به گزارش ایرنا، برداشت بی رویه منابع پایه به ویژه آب از مسائل تاثیرگذار در نابودی منابع توسعه پایدار است که نبود برنامه جامع، هماهنگ و اصولی برای این منابع، باعث از دسترس خارج شدن سریع آب ناشی از بارش‌های جوی و ایجاد بحران های کم آبی شده و زمینه را برای تبدیل به سیلاب‌های ویرانگر افزایش می‌دهد.
وقوع سیل نیز علاوه بر خسارات جانی و مالی فراوان، سبب فرسایش و هدررفت خاک حاصلخیز زراعی، افت کیفیت شیمیایی و بیوشیمیایی و فیزیکی آن، پرشدن مخازن سدها و تاسیسات آبی از رسوب و دیگر مخاطرات جدی می شود.
برای مدیریت منابع آب و خاک، طرح‌های آبخیزداری یک راهکار بسیار مناسب است که چند سالی است در استان کردستان هم توجه خاصی به آن می شود.
آبخیزداری فرآیند شناخت، برنامه ریزی، سیاست گذاری و تنظیم مجموعه اقدامات در ارتباط با حفظ و احیای منابع پایه و برداشت معقول از منابع طبیعی در یک حوضه آبخیز با حداقل زیان است.
درحقیقت آبخیزداری شناخت ارتباط درونی و اثر متقابل بین استفاده از زمین‌های کشاورزی، آب و خاک و ارتباط موجود بین مناطق بالادست (سراب) و پایین دست حوضه (پایاب) است.
درباره اهمیت اجرای طرح‌های آبخیزداری در کاهش مخاطرات جدی برای منابع آب زیرزمینی و نقش آن در حفاظت از آب و خاک با "امید رحمتی" استادیار بخش تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کردستان گفت و گویی انجام دادیم که شرح آن در ادامه می آید.
ایرنا: آیا سازه های آبخیز برای شرایط جوی استان مناسب است یا سدسازی، یا هر دوی آنها؟
رحمتی: براساس نیازهایی که در دنیا وجود دارد، هر ۲ باید پیش برود؛ سدسازی را باید با توجه به افزایش جمعیت داشته باشیم که بتوانیم تامین آب را انجام دهیم اما این قضیه نباید از حد استاندارد خودش فراتر برود که معمولا در ایران دارد به سمتی می رود که باعث ایجاد مشکلاتی می شود.
علوم آبخیزداری کمک می کند از این نوع چالش‌ها و تنش‌ها کمتر شود و بتوان براساس علم به سمت پایداری اکوسیستم حرکت کرد.
رشته آبخیزداری در حقیقت کمک می کند بتوانیم بلایای طبیعی در حال اتفاق افتادن را مهار کرد و طبیعت را به سمت پایداری برد تا جامعه زندگی بهتری داشته باشد.
ایرنا: مرکز تحقیقات حفاظت خاک و آبخیزداری مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی استان کردستان در رابطه با اثربخشی آبخیزداری چه اقداماتی انجام داده است؟
رحمتی: این مرکز یکی از بخش های با قدمت طولانی است که سالها در حوزه حفاطت خاک و آبخیزداری فعالیت علمی و پزوهشی دارد.
پروژه هایی که در این بخش اجرا شده معطوف به علوم مختلفی است که در حوزه آبخیز از جمله حفاظت خاک، آبخیزداری، پایداری منابع آب و تا حدوی آبیاری، مخاطرات طبیعی در ناحیه زاگرس اتفاق افتاده است.
این مرکز به پژوهش در مورد بهره برداری بی رویه از منابع آب زیرزمینی، فرسایش خاک، فرولغزش، سیل و زلزله و دخالت های انسانی در طبیعت فعالیت دارد.
تحقیقات این مروز، تاکنون دستاورهای علمی و پزوهشی بسیار زیادی داشته که بخش زیادی از آن در مجلات فارسی و منابع علمی انگلیسی ایران و جهان منتشر شده است.
