گروه جامعه ایرنا - گسترش فناوری‌های ارتباطی و ورود تلفن‌های همراه به زندگی روزمره، جوامع را به‌طور فزاینده‌ای با چالش‌های جدیدی در حوزه آموزش مواجه کرده است به طوری که برخی کشورها داشتن گوشی برای دانش‌آموزان در مدارس را ممنوع کرده‌اند. به طور مثال آنتونی آلبانیز نخست وزیر استرالیا اعلام کرده که دولت این کشور استفاده کودکان از شبکه های اجتماعی را برای گروه سنی زیر ۱۶ سال ممنوع می‌کند. براین اساس حداقل سن کودکان برای ورود به سایت‌هایی مانند فیسبوک، اینستاگرام و تیک تاک تعیین نشده است اما انتظار می‌رود بین ۱۴ تا ۱۶ سال باشد. دلیل این کار آسیب‌های اجتماعی ناشی از شبکه‌های اجتماعی عنوان شده است.
در فرانسه، ۲۰۰ مدرسه در سال تحصیلی ۲۰۲۴-۲۰۲۵ یک طرح جدید به نام «وقفه دیجیتال» را به طور آزمایشی اجرا می‌کنند و در مجارستان قانون ممنوعیت استفاده از تلفن همراه در مدرسه اجرایی شده است که البته مورد پسند همه نیست. در یونان، دانش آموزان می توانند تلفن همراه خود را به مدرسه بیاورند اما در تمام ساعات کلاس، گوشی باید داخل کیف باقی بماند. در هلند دانش آموزان از مقطع ابتدایی، مجاز به آوردن گوشی همراه به کلاس نیستند. دانمارک نیز امسال در حدود ۲۰۰ مدرسه به صورت آزمایشی تدابیر ممنوعیت تلفن همراه را به اجرا گذاشت. در ایتالیا استفاده از تلفن همراه در مدارس تا پایان دوره راهنمایی از سپتامبر ۲۰۲۴ ممنوع شده است.
ممنوعیت استفاده از گوشی در مدارس در کشورهای مختلف، بیشتر در مقطع ابتدایی اعمال شده است چراکه اعتقاد بر این است که گوشی همراه باعث حواس‌پرتی دانش آموزان می شود. در ایران، براساس آیین‌نامه انضباطی، ورود موبایل به مدارس ممنوع است اما با شیوع کرونا این قانون تاحد زیادی نقض شد و اکنون نیز دستورالعمل مشخص جدیدی برای آن نیامده است. شاید بتوان گفت بردن گوشی به مدارس سلیقه ای است یعنی برخی مدیران سختگیری کرده و بردن گوشی به مدارس را ممنوع کرده اند و برخی دیگر اجازه می دهند.
اگرچه بردن گوشی به مدارس به دلیل حواس پرتی دانش آموزان از یکسو مورد نقد است اما از سوی دیگر به دلیل ایجاد شبکه مجازی شاد از سوی آموزش و پرورش، حضور دانش آموزان در فضای مجازی، اجتناب ناپذیر است همچنین دانش‌آموزان به ویژه در دوره متوسطه، دور ماندن از گوشی موبایل برایشان سخت است.
مخالفان استفاده از این وسایل نوین الکترونیکی معتقدند که گوشی‌ها باعث حواس‌پرتی و کاهش تمرکز دانش‌آموزان در کلاس‌های درس می‌شوند، از سوی دیگر، برخی اعتقاد دارند که در دنیای مدرن و با توجه به نیاز روزافزون به ارتباطات دیجیتال، نمی‌توان دانش‌آموزان را از این ابزارهای ضروری محروم کرد. به ویژه در دوران شیوع کرونا که آموزش به‌طور گسترده‌ای به فضای مجازی منتقل شد، تلفن همراه نقش مهمی در تسهیل فرایند آموزشی داشت. اما به راستی مضرات و مزایای همراه داشتن موبایل برای دانش آموزان چیست؟
برهم زدن تمرکز از مضرات استفاده از گوشی‌های همراه در مدارس
مطالعات مختلف نشان می‌دهند که استفاده از گوشی در مدارس زمینه‌های کاهش تمرکز و افزایش حواس‌پرتی، افزایش احتمال وقوع رفتارهای ناپسند، تضعیف روابط اجتماعی و مهارت‌های ارتباطی و مشکلات جسمی مانند خستگی چشم را فراهم می‌کنند. از سوی دیگر این مساله، چالش‌های نظارت و کنترلی را نیز موجب می‌شود.
یکی از بزرگترین نگرانی‌های والدین و معلمان درباره استفاده از گوشی‌های همراه در مدارس، تاثیر آنها بر تمرکز دانش‌آموزان است. گوشی‌ها با داشتن امکانات مختلفی مانند بازی‌های آنلاین، شبکه‌های اجتماعی و پیام‌رسانی، به راحتی می‌توانند توجه دانش‌آموزان را از محتوای درسی منحرف کنند. تحقیقات نشان می‌دهد که استفاده از گوشی همراه در حین تدریس باعث کاهش کیفیت یادگیری و پایین آمدن عملکرد تحصیلی می‌شود.
