطع کتاب عواملی است که در آراستگی کتاب تاثیر فراوان دارند.
نوع و مدت قرارداد
پدید آورندگان در زمان عقد قرارداد باید به چند نکته دقت کنند:
هیچ ناشری نمی‌تواند نقش پدیدآورنده ها را تحت هیچ شرایطی در کتاب منکر بشود
الف ) مدت قرارداد: باید معین کرد که کتاب مورد توافق ظرف زمانی مشخص، حتما چاپ شود یا تا چند نوبت ناشر مجاز به چاپ آن است و ....
ب) حقوق معنوی: ناشران موظف به رعایت بی قید و شرط حقوق معنوی پدیدآورندگان هستند. یعنی هیچ ناشری نمی‌تواند نقش پدیدآورنده ها را تحت هیچ شرایطی ( حتی با پرداخت مبالغ زیاد و حق العمل کاری و ... ) در کتاب منکر بشود و حتما نام پدیدآورنده باید در کتاب ذکر شود.
ج) حقوق مادی: در واقع این بند از قرارداد باید کاملا شفاف مشخص کند که چه بخشی از سود فروش هر نسخه با چه شرایطی به پدیدآورندگان تعلق می‌گیرد.
د ) سایر موارد: زمان پرداخت حق تالیف، تعیین شمارگان، نحوه قیمت گذاری و ... نکاتی از قرارداد فی مابین ناشر و مولف است که باید به آن دقت کرد.