ایرنا: اقدامات آبخیزداری در استان آیا در احیای منابع آب زیرزمینی تاثیر گذاشته است؟
رحمتی: گرچه در بخش زیادی از استان کارهایی برای پایداری و حفاظت منابع آبی انجام شده است اما به سبب بهره برداری بی رویه از آب‌های زیرزمینی، گاهی اقدامات آبخیزداری توان تعادل بخشی به این منابع آبی را ندارد؛ بنابراین سویه دوم منابع آب که برمی گردد به بهره برداری منابع آب زیرزمینی و دخالت انسان در استفاده از منابع پایه، آن بخش از قضیه است که در استان ما مشکل دارد.
با وجود اینکه تلاش‌های صورت گرفته توسط شرکت آب منطقه ای، ادارات منابع طبیعی و دستگاه های مرتبط، متاسفانه الگوی بهره برداری از منابع پایه خاک و آب، استاندارد نیست و استفاده بهینه هم انجام نمی شود.
علیرعم تلاش های زیادی که برای حفاظت از منابع آب و خاک انجام شده است، همچنان استفاده از منابع پایه بیش از حد مجاز است و به منابع آبی استان فشار بی رویه اعمال می کند.
ایرنا: در مورد طرح های پژوهشی توضیح دهید.
رحمتی: پروژه های تحقیقاتی مختلفی در استان انجام می دهیم؛ به عنوان مثال طرحی که اخیرا به اتمام رسید، بحث خطر سیل در حوضه های آبخیز استان است که بلایی است که سالهاست با آن دست و پنجه نرم می کنیم و مشکلاتی را برای جامعه به وجود آورده است.
لازم است اینجا اشاره کنم به سیل سال ۹۸ که بر اثر آن و به گزارش معاونت عمرانی استانداری کردستان، ۳۶۵ میلیارد تومان خسارت به زیرساخت ها وارد شد.
این پدیده می تواند خسارت مالی و تلفات جانی بسیار وسیعی برای استان داشته باشد. به سفارس اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری، پهنه‌های سیل خیز استان و مناطقی را که استعداد رخداد سیل دارند، شناسایی و علل وقوع سیل را در بخش‌های مختلف استان دنبال کردیم.
چهار حوضه آبخیز بزرگ در استان داریم که در هر حوضه زون‌های(نواحی) مشخصی شناسایی شدند و این زون‌ها حدودا به ۱۰۰ منطقه رسیدند.
علل اصلی رخداد سیل در استان تخریب پوشش گیاهی است که هم در بستر رودخانه ها و هم و مراتع و جنگل ها اتفاق افتاده است.
با توجه به شرایط توپوگرافی غرب استان بیشتر شاهد رخداد سیل و خسارت‌های زیاد در این مناطق هستیم اما شرق استان هم تحت تاثیر سیل است.
با توجه به شرایط اقلیمی و توپوگرافی استان، شرایط برخورد جامعه بهره بهرداران با منابع طبیعی به حدی غیراستاندارد و خارج از رویه منطقی بوده که زمین شرایط پذیرش باران زیاد را نداشته و و رواناب ها خیلی راحت تشکیل می شوند و در اثر جمع شدن رواناب و آب رودخانه‌ها، سیل اتفاق می افتد و حاشبه رودخانه‌ها و روستاهای مجاور تحت تاثیر قرار می گیرند.
بنابراین شرایط بهره برداری مراتع و منابع طبیعی در استان نگران کننده و وضعیت بحرانی برای رخداد سیل ایجاد کرده است.
ایرنا: وضعیت استان از لحاظ مراتع و تخریب‌های صورت گرفته چگونه است ؟
رحمتی: استفاده از منابع پایه در کردستان و کشور به شیوه بی رویه انجام می شود، به عنوان مثال برای مدیریت مراتع برنامه هایی وجود دارد که براساس آن سالانه تاریخ شروع چرا و و تعداد دام ها و ظرفیت مجاز برای چرا در هر بخش از حوضه‌های آبخیز اعلام می شود.