جامعه شناس و مدرس دانشگاه در این رابطه می‌گوید: به شدت مخالف بردن گوشی به محیط آموزشی هستم. چون بردن گوشی در مدرسه باعث می‌شود تمرکز کودکان به هم ریخته می شود و آسیب جدی به یادگیری می‌زند.
دکتر محمد حیدرپور در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: هنگامی که خودم در دانشگاه تدریس می‌کنم، دانشجو حین درس، یک نگاهش به من است و یک نگاهش به گوشی. معلوم است که چنین دانشجویی، مفاهیم را متوجه نمی‌شود.
به اعتقاد حیدرپور، یکی از مهمترین عوامل افت تحصیلی دانش آموزان و دانشجویان، بردن گوشی به مدارس و دانشگاه ها است که بطوری که تمام زحمات معلمان و اساتید به هدر می رود.
ممنوعیت بردن گوشی در محیط‌های آموزشی باید نهادینه شود
این جامعه شناس و استاد دانشگاه اضافه کرد: استفاده از شبکه های اجتماعی مانند شبکه شاد در امر آموزش توسط معلمان در تسهیل آموزش، تاثیرگذار است اما بطورکلی بردن گوشی همراه به مدرسه باعث می‌شود، دانش‌آموز در فضاهای دیگر سیر کند و امر آموزش دست کم گرفته می شود.
حیدرپور گفت: ممنوعیت بردن گوشی در محیط‌های آموزشی باید نهادینه و قانونی شود البته این امر به آن معنا نیست که فضای مجازی بد است بلکه برعکس کمک می کند که شبکه های اجتماعی در جای خودش استفاده شود.
وی با بیان اینکه دسترسی به موبایل در مدرسه آفت زا است، افزود: اگر آماری پیمایش جدی در این زمینه صورت بگیرد آسیب های بردن گوشی و به هم ریختن تمرکز دانش آموزان و دانشجویان می تواند برای کارگزاران برنامه ریز ما مفید فایده باشد. گاهی مدیران مدارس جلوی آوردن موبایل به مدارس را می‌گیرند و گاهی نمی گیرند و دستورالعمل مشخصی در این زمینه وجود ندارد درحالیکه شرایط می طلبد چنین دستورالعملی صادر شود.
ضرورت اجرای مدیریت مصرف رسانه از سوی خانواده‌ها
این جامعه شناس و استاد دانشگاه با تاکید بر اجرایی شدن مدیریت مصرف رسانه، اظهار داشت: والدین وظیفه دارند دانش خود را در رابطه با سواد رسانه‌ای افزایش دهند و از سوی دیگر از مقطع ابتدایی باید درس سواد رسانه‌ای برای کودکان تدریس شود.
حیدرپور افزود: در درس سواد رسانه، کودک باید در رابطه با اینکه از چه رسانه ای استفاده کند، چند ساعت در روز از رسانه ها استفاده کند و وارد چه سایت هایی باید بشود، آموزش ببیند و متوجه کارکردهای آموزشی و تفریحی شبکه های اجتماعی شود.
وی تاکید کرد: خانواده ها باید ساعتی را به بحث سواد رسانه اختصاص دهند و اینطور نباشد که مثلا مادر سرگرم کار خودش باشد و کودک در سایت های مختلف در گوشی، سرکشی کند.
مزایای استفاده از گوشی‌های همراه در مدارس
هرچند که محققان بر مضرات استفاده از شبکه های اجتماعی و بردن گوشی همراه به مدرسه تاکید دارند اما در مطالعه‌های دیگر نکات مثبت این امر نیز بیان شده است.
دسترسی به منابع آموزشی دیجیتال، افزایش فرصت‌های یادگیری فردی، تسهیل ارتباطات، تقویت مهارت‌های فناوری و دیجیتال و استفاده از ابزارهای آموزشی نوآورانه از جمله مزایای استفاده از شبکه‌های اجتماعی هستند.
رئیس گروه سلامت روان دانشگاه علوم پزشکی تهران و کارشناس ارشد مدیریت رسانه در این رابطه می‌گوید: امروزه پیشرفت تکنولوژی، ورود نسل جدید کتب الکترونیک و گویا به بازار نشر همچنین سبک زندگی نوین و شتاب و راحت طلبی مستتر در آن و از همه مهم تر پدیده هوش مصنوعی سبب شده تا نقش کتاب در زندگی کودکان کمرنگ تر از گذشته شده و رایانه و محصولات رایانه ای(موبایل، گیم و...) و فضای مجازی به عنوان جایگزین مورد توجه کودکان و نوجوانان قرار بگیرد.
