به گزارش گروه سیاست خارجی ایرنا، سیاست خارجی عنصر مهم اولین نشست خبری رئیس جمهور نهم را تشکیل داد. نگاهی به مواضع پزشکیان نشان می دهد ایران در دوره کنونی یک «دیپلماسی حداکثرگرا» را در دستور کار قرار داده است.
اگرچه پیشتر پزشکیان مانیفیست سیاست خارجی خود را در مقاله ای که در «تهران تایمز» نوشت و سخنرانی خود در مراسم تحلیف ریاست جمهوری در مجلس بیان کرده بود اما مواضع و نگرش رئیس جمهور درباره دیپلماسی ایرانی در یک نشست رسمی و خبری پس از استقرار در پاستور، چیزی است که جهان مشتاق است تا آنها را بشنود.
اولین نشست خبری رئیس جمهوری اسلامی ایران در دولت چهاردهم در فضایی پُرشور و حرارت در حضور گسترده رسانه های داخلی و بین المللی برگزار شد. ترتیب دادن این کنفرانس مابین اولین سفر خارجی مسعود پزشکیان به عراق و پیش از عزیمت رئیس جمهور ایران به نیویورک باعث شد سیاست خارجی سویه ای پررنگ در نشست خبری رئیس دولت چهاردهم داشته باشد.
برگزاری این نشست همچنین در آستانه سفر پزشکیان به ایالات متحده هوشمندی تصمیم سازان دولت را در ارسال پیام های خارجی ایران را به نمایش گذاشت. اما رئیس جمهور درباره سیاست خارجی چه گفت؟
دیپلماسی با نقش تعامل
در سیاست خارجی رهیافت های متعددی برای پیگیری اهداف و کسب منافع ملی وجود دارد که واحدهای سیاسی بسته به شرایط از هر یک آنها در جهت گیری روابط خارجی خود استفاده می کنند. یک جهت گیری مشارکت فعالانه در امور بین المللی است که در ادبیات دیپلماسی ایران از آن با مفهوم تعامل سازنده یاد می شود. جهت گیری دیگر محافظت یک واحد از تهدیدات بیرونی است که در روابط بین الملل به آن عنوان انزواگرایی اطلاق شده است.
ایران در طول سه دهه گذشته با افزایش دادن قدرت خود در بیرون از مرزها، توانسته است بقای کشور را در میان تهدیدات متنوع و مختلف تضمین کند. نیل به این هدف ایجاب می کرد کشورمان در مقطعی ناگزیر به انزواگرایی باشد اما با از میان برداشته شدن مانع تهدیدات وجودی ایران، کشور وارد عصر جدیدی از زیست بین المللی شده که کنش های خود را در مقیاسی بین المللی طراحی می کند، بنابراین رهیافت فعلی دیپلماسی ایران آنچنانکه از مانیفیست سیاست خارجی دولت چهاردهم و بیانات رهبری در مراسم نتفیذ ریاست جمهوری پزشکیان در ضرورت اعلام نظر و فعالیت ایران در همه مسائل جهانی برمی آید جهت گیری "تعامل" است. سررشته این رویکرد در مواضع دیروز رئیس جمهوری از تکیه بر همسایه گرایی و برداشته شدن مرزهای کشورهای همسایه و مسلمان گرفته تا اشاره به ظرفیت های بریکس، شانگهای و... جنگ خونبار غزه و الزامات مذاکرات سازنده با آمریکا و اروپا ناشی از گزاره تعامل به معنای مشارکت فعال در سیاست های جهانی است.
مقصد مشخص و مسیر روشن است
تاکید پزشکیان بر سیاست همسایه گرایی در اولین نشست خبری حجم بزرگی از مواضع او درباره دیپلماسی کشور را شکل داد. احیای رابطه ایران و مصر و ادامه روند رابطه سازنده با ترکیه و عربستان مهمترین بخش مواضع رئیس جمهور در نشست امروز ذیل کانتکست همسایه گرایی مطرح شد.
حفظ ارتباط با دوستان روزهای سخت ایران شامل چین و روسیه و ضرورت افزایش همکاری های این مثلث شرقی از جمله پیش بردن نقشه جامع همکاری های تهران-پکن به که به عنوان قرارداد ۲۵ ساله شناخته می شود، بار دیگر مورد اشاره رئیس دولت چهاردهم قرار گرفت.
رئیس جمهور در این رابطه تصریح کرد: با چین تا حالا ارتباط خوبی داشتیم. بیشتر ارتباطات ما با چین و روسیه و کشورهای همسایه است. کاری که چین در خصوص میانجیگری بین ایران و عربستان سعودی برای حل اختلافات انجام داد، یک گام مثبت برای تقویت روابط منطقه‌ای بود. موافقتنامه مشترک ۲۵ ساله بین ایران و چین نیز یکی از مسائلی است که باید روی آن متمرکز شویم تا اجرایی شود. رئیس جمهور افزود: به عنوان رئیس جمهور مصمم هستم آنچه را نوشته شده و قرار بود اجرایی شود، عملیاتی کنیم. راه‌های ارتباطی بین کشورهای منطقه شکل گرفته و می‌تواند هدف چین در دسترسی به بازار ما و ارتباط ما با چین را تکمیل کند. ما می‌خواهیم شاهراه‌هایی را ایجاد کنیم که در جاده ابریشم بود. شراکت ما با چین کاملاً همراه و استراتژیک خواهد بود و آن را تقویت خواهیم کرد. تلاش می‌کنیم آنچه نوشته شده را عملیاتی کنیم و همکاری‌ها افزایش پیدا کند.