اگر این رویه را دنبال کنیم مشکلی پیش نمی‌آید اما متاسفانه مشاهده می کنیم چرای خارج از فصل و قبل از رشد گیاه و مرتع، باعث مضاعف شدن تخریب پوشش گیاهی شده است.
ایرنا: راهکار چیست؟
رحمتی: چاره‌ای جز برگشتن به قانون نداریم و قانون گریزی باعث صدمه به منابع پایه استان و منابع طببیعی شده است.
برخی قوانین قدیمی هستند و نیاز به بازنگری و بروزسانی دارد اما در مجموع با توجه به گسترده بودن استان و ناکافی بودن نیروی اجرایی و اعتبارات برای استخدام نیروی جدید، در بخش‌هایی از استان دور از دید مجریان قانون، تخریب هایی همواره انجام می شود.
روزانه در استان از سطوح اراضی ملی کم و بر اراضی کشاوری اضافه می شود که کشاورزان دلیل آن را مشکلات معیشتی اعلام می کنند، هر چند قابل توجیه نیست و باید به نسل های آینده هم توجه داشته باشیم و حفاظت از منابع طبیعی را در اولویت قرار دهیم.
ایرنا: طرح های آبخیزداری در کدام مناطق استان باید اجرا شود؟
رحمتی: پروژه های آبخیزداری انواع مختلفی دارد که براساس نیاز برای یک حوضه آبخیز یا بخشی از حوضه تجویز می شود.
در شرق استان مشکل فرسایش خاک شدیدی وجود دارد و با توجه به شرایط توپوگرافی مشکل تخریب پوشش گیاهی داریم.
در منطقه بیجار لکه هایی وجود و فرسایش خاک بسیار بالایی دارد اما در غرب استان مشکل اصلی تخریب پوشش گیاهی است که از دیرباز در استان وجود داشته است، ضمن اینکه فرسایش خاک هم باعث ریزگرد می شود.
پوشش گیاهی اثرات خوبی روی اکوسیستم داشته و کاهش فرسایش خاک و ریزگردها را به دنبال دارد. فرسایش خاک باعث تولید رسوب در تاسیسات و سدها می شود و عمر سدها را کاهش می دهد.
ایرنا: نتایج تحقیقات به چه نحوی در دستگاه‌ها با سوی عملیاتی شدن پیش می رود؟
رحمتی: همکاری بسیار خوبی با بخش اجرای داریم و براساس نیازها در دستگاه‌های اجرایی و مشکلات و چالش ها، همکاری و پروژه های تحقیقاتی را شکل می دهیم.
پروژه های تحقیقاتی که اجرا می شود، نتایج آن در مرحله اول در اختیار دستگاه‌های اجرایی قرار می‌گیرد که بتوانند مدیریت سرزمین و اقدامات مدیریتی و فیزیکی و عملیاتی در حوضه های آبخیز انجام و براساس یافته‌های جدید کارهایشان را بروز کنند و اقدامات جدید براساس شرایط جدید انجام دهند.
نتایج تحقیقات بدست آمده را هم به صورت ترویج در اختیار بهره برداران قرار می دهیم. همکاران در مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی منابع طبیعی کردستان با مراحعه مستقیم به روستاهای مختلف نتیجه پروژه‌های تحقیقاتی را در اختیار جوامع محلی قرار می دهند تا بنوانند با شرایط موجود و اثرات مثبت حفاظت خاک آشنا شوند و در آینده بتوانند فعالیت‌های غیراستاندارد و بهره‌برداری بی رویه را اصلاح و به پایداری طبیعت بیشتر کمک کنند.
به گزارش ایرنا، از مساحت ۲ میلیون و ۹۳۷ هزار هکتاری استان کردستان، بیش از ۶۰ درصد آن شامل یک میلیون و ۵۸۷ هزار هکتار آن را مراتع و جنگل تشکیل می دهد؛ در مجموع ۶۷ هزار خانوار روستایی استان بهره بردار بخش مراتع هستند و بهره برداران کردستانی ۶.۵ درصد علوفه کشور را تولید می کنند.