دکتر شهرام خرازی ها در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: حضور در فضای مجازی می تواند تجربه ای جذاب و سرشار از کشف و آموختن برای کودکان باشد. کودکان در سال های نخست زندگی به اسباب بازی بیش از فضای مجازی توجه نشان می دهند اما با افزایش سن، کتاب و فضای مجازی به تدریج جایگاه محکم تری و دیرپاتری در زندگی کودک احراز می کند. پیشرفت تکنولوژی سبب شده تا نسل جدید کودکان و نوجوانان سبک زندگی نوینی را برگزینند که با سبک زندگی والدین و نیاکان شان متفاوت است.
وی ادامه داد: این سبک زندگی جدید اقتضای عصر مدرن است که البته بزرگسالان و نسل قدیم آن را بر نمی‌تابند یا به سختی با چنین سبکی کنار می‌آیند. موبایل، کامپیوتر، ماهواره و ... از الزامات سبک زندگی جدید کودکان و نوجوانان است. این سبک زندگی نوین در در درجه اول یک سبک جهانی است و در درجات بعد با جنبه هایی از فرهنگ و خرده فرهنگ های بومی آمیخته می‌شود و تا حدودی رنگ و بوی ملی نیز به خود می‌گیرد.
دوران تخته سیاه به سر رسید
کارشناس ارشد روانشناسی بالینی گفت: در رابطه با استفاده دانش‌آموزان از گوشی در مدارس می‌گوید: در بحث مناقشه برانگیز استفاده دانش آموزان از موبایل و رایانه شخصی در مدارس هم باید به این نکته توجه داشت که دوران تخته سیاه به پایان رسیده است و حذف کاغذ از ضروریات است و نباید با محدودیت های سختگیرانه دانش آموزان را همچنان وابسته به کاغذ نگه داشت. آن ها از زیر بار پذیرش قید و بندها خواهند گریخت در حالی که می توان با تعامل و آموزش صحیح از امکانات بی پایان فضای مجازی نهایت بهره را برد.
وی با بیان اینکه امروزه در مارکت رسانه تقریبا هر کالا و خدمتی قابل حصول است، اضافه کرد: تنوع کالا و خدمات نیاز بشر است و نمی توان آن را منکر شد. مهم نحوه درست انتخاب کالا و خدمات است که نیازمند آموزش و نه سانسور و قیم مآبی و تحکم است و بخش اصلی این آموزش بر عهده حکومت و دولت است. شهروندان باید این حق آموزش و راهنمایی را از سیاستگذاران و تصمیم سازان کشور خویش طلب کنند.
کارشناس ارشد مدیریت رسانه تاکید کرد: در چند ماهه اخیر شاهدیم که برخی کشورها محدودیت هایی را در زمینه تعامل با فضای مجازی برای گروه های سنی زیر شانزده سال یا هجده سال به وجود آورده اند که البته به گمان من این محدودیت ها مقطعی و شناور هستند و بیشتر جنبه نوعی رفع تکلیف و مسئولیت را برای حکومت ها و دولت ها دارند.
خرازی‌ها افزود: کودکان همگام با شکل گیری و پیشرفت تفکر انتزاعی پذیرش بیشتری نسبت به مفاهیم عمیق و غیرساده مطرح شده در کتاب ها، فیلم ها و بازی ها و در سال های نوجوانی به محتوای فضای مجازی نشان می‌دهند اما همچنان خواستار کسب آگاهی از ساده ترین و سریع ترین طرق ممکن هستند به عبارت دیگر آن ها چالش‌گریزند و ترجیح می دهند همه چیز از پیش برای شان حاضر و آماده باشد و حتی از نظر ذهنی نیز خود را به زحمت نمی اندازند.
وی گفت: فضای مجازی به این خواسته و روحیه راحت طلبی به سرعت پاسخ می دهد و به همین خاطر هم نه تنها با استقبال گسترده بزرگسالان بلکه با پذیرش بی حد و حصر کودکان و نوجوانان نیز مواجه می شود.
اجازه برای گوشی!
استفاده از گوشی‌های همراه در مدارس یک مسئله پیچیده و چندبعدی است که نمی‌توان به‌سادگی به آن نگاه کرد. از یک سو، این ابزارها به‌عنوان منابعی قدرتمند برای دسترسی به اطلاعات و تسهیل یادگیری سواد دیجیتال محسوب می‌شوند و از سوی دیگر می‌توانند به عنوان عوامل حواس‌پرتی و کاهش کیفیت یادگیری عمل کنند.
بنابراین لازم است که مدارس با وضع قوانین و دستورالعمل‌های دقیق و مناسب از مزایای استفاده از گوشی‌های همراه بهره‌برداری کنند و در عین حال، مضرات آنها را به حداقل برسانند. یکی از راهکارهای پیشنهادی می‌تواند استفاده محدود و کنترل‌شده از گوشی‌ها در ساعات خاص و زیر نظر معلمان باشد تا دانش‌آموزان هم از فناوری‌های روز بهره‌مند شوند و هم تمرکز خود را بر محتوای درسی حفظ کنند. در نهایت، موفقیت در مدیریت این مسئله نیازمند همکاری و همفکری بین مدیران مدارس، معلمان، والدین و خود دانش‌آموزان است.