پزشکیان در خصوص توسعه روابط با روسیه هم گفت: ارتباط ما با روسیه، چین و کشورهایی که در دوران تحمیل تحریم ناجوانمردانه به ملت ما کمک کردند، بسیار خوب بوده و این همکاری را با قدرت ادامه می‌دهیم. اینگونه نیست که اگر با دنیا گفت‌وگو، صلح و معامله کنیم، دوستانمان را فراموش کنیم. پزشکیان افزود: روسیه هم همسایه ماست هم ارتباطات مناسب اقتصادی، اجتماعی و راهبردی با ما دارد و این دیدارها می‌تواند مصوبات و نگاهی که شهید رئیسی و وزارت امور خارجه داشت را عملیاتی تر و اجرایی تر کنیم.
اشاره به اهمیت فرمت های بین المللی مثل شانگهای و بریکس در سست کردن بند تحریم های ظالمانه علیه ایران بینش اصولی رئیس جمهور ایران را به نمایانگر کرد. پزشکیان به درستی تاکید کرد: مطمئن هستم اگر با کشورهای بریکس و منطقه‌ای تعامل کنیم، تحریم‌های ناجوانمردانه ای که بر ما تحمیل می‌کنند، نخواهد توانست اثرگذار باشد.
اصول اهمیت دارد
رئیس جمهور ایران در چند بخش دیگر از پاسخ های خود به روابط ایران با غرب پرداخت. تاکید رئیس جمهور در این قسمت برخاسته از اصول ثابت و ارزش های سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران بود که پزشکیان باورمندی به آنها را اثبات کرد: اینکه ایران هرگز میز گفت و گویی را ترک نکرده است، ایران آغاز جنگی نبوده ولی یک قدرت خودیار و امنیت ساز در محیط پیرامونی خود و در ورای جغرافیای غرب آسیا است، اینکه ایران در سیاست بین الملل بازیگری است که نباید آن را نادیده گرفت.
با این توضیح پزشکیان آمادگی کشورمان برای گفت و گوهایی نتیجه محور و از موضعی برابر با ایالات متحده و برخی از کشورهای اروپایی پیرامون موارد اختلافی را اعلام کرد. رئیس جمهور تصریح کرد ایالات متحده باید سیاست توطئه چینی علیه ایران و استفاده از کاربرد زور در روابط طرفین را کنار بگذارد. ایرانی ها تحقیر را نمی پذیرند. واشنگتن اگر تغییر رفتار محسوسی از خود نشان دهد با حسن نیت ایران مواجه خواهد شد. پزشکیان در این بخش گفت: آنها (آمریکایی ها) باید برادری خود را ثابت کنند تا ببینیم به تعهداتشان پای بند هستند یا نه؛ چون آنها همه راه‌ها را بر روی ما بسته‌اند. آمریکایی‌ها باید نشان دهند که با ما دشمنی ندارند؛ ما دور کشور آنها پایگاه نزدیم و آنها را تحریم نکردیم. پیام پزشکیان به آمریکا واضح بود: اگر اهل مذاکره برد-برد هستید ما آماده ایم ولی اینبار چشمانمان باز است.
هم قدرت هم تصویر
مسعود پزشکیان در نشست خبری خود از نظریه های موجود روابط بین الملل به عنوان محرک رفتاری بازیگران بین المللی غافل نشد.
از مجموع مواضع رئیس جمهور ایران به ویژه در پاسخ به سوالات خبرنگاران خارجی مشخص شد پزشکیان "یکجانبه گرایی" را نفی می کند و به بنیان های "چندجانبه گرایی" اعتقاد دارد. رئیس دولت چهاردهم در ایران اهداف دیپلماسی کشور را در ترکیبی از نظریه «رئالیسم» (واقع گرایی» و نظریه «سازه انگاری» (برساخت گرایی- Constructivism ( قابل تحقق می داند.
اتکای رئیس جمهور به عناصر «هویتی و فرهنگی» در اظهارنظر درباره رابطه با کشورهای اسلامی و محور مقاومت و تلاش برای ارائه "تصویر واقعی" ایران در جهان و شکستن تصویری که دشمنان از ایران ساخته اند سویه های سازه انگارانه رئیس جمهور کشورمان را شکل می دهد.
این جمله پزشکیان که "در مقابل قدرت باید قدرت داشته باشیم تا بتوانیم بمانیم" تقریبا بن مایه رئالیسم در روابط بین الملل است که قدرت با قدرت مهار می شود. رییس جمهور گفت: ما برای حفظ امنیت مردم و کشورمان نیاز به قدرت دفاعی داریم، قدرت دفاعی‌مان را که بتوانیم از مردم‌مان دفاع کنیم از دست نخواهیم